plik


ÿþ©Kancelaria Sejmu s. 1/60 Opracowano na pod- KONSTYTUCJA stawie: Dz. z 1997 r. Nr 78, poz. 483, z 2001 r. Nr 28, poz. RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ 319. z dnia 2 kwietnia 1997 r. W trosce o byt i przyszBo[ naszej Ojczyzny, odzyskawszy w 1989 roku mo|liwo[ suwerennego i demokratycznego stanowienia o Jej losie, my, Naród Polski - wszyscy obywatele Rzeczypospolitej, zarówno wierzcy w Boga bdcego zródBem prawdy, sprawiedliwo[ci, dobra i pikna, jak i nie podzielajcy tej wiary, a te uniwersalne warto[ci wywodzcy z innych zródeB, równi w prawach i w powinno[ciach wobec dobra wspólnego - Polski, wdziczni naszym przodkom za ich prac, za walk o niepodlegBo[ okupion ogromnymi ofiarami, za kultur zakorzenion w chrze[cijaDskim dziedzictwie Naro- du i ogólnoludzkich warto[ciach, nawizujc do najlepszych tradycji Pierwszej i Drugiej Rzeczypospolitej, zobowizani, by przekaza przyszBym pokoleniom wszystko, co cenne z ponadtysicletniego dorobku, zBczeni wizami wspólnoty z naszymi rodakami rozsianymi po [wiecie, [wiadomi potrzeby wspóBpracy ze wszystkimi krajami dla dobra Rodziny Ludzkiej, pomni gorzkich do[wiadczeD z czasów, gdy podstawowe wolno[ci i prawa czBowieka byBy w naszej Ojczyznie Bamane, pragnc na zawsze zagwarantowa prawa obywatelskie, a dziaBaniu instytucji pu- blicznych zapewni rzetelno[ i sprawno[, w poczuciu odpowiedzialno[ci przed Bogiem lub przed wBasnym sumieniem, ustanawiamy Konstytucj Rzeczypospolitej Polskiej jako prawa podstawowe dla paDstwa oparte na poszanowaniu wolno[ci i sprawiedliwo[ci, wspóBdziaBaniu wBadz, dialogu spoBecznym oraz na zasadzie pomocniczo[ci umacniajcej uprawnienia obywateli i ich wspólnot. 20-02-02 ©Kancelaria Sejmu s. 2/60 Wszystkich, którzy dla dobra Trzeciej Rzeczypospolitej t Konstytucj bd stoso- wali, wzywamy, aby czynili to, dbajc o zachowanie przyrodzonej godno[ci czBowieka, jego prawa do wolno[ci i obowizku solidarno[ci z innymi, a poszanowanie tych zasad mieli za niewzruszon podstaw Rzeczypospolitej Pol- skiej. RozdziaB I RZECZPOSPOLITA Art. 1. Rzeczpospolita Polska jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli. Art. 2. Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym paDstwem prawnym, urzeczywistniaj- cym zasady sprawiedliwo[ci spoBecznej. Art. 3. Rzeczpospolita Polska jest paDstwem jednolitym. Art. 4. 1. WBadza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej nale|y do Narodu. 2. Naród sprawuje wBadz przez swoich przedstawicieli lub bezpo[rednio. Art. 5. Rzeczpospolita Polska strze|e niepodlegBo[ci i nienaruszalno[ci swojego terytorium, zapewnia wolno[ci i prawa czBowieka i obywatela oraz bezpieczeDstwo obywateli, strze|e dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochron [rodowiska, kierujc si zasad zrównowa|onego rozwoju. Art. 6. 1. Rzeczpospolita Polska stwarza warunki upowszechniania i równego dostpu do dóbr kultury, bdcej zródBem to|samo[ci narodu polskiego, jego trwania i roz- woju. 2. Rzeczpospolita Polska udziela pomocy Polakom zamieszkaBym za granic w za- chowaniu ich zwizków z narodowym dziedzictwem kulturalnym. Art. 7. Organy wBadzy publicznej dziaBaj na podstawie i w granicach prawa. Art. 8. 1. Konstytucja jest najwy|szym prawem Rzeczypospolitej Polskiej. 20-02-02 ©Kancelaria Sejmu s. 3/60 2. Przepisy Konstytucji stosuje si bezpo[rednio, chyba |e Konstytucja stanowi ina- czej. Art. 9. Rzeczpospolita Polska przestrzega wi|cego j prawa midzynarodowego. Art. 10. 1. Ustrój Rzeczypospolitej Polskiej opiera si na podziale i równowadze wBa dzy ustawodawczej, wBadzy wykonawczej i wBadzy sdowniczej. 2. WBadz ustawodawcz sprawuj Sejm i Senat, wBadz wykonawcz Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej i Rada Ministrów, a wBadz sdownicz sdy i trybunaBy. Art. 11. 1. Rzeczpospolita Polska zapewnia wolno[ tworzenia i dziaBania partii politycz- nych. Partie polityczne zrzeszaj na zasadach dobrowolno[ci i równo[ci obywa- teli polskich w celu wpBywania metodami demokratycznymi na ksztaBtowanie polityki paDstwa. 2. Finansowanie partii politycznych jest jawne. Art. 12. Rzeczpospolita Polska zapewnia wolno[ tworzenia i dziaBania zwizków zawodo- wych, organizacji spoBeczno-zawodowych rolników, stowarzyszeD, ruchów obywa- telskich, innych dobrowolnych zrzeszeD oraz fundacji. Art. 13. Zakazane jest istnienie partii politycznych i innych organizacji odwoBujcych si w swoich programach do totalitarnych metod i praktyk dziaBania nazizmu, faszyzmu i komunizmu, a tak|e tych, których program lub dziaBalno[ zakBada lub dopuszcza nienawi[ rasow i narodowo[ciow, stosowanie przemocy w celu zdobycia wBadzy lub wpBywu na polityk paDstwa albo przewiduje utajnienie struktur lub czBonkostwa. Art. 14. Rzeczpospolita Polska zapewnia wolno[ prasy i innych [rodków spoBecznego prze- kazu. Art. 15. 1. Ustrój terytorialny Rzeczypospolitej Polskiej zapewnia decentralizacj wBadzy publicznej. 2. Zasadniczy podziaB terytorialny paDstwa uwzgldniajcy wizi spoBeczne, gospo- darcze lub kulturowe i zapewniajcy jednostkom terytorialnym zdolno[ wyko- nywania zadaD publicznych okre[la ustawa. 20-02-02 ©Kancelaria Sejmu s. 4/60 Art. 16. 1. OgóB mieszkaDców jednostek zasadniczego podziaBu terytorialnego stanowi z mocy prawa wspólnot samorzdow. 2. Samorzd terytorialny uczestniczy w sprawowaniu wBadzy publicznej. PrzysBu- gujc mu w ramach ustaw istotn cz[ zadaD publicznych samorzd wykonuje w imieniu wBasnym i na wBasn odpowiedzialno[. Art. 17. 1. W drodze ustawy mo|na tworzy samorzdy zawodowe, reprezentujce osoby wykonujce zawody zaufania publicznego i sprawujce piecz nad nale|ytym wykonywaniem tych zawodów w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony. 2. W drodze ustawy mo|na tworzy równie| inne rodzaje samorzdu. Samorzdy te nie mog narusza wolno[ci wykonywania zawodu ani ogranicza wolno[ci po- dejmowania dziaBalno[ci gospodarczej. Art. 18. MaB|eDstwo jako zwizek kobiety i m|czyzny, rodzina, macierzyDstwo i rodziciel- stwo znajduj si pod ochron i opiek Rzeczypospolitej Polskiej. Art. 19. Rzeczpospolita Polska specjaln opiek otacza weteranów walk o niepodlegBo[, zwBaszcza inwalidów wojennych. Art. 20. SpoBeczna gospodarka rynkowa oparta na wolno[ci dziaBalno[ci gospodarczej, wBa- sno[ci prywatnej oraz solidarno[ci, dialogu i wspóBpracy partnerów spoBecznych sta- nowi podstaw ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej. Art. 21. 1. Rzeczpospolita Polska chroni wBasno[ i prawo dziedziczenia. 2. WywBaszczenie jest dopuszczalne jedynie wówczas, gdy jest dokonywane na cele publiczne i za sBusznym odszkodowaniem. Art. 22. Ograniczenie wolno[ci dziaBalno[ci gospodarczej jest dopuszczalne tylko w drodze ustawy i tylko ze wzgldu na wa|ny interes publiczny. Art. 23. Podstaw ustroju rolnego paDstwa jest gospodarstwo rodzinne. Zasada ta nie narusza postanowieD art. 21 i art. 22. 20-02-02 ©Kancelaria Sejmu s. 5/60 Art. 24. Praca znajduje si pod ochron Rzeczypospolitej Polskiej. PaDstwo sprawuje nadzór nad warunkami wykonywania pracy. Art. 25. 1. Ko[cioBy i inne zwizki wyznaniowe s równouprawnione. 2. WBadze publiczne w Rzeczypospolitej Polskiej zachowuj bezstronno[ w spra- wach przekonaD religijnych, [wiatopogldowych i filozoficznych, zapewniajc swobod ich wyra|ania w |yciu publicznym. 3. Stosunki midzy paDstwem a ko[cioBami i innymi zwizkami wyznaniowymi s ksztaBtowane na zasadach poszanowania ich autonomii oraz wzajemnej nieza- le|no[ci ka|dego w swoim zakresie, jak równie| wspóBdziaBania dla dobra czBo- wieka i dobra wspólnego. 4. Stosunki midzy Rzeczpospolit Polsk a Ko[cioBem Katolickim okre[laj umowa midzynarodowa zawarta ze Stolic Apostolsk i ustawy. 5. Stosunki midzy Rzeczpospolit Polsk a innymi ko[cioBami oraz zwizkami wyznaniowymi okre[laj ustawy uchwalone na podstawie umów zawartych przez Rad Ministrów z ich wBa[ciwymi przedstawicielami. Art. 26. 1. SiBy Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej sBu| ochronie niepodlegBo[ci paDstwa i niepodzielno[ci jego terytorium oraz zapewnieniu bezpieczeDstwa i nienaruszal- no[ci jego granic. 2. SiBy Zbrojne zachowuj neutralno[ w sprawach politycznych oraz podlegaj cy- wilnej i demokratycznej kontroli. Art. 27. W Rzeczypospolitej Polskiej jzykiem urzdowym jest jzyk polski. Przepis ten nie narusza praw mniejszo[ci narodowych wynikajcych z ratyfikowanych umów mi- dzynarodowych. Art. 28. 1. GodBem Rzeczypospolitej Polskiej jest wizerunek orBa biaBego w koronie w czerwonym polu. 2. Barwami Rzeczypospolitej Polskiej s kolory biaBy i czerwony. 3. Hymnem Rzeczypospolitej Polskiej jest Mazurek Dbrowskiego. 4. GodBo, barwy i hymn Rzeczypospolitej Polskiej podlegaj ochronie prawnej. 5. SzczegóBy dotyczce godBa, barw i hymnu okre[la ustawa. Art. 29. Stolic Rzeczypospolitej Polskiej jest Warszawa. 20-02-02 ©Kancelaria Sejmu s. 6/60 RozdziaB II WOLNOZCI, PRAWA I OBOWIZKI CZAOWIEKA I OBYWATELA ZASADY OGÓLNE Art. 30. Przyrodzona i niezbywalna godno[ czBowieka stanowi zródBo wolno[ci i praw czBo- wieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obo- wizkiem wBadz publicznych. Art. 31. 1. Wolno[ czBowieka podlega ochronie prawnej. 2. Ka|dy jest obowizany szanowa wolno[ci i prawa innych. Nikogo nie wolno zmusza do czynienia tego, czego prawo mu nie nakazuje. 3. Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolno[ci i praw mog by ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy s konieczne w demokra- tycznym paDstwie dla jego bezpieczeDstwa lub porzdku publicznego, bdz dla ochrony [rodowiska, zdrowia i moralno[ci publicznej, albo wolno[ci i praw in- nych osób. Ograniczenia te nie mog narusza istoty wolno[ci i praw. Art. 32. 1. Wszyscy s wobec prawa równi. Wszyscy maj prawo do równego traktowania przez wBadze publiczne. 2. Nikt nie mo|e by dyskryminowany w |yciu politycznym, spoBecznym lub go- spodarczym z jakiejkolwiek przyczyny. Art. 33. 1. Kobieta i m|czyzna w Rzeczypospolitej Polskiej maj równe prawa w |yciu ro- dzinnym, politycznym, spoBecznym i gospodarczym. 2. Kobieta i m|czyzna maj w szczególno[ci równe prawo do ksztaBcenia, zatrud- nienia i awansów, do jednakowego wynagradzania za prac jednakowej warto- [ci, do zabezpieczenia spoBecznego oraz do zajmowania stanowisk, peBnienia funkcji oraz uzyskiwania godno[ci publicznych i odznaczeD. Art. 34. 1. Obywatelstwo polskie nabywa si przez urodzenie z rodziców bdcych obywa- telami polskimi. Inne przypadki nabycia obywatelstwa polskiego okre[la ustawa. 2. Obywatel polski nie mo|e utraci obywatelstwa polskiego, chyba |e sam si go zrzeknie. 20-02-02 ©Kancelaria Sejmu s. 7/60 Art. 35. 1. Rzeczpospolita Polska zapewnia obywatelom polskim nale|cym do mniejszo[ci narodowych i etnicznych wolno[ zachowania i rozwoju wBasnego jzyka, za- chowania obyczajów i tradycji oraz rozwoju wBasnej kultury. 2. Mniejszo[ci narodowe i etniczne maj prawo do tworzenia wBasnych instytucji edukacyjnych, kulturalnych i instytucji sBu|cych ochronie to|samo[ci religijnej oraz do uczestnictwa w rozstrzyganiu spraw dotyczcych ich to|samo[ci kultu- rowej. Art. 36. Podczas pobytu za granic obywatel polski ma prawo do opieki ze strony Rzeczypo- spolitej Polskiej. Art. 37. 1. Kto znajduje si pod wBadz Rzeczypospolitej Polskiej, korzysta z wolno[ci i praw zapewnionych w Konstytucji. 2. Wyjtki od tej zasady, odnoszce si do cudzoziemców, okre[la ustawa. WOLNOZCI I PRAWA OSOBISTE Art. 38. Rzeczpospolita Polska zapewnia ka|demu czBowiekowi prawn ochron |ycia. Art. 39. Nikt nie mo|e by poddany eksperymentom naukowym, w tym medycznym, bez do- browolnie wyra|onej zgody. Art. 40. Nikt nie mo|e by poddany torturom ani okrutnemu, nieludzkiemu lub poni|ajcemu traktowaniu i karaniu. Zakazuje si stosowania kar cielesnych. Art. 41. 1. Ka|demu zapewnia si nietykalno[ osobist i wolno[ osobist. Pozbawienie lub ograniczenie wolno[ci mo|e nastpi tylko na zasadach i w trybie okre[lo- nych w ustawie. 2. Ka|dy pozbawiony wolno[ci nie na podstawie wyroku sdowego ma prawo od- woBania si do sdu w celu niezwBocznego ustalenia legalno[ci tego pozbawie- nia. O pozbawieniu wolno[ci powiadamia si niezwBocznie rodzin lub osob wskazan przez pozbawionego wolno[ci. 3. Ka|dy zatrzymany powinien by niezwBocznie i w sposób zrozumiaBy dla niego poinformowany o przyczynach zatrzymania. Powinien on by w cigu 48 godzin od chwili zatrzymania przekazany do dyspozycji sdu. Zatrzymanego nale|y zwolni, je|eli w cigu 24 godzin od przekazania do dyspozycji sdu nie zosta- 20-02-02 ©Kancelaria Sejmu s. 8/60 nie mu dorczone postanowienie sdu o tymczasowym aresztowaniu wraz z przedstawionymi zarzutami. 4. Ka|dy pozbawiony wolno[ci powinien by traktowany w sposób humanitarny. 5. Ka|dy bezprawnie pozbawiony wolno[ci ma prawo do odszkodowania. Art. 42. 1. Odpowiedzialno[ci karnej podlega ten tylko, kto dopu[ciB si czynu zabronione- go pod grozb kary przez ustaw obowizujc w czasie jego popeBnienia. Zasa- da ta nie stoi na przeszkodzie ukaraniu za czyn, który w czasie jego popeBnienia stanowiB przestpstwo w my[l prawa midzynarodowego. 2. Ka|dy, przeciw komu prowadzone jest postpowanie karne, ma prawo do obrony we wszystkich stadiach postpowania. Mo|e on w szczególno[ci wybra obroDc lub na zasadach okre[lonych w ustawie korzysta z obroDcy z urzdu. 3. Ka|dego uwa|a si za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie stwierdzona prawomocnym wyrokiem sdu. Art. 43. Zbrodnie wojenne i zbrodnie przeciwko ludzko[ci nie podlegaj przedawnieniu. Art. 44. Bieg przedawnienia w stosunku do przestpstw, nie [ciganych z przyczyn politycz- nych, popeBnionych przez funkcjonariuszy publicznych lub na ich zlecenie, ulega zawieszeniu do czasu ustania tych przyczyn. Art. 45. 1. Ka|dy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuza- sadnionej zwBoki przez wBa[ciwy, niezale|ny, bezstronny i niezawisBy sd. 2. WyBczenie jawno[ci rozprawy mo|e nastpi ze wzgldu na moralno[, bezpie- czeDstwo paDstwa i porzdek publiczny oraz ze wzgldu na ochron |ycia pry- watnego stron lub inny wa|ny interes prywatny. Wyrok ogBaszany jest publicz- nie. Art. 46. Przepadek rzeczy mo|e nastpi tylko w przypadkach okre[lonych w ustawie i tylko na podstawie prawomocnego orzeczenia sdu. Art. 47. Ka|dy ma prawo do ochrony prawnej |ycia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz do decydowania o swoim |yciu osobistym. 20-02-02 ©Kancelaria Sejmu s. 9/60 Art. 48. 1. Rodzice maj prawo do wychowania dzieci zgodnie z wBasnymi przekonaniami. Wychowanie to powinno uwzgldnia stopieD dojrzaBo[ci dziecka, a tak|e wol- no[ jego sumienia i wyznania oraz jego przekonania. 2. Ograniczenie lub pozbawienie praw rodzicielskich mo|e nastpi tylko w przy- padkach okre[lonych w ustawie i tylko na podstawie prawomocnego orzeczenia sdu. Art. 49. Zapewnia si wolno[ i ochron tajemnicy komunikowania si. Ich ograniczenie mo- |e nastpi jedynie w przypadkach okre[lonych w ustawie i w sposób w niej okre[lo- ny. Art. 50. Zapewnia si nienaruszalno[ mieszkania. Przeszukanie mieszkania, pomieszczenia lub pojazdu mo|e nastpi jedynie w przypadkach okre[lonych w ustawie i w sposób w niej okre[lony. Art. 51. 1. Nikt nie mo|e by obowizany inaczej ni| na podstawie ustawy do ujawniania informacji dotyczcych jego osoby. 2. WBadze publiczne nie mog pozyskiwa, gromadzi i udostpnia innych infor- macji o obywatelach ni| niezbdne w demokratycznym paDstwie prawnym. 3. Ka|dy ma prawo dostpu do dotyczcych go urzdowych dokumentów i zbiorów danych. Ograniczenie tego prawa mo|e okre[li ustawa. 4. Ka|dy ma prawo do |dania sprostowania oraz usunicia informacji nieprawdzi- wych, niepeBnych lub zebranych w sposób sprzeczny z ustaw. 5. Zasady i tryb gromadzenia oraz udostpniania informacji okre[la ustawa. Art. 52. 1. Ka|demu zapewnia si wolno[ poruszania si po terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz wyboru miejsca zamieszkania i pobytu. 2. Ka|dy mo|e swobodnie opu[ci terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. 3. Wolno[ci, o których mowa w ust. 1 i 2, mog podlega ograniczeniom okre[lo- nym w ustawie. 4. Obywatela polskiego nie mo|na wydali z kraju ani zakaza mu powrotu do kraju. 5. Osoba, której pochodzenie polskie zostaBo stwierdzone zgodnie z ustaw, mo|e osiedli si na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na staBe. Art. 53. 1. Ka|demu zapewnia si wolno[ sumienia i religii. 20-02-02 ©Kancelaria Sejmu s. 10/60 2. Wolno[ religii obejmuje wolno[ wyznawania lub przyjmowania religii wedBug wBasnego wyboru oraz uzewntrzniania indywidualnie lub z innymi, publicznie lub prywatnie, swojej religii przez uprawianie kultu, modlitw, uczestniczenie w obrzdach, praktykowanie i nauczanie. Wolno[ religii obejmuje tak|e posiada- nie [wityD i innych miejsc kultu w zale|no[ci od potrzeb ludzi wierzcych oraz prawo osób do korzystania z pomocy religijnej tam, gdzie si znajduj. 3. Rodzice maj prawo do zapewnienia dzieciom wychowania i nauczania moralne- go i religijnego zgodnie ze swoimi przekonaniami. Przepis art. 48 ust. 1 stosuje si odpowiednio. 4. Religia ko[cioBa lub innego zwizku wyznaniowego o uregulowanej sytuacji prawnej mo|e by przedmiotem nauczania w szkole, przy czym nie mo|e by naruszona wolno[ sumienia i religii innych osób. 5. Wolno[ uzewntrzniania religii mo|e by ograniczona jedynie w drodze ustawy i tylko wtedy, gdy jest to konieczne do ochrony bezpieczeDstwa paDstwa, po- rzdku publicznego, zdrowia, moralno[ci lub wolno[ci i praw innych osób. 6. Nikt nie mo|e by zmuszany do uczestniczenia ani do nieuczestniczenia w prak- tykach religijnych. 7. Nikt nie mo|e by obowizany przez organy wBadzy publicznej do ujawnienia swojego [wiatopogldu, przekonaD religijnych lub wyznania. Art. 54. 1. Ka|demu zapewnia si wolno[ wyra|ania swoich pogldów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji. 2. Cenzura prewencyjna [rodków spoBecznego przekazu oraz koncesjonowanie pra- sy s zakazane. Ustawa mo|e wprowadzi obowizek uprzedniego uzyskania koncesji na prowadzenie stacji radiowej lub telewizyjnej. Art. 55. 1. Ekstradycja obywatela polskiego jest zakazana. 2. Zakazana jest ekstradycja osoby podejrzanej o popeBnienie bez u|ycia przemocy przestpstwa z przyczyn politycznych. 3. W sprawie dopuszczalno[ci ekstradycji orzeka sd. Art. 56. 1. Cudzoziemcy mog korzysta z prawa azylu w Rzeczypospolitej Polskiej na za- sadach okre[lonych w ustawie. 2. Cudzoziemcowi, który w Rzeczypospolitej Polskiej poszukuje ochrony przed prze[ladowaniem, mo|e by przyznany status uchodzcy zgodnie z wi|cymi Rzeczpospolit Polsk umowami midzynarodowymi. WOLNOZCI I PRAWA POLITYCZNE Art. 57. Ka|demu zapewnia si wolno[ organizowania pokojowych zgromadzeD i uczestni- czenia w nich. Ograniczenie tej wolno[ci mo|e okre[la ustawa. 20-02-02 ©Kancelaria Sejmu s. 11/60 Art. 58. 1. Ka|demu zapewnia si wolno[ zrzeszania si. 2. Zakazane s zrzeszenia, których cel lub dziaBalno[ s sprzeczne z Konstytucj lub ustaw. O odmowie rejestracji lub zakazie dziaBania takiego zrzeszenia orze- ka sd. 3. Ustawa okre[la rodzaje zrzeszeD podlegajcych sdowej rejestracji, tryb tej reje- stracji oraz formy nadzoru nad tymi zrzeszeniami. Art. 59. 1. Zapewnia si wolno[ zrzeszania si w zwizkach zawodowych, organizacjach spoBeczno-zawodowych rolników oraz w organizacjach pracodawców. 2. Zwizki zawodowe oraz pracodawcy i ich organizacje maj prawo do rokowaD, w szczególno[ci w celu rozwizywania sporów zbiorowych, oraz do zawierania ukBadów zbiorowych pracy i innych porozumieD. 3. Zwizkom zawodowym przysBuguje prawo do organizowania strajków pracow- niczych i innych form protestu w granicach okre[lonych w ustawie. Ze wzgldu na dobro publiczne ustawa mo|e ograniczy prowadzenie strajku lub zakaza go w odniesieniu do okre[lonych kategorii pracowników lub w okre[lonych dzie- dzinach. 4. Zakres wolno[ci zrzeszania si w zwizkach zawodowych i organizacjach praco- dawców oraz innych wolno[ci zwizkowych mo|e podlega tylko takim ograni- czeniom ustawowym, jakie s dopuszczalne przez wi|ce Rzeczpospolit Pol- sk umowy midzynarodowe. Art. 60. Obywatele polscy korzystajcy z peBni praw publicznych maj prawo dostpu do sBu|by publicznej na jednakowych zasadach. Art. 61. 1. Obywatel ma prawo do uzyskiwania informacji o dziaBalno[ci organów wBadzy publicznej oraz osób peBnicych funkcje publiczne. Prawo to obejmuje równie| uzyskiwanie informacji o dziaBalno[ci organów samorzdu gospodarczego i za- wodowego, a tak|e innych osób oraz jednostek organizacyjnych w zakresie, w jakim wykonuj one zadania wBadzy publicznej i gospodaruj mieniem komu- nalnym lub majtkiem Skarbu PaDstwa. 2. Prawo do uzyskiwania informacji obejmuje dostp do dokumentów oraz wstp na posiedzenia kolegialnych organów wBadzy publicznej pochodzcych z po- wszechnych wyborów, z mo|liwo[ci rejestracji dzwiku lub obrazu. 3. Ograniczenie prawa, o którym mowa w ust. 1 i 2, mo|e nastpi wyBcznie ze wzgldu na okre[lone w ustawach ochron wolno[ci i praw innych osób i pod- miotów gospodarczych oraz ochron porzdku publicznego, bezpieczeDstwa lub wa|nego interesu gospodarczego paDstwa. 4. Tryb udzielania informacji, o których mowa w ust. 1 i 2, okre[laj ustawy, a w odniesieniu do Sejmu i Senatu ich regulaminy. 20-02-02 ©Kancelaria Sejmu s. 12/60 Art. 62. 1. Obywatel polski ma prawo udziaBu w referendum oraz prawo wybierania Prezy- denta Rzeczypospolitej, posBów, senatorów i przedstawicieli do organów samo- rzdu terytorialnego, je|eli najpózniej w dniu gBosowania koDczy 18 lat. 2. Prawo udziaBu w referendum oraz prawo wybierania nie przysBuguje osobom, które prawomocnym orzeczeniem sdowym s ubezwBasnowolnione lub pozba- wione praw publicznych albo wyborczych. Art. 63. Ka|dy ma prawo skBada petycje, wnioski i skargi w interesie publicznym, wBasnym lub innej osoby za jej zgod do organów wBadzy publicznej oraz do organizacji i in- stytucji spoBecznych w zwizku z wykonywanymi przez nie zadaniami zleconymi z zakresu administracji publicznej. Tryb rozpatrywania petycji, wniosków i skarg okre- [la ustawa. WOLNOZCI I PRAWA EKONOMICZNE, SOCJALNE I KULTURALNE Art. 64. 1. Ka|dy ma prawo do wBasno[ci, innych praw majtkowych oraz prawo dziedzi- czenia. 2. WBasno[, inne prawa majtkowe oraz prawo dziedziczenia podlegaj równej dla wszystkich ochronie prawnej. 3. WBasno[ mo|e by ograniczona tylko w drodze ustawy i tylko w zakresie, w ja- kim nie narusza ona istoty prawa wBasno[ci. Art. 65. 1. Ka|demu zapewnia si wolno[ wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy. Wyjtki okre[la ustawa. 2. Obowizek pracy mo|e by naBo|ony tylko przez ustaw. 3. StaBe zatrudnianie dzieci do lat 16 jest zakazane. Formy i charakter dopuszczal- nego zatrudniania okre[la ustawa. 4. Minimaln wysoko[ wynagrodzenia za prac lub sposób ustalania tej wysoko[ci okre[la ustawa. 5. WBadze publiczne prowadz polityk zmierzajc do peBnego, produktywnego zatrudnienia poprzez realizowanie programów zwalczania bezrobocia, w tym or- ganizowanie i wspieranie poradnictwa i szkolenia zawodowego oraz robót pu- blicznych i prac interwencyjnych. Art. 66. 1. Ka|dy ma prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Sposób re- alizacji tego prawa oraz obowizki pracodawcy okre[la ustawa. 2. Pracownik ma prawo do okre[lonych w ustawie dni wolnych od pracy i corocz- nych pBatnych urlopów; maksymalne normy czasu pracy okre[la ustawa. 20-02-02 ©Kancelaria Sejmu s. 13/60 Art. 67. 1. Obywatel ma prawo do zabezpieczenia spoBecznego w razie niezdolno[ci do pra- cy ze wzgldu na chorob lub inwalidztwo oraz po osigniciu wieku emerytal- nego. Zakres i formy zabezpieczenia spoBecznego okre[la ustawa. 2. Obywatel pozostajcy bez pracy nie z wBasnej woli i nie majcy innych [rodków utrzymania ma prawo do zabezpieczenia spoBecznego, którego zakres i formy okre[la ustawa. Art. 68. 1. Ka|dy ma prawo do ochrony zdrowia. 2. Obywatelom, niezale|nie od ich sytuacji materialnej, wBadze publiczne zapew- niaj równy dostp do [wiadczeD opieki zdrowotnej finansowanej ze [rodków publicznych. Warunki i zakres udzielania [wiadczeD okre[la ustawa. 3. WBadze publiczne s obowizane do zapewnienia szczególnej opieki zdrowotnej dzieciom, kobietom ci|arnym, osobom niepeBnosprawnym i osobom w pode- szBym wieku. 4. WBadze publiczne s obowizane do zwalczania chorób epidemicznych i zapo- biegania negatywnym dla zdrowia skutkom degradacji [rodowiska. 5. WBadze publiczne popieraj rozwój kultury fizycznej, zwBaszcza w[ród dzieci i mBodzie|y. Art. 69. Osobom niepeBnosprawnym wBadze publiczne udzielaj, zgodnie z ustaw, pomocy w zabezpieczaniu egzystencji, przysposobieniu do pracy oraz komunikacji spoBecz- nej. Art. 70. 1. Ka|dy ma prawo do nauki. Nauka do 18 roku |ycia jest obowizkowa. Sposób wykonywania obowizku szkolnego okre[la ustawa. 2. Nauka w szkoBach publicznych jest bezpBatna. Ustawa mo|e dopu[ci [wiadcze- nie niektórych usBug edukacyjnych przez publiczne szkoBy wy|sze za odpBatno- [ci. 3. Rodzice maj wolno[ wyboru dla swoich dzieci szkóB innych ni| publiczne. Obywatele i instytucje maj prawo zakBadania szkóB podstawowych, ponadpod- stawowych i wy|szych oraz zakBadów wychowawczych. Warunki zakBadania i dziaBalno[ci szkóB niepublicznych oraz udziaBu wBadz publicznych w ich finan- sowaniu, a tak|e zasady nadzoru pedagogicznego nad szkoBami i zakBadami wy- chowawczymi, okre[la ustawa. 4. WBadze publiczne zapewniaj obywatelom powszechny i równy dostp do wy- ksztaBcenia. W tym celu tworz i wspieraj systemy indywidualnej pomocy fi- nansowej i organizacyjnej dla uczniów i studentów. Warunki udzielania pomocy okre[la ustawa. 5. Zapewnia si autonomi szkóB wy|szych na zasadach okre[lonych w ustawie. 20-02-02 ©Kancelaria Sejmu s. 14/60 Art. 71. 1. PaDstwo w swojej polityce spoBecznej i gospodarczej uwzgldnia dobro rodziny. Rodziny znajdujce si w trudnej sytuacji materialnej i spoBecznej, zwBaszcza wielodzietne i niepeBne, maj prawo do szczególnej pomocy ze strony wBadz pu- blicznych. 2. Matka przed i po urodzeniu dziecka ma prawo do szczególnej pomocy wBadz pu- blicznych, której zakres okre[la ustawa. Art. 72. 1. Rzeczpospolita Polska zapewnia ochron praw dziecka. Ka|dy ma prawo |da od organów wBadzy publicznej ochrony dziecka przed przemoc, okrucieDstwem, wyzyskiem i demoralizacj. 2. Dziecko pozbawione opieki rodzicielskiej ma prawo do opieki i pomocy wBadz publicznych. 3. W toku ustalania praw dziecka organy wBadzy publicznej oraz osoby odpowie- dzialne za dziecko s obowizane do wysBuchania i w miar mo|liwo[ci uwzgldnienia zdania dziecka. 4. Ustawa okre[la kompetencje i sposób powoBywania Rzecznika Praw Dziecka. Art. 73. Ka|demu zapewnia si wolno[ twórczo[ci artystycznej, badaD naukowych oraz ogBaszania ich wyników, wolno[ nauczania, a tak|e wolno[ korzystania z dóbr kultury. Art. 74. 1. WBadze publiczne prowadz polityk zapewniajc bezpieczeDstwo ekologiczne wspóBczesnemu i przyszBym pokoleniom. 2. Ochrona [rodowiska jest obowizkiem wBadz publicznych. 3. Ka|dy ma prawo do informacji o stanie i ochronie [rodowiska. 4. WBadze publiczne wspieraj dziaBania obywateli na rzecz ochrony i poprawy sta- nu [rodowiska. Art. 75. 1. WBadze publiczne prowadz polityk sprzyjajc zaspokojeniu potrzeb mieszka- niowych obywateli, w szczególno[ci przeciwdziaBaj bezdomno[ci, wspieraj rozwój budownictwa socjalnego oraz popieraj dziaBania obywateli zmierzajce do uzyskania wBasnego mieszkania. 2. Ochron praw lokatorów okre[la ustawa. Art. 76. WBadze publiczne chroni konsumentów, u|ytkowników i najemców przed dziaBa- niami zagra|ajcymi ich zdrowiu, prywatno[ci i bezpieczeDstwu oraz przed nie- uczciwymi praktykami rynkowymi. Zakres tej ochrony okre[la ustawa. 20-02-02 ©Kancelaria Sejmu s. 15/60 ZRODKI OCHRONY WOLNOZCI I PRAW Art. 77. 1. Ka|dy ma prawo do wynagrodzenia szkody, jaka zostaBa mu wyrzdzona przez niezgodne z prawem dziaBanie organu wBadzy publicznej. 2. Ustawa nie mo|e nikomu zamyka drogi sdowej dochodzenia naruszonych wol- no[ci lub praw. Art. 78. Ka|da ze stron ma prawo do zaskar|enia orzeczeD i decyzji wydanych w pierwszej instancji. Wyjtki od tej zasady oraz tryb zaskar|ania okre[la ustawa. Art. 79. 1. Ka|dy, czyje konstytucyjne wolno[ci lub prawa zostaBy naruszone, ma prawo, na zasadach okre[lonych w ustawie, wnie[ skarg do TrybunaBu Konstytucyjnego w sprawie zgodno[ci z Konstytucj ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sd lub organ administracji publicznej orzekB ostatecznie o je- go wolno[ciach lub prawach albo o jego obowizkach okre[lonych w Konstytu- cji. 2. Przepis ust. 1 nie dotyczy praw okre[lonych w art. 56. Art. 80. Ka|dy ma prawo wystpienia, na zasadach okre[lonych w ustawie, do Rzecznika Praw Obywatelskich z wnioskiem o pomoc w ochronie swoich wolno[ci lub praw naruszonych przez organy wBadzy publicznej. Art. 81. Praw okre[lonych w art. 65 ust. 4 i 5, art. 66, art. 69, art. 71 i art. 74-76 mo|na do- chodzi w granicach okre[lonych w ustawie. OBOWIZKI Art. 82. Obowizkiem obywatela polskiego jest wierno[ Rzeczypospolitej Polskiej oraz tro- ska o dobro wspólne. Art. 83. Ka|dy ma obowizek przestrzegania prawa Rzeczypospolitej Polskiej. Art. 84. Ka|dy jest obowizany do ponoszenia ci|arów i [wiadczeD publicznych, w tym po- datków, okre[lonych w ustawie. 20-02-02 ©Kancelaria Sejmu s. 16/60 Art. 85. 1. Obowizkiem obywatela polskiego jest obrona Ojczyzny. 2. Zakres obowizku sBu|by wojskowej okre[la ustawa. 3. Obywatel, któremu przekonania religijne lub wyznawane zasady moralne nie po- zwalaj na odbywanie sBu|by wojskowej, mo|e by obowizany do sBu|by za- stpczej na zasadach okre[lonych w ustawie. Art. 86. Ka|dy jest obowizany do dbaBo[ci o stan [rodowiska i ponosi odpowiedzialno[ za spowodowane przez siebie jego pogorszenie. Zasady tej odpowiedzialno[ci okre[la ustawa. RozdziaB III yRÓDAA PRAWA Art. 87. 1. yródBami powszechnie obowizujcego prawa Rzeczypospolitej Polskiej s: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy midzynarodowe oraz rozporzdze- nia. 2. yródBami powszechnie obowizujcego prawa Rzeczypospolitej Polskiej s na obszarze dziaBania organów, które je ustanowiBy, akty prawa miejscowego. Art. 88. 1. Warunkiem wej[cia w |ycie ustaw, rozporzdzeD oraz aktów prawa miejscowego jest ich ogBoszenie. 2. Zasady i tryb ogBaszania aktów normatywnych okre[la ustawa. 3. Umowy midzynarodowe ratyfikowane za uprzedni zgod wyra|on w ustawie s ogBaszane w trybie wymaganym dla ustaw. Zasady ogBaszania innych umów midzynarodowych okre[la ustawa. Art. 89. 1. Ratyfikacja przez Rzeczpospolit Polsk umowy midzynarodowej i jej wypo- wiedzenie wymaga uprzedniej zgody wyra|onej w ustawie, je|eli umowa doty- czy: 1) pokoju, sojuszy, ukBadów politycznych lub ukBadów wojskowych, 2) wolno[ci, praw lub obowizków obywatelskich okre[lonych w Konstytucji, 3) czBonkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w organizacji midzynarodowej, 4) znacznego obci|enia paDstwa pod wzgldem finansowym, 5) spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja wymaga ustawy. 20-02-02 ©Kancelaria Sejmu s. 17/60 2. O zamiarze przedBo|enia Prezydentowi Rzeczypospolitej do ratyfikacji umów midzynarodowych, których ratyfikacja nie wymaga zgody wyra|onej w ustawie, Prezes Rady Ministrów zawiadamia Sejm. 3. Zasady oraz tryb zawierania, ratyfikowania i wypowiadania umów midzynaro- dowych okre[la ustawa. Art. 90 1. Rzeczpospolita Polska mo|e na podstawie umowy midzynarodowej przekaza organizacji midzynarodowej lub organowi midzynarodowemu kompetencje organów wBadzy paDstwowej w niektórych sprawach. 2. Ustawa wyra|ajca zgod na ratyfikacj umowy midzynarodowej, o której mo- wa w ust. 1, jest uchwalana przez Sejm wikszo[ci 2/3 gBosów w obecno[ci co najmniej poBowy ustawowej liczby posBów oraz przez Senat wikszo[ci 2/3 gBo- sów w obecno[ci co najmniej poBowy ustawowej liczby senatorów. 3. Wyra|enie zgody na ratyfikacj takiej umowy mo|e by uchwalone w referen- dum ogólnokrajowym zgodnie z przepisem art. 125. 4. UchwaB w sprawie wyboru trybu wyra|enia zgody na ratyfikacj podejmuje Sejm bezwzgldn wikszo[ci gBosów w obecno[ci co najmniej poBowy usta- wowej liczby posBów. Art. 91. 1. Ratyfikowana umowa midzynarodowa, po jej ogBoszeniu w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, stanowi cz[ krajowego porzdku prawnego i jest bezpo[rednio stosowana, chyba |e jej stosowanie jest uzale|nione od wydania ustawy. 2. Umowa midzynarodowa ratyfikowana za uprzedni zgod wyra|on w ustawie ma pierwszeDstwo przed ustaw, je|eli ustawy tej nie da si pogodzi z umow. 3. Je|eli wynika to z ratyfikowanej przez Rzeczpospolit Polsk umowy konstytu- ujcej organizacj midzynarodow, prawo przez ni stanowione jest stosowane bezpo[rednio, majc pierwszeDstwo w przypadku kolizji z ustawami. Art. 92. 1. Rozporzdzenia s wydawane przez organy wskazane w Konstytucji, na podsta- wie szczegóBowego upowa|nienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania. Upowa|nienie powinno okre[la organ wBa[ciwy do wydania rozporzdzenia i zakres spraw przekazanych do uregulowania oraz wytyczne dotyczce tre[ci ak- tu. 2. Organ upowa|niony do wydania rozporzdzenia nie mo|e przekaza swoich kompetencji, o których mowa w ust. 1, innemu organowi. Art. 93. 1. UchwaBy Rady Ministrów oraz zarzdzenia Prezesa Rady Ministrów i ministrów maj charakter wewntrzny i obowizuj tylko jednostki organizacyjnie podlegBe organowi wydajcemu te akty. 20-02-02 ©Kancelaria Sejmu s. 18/60 2. Zarzdzenia s wydawane tylko na podstawie ustawy. Nie mog one stanowi podstawy decyzji wobec obywateli, osób prawnych oraz innych podmiotów. 3. UchwaBy i zarzdzenia podlegaj kontroli co do ich zgodno[ci z powszechnie obowizujcym prawem. Art. 94. Organy samorzdu terytorialnego oraz terenowe organy administracji rzdowej, na podstawie i w granicach upowa|nieD zawartych w ustawie, ustanawiaj akty prawa miejscowego obowizujce na obszarze dziaBania tych organów. Zasady i tryb wy- dawania aktów prawa miejscowego okre[la ustawa. RozdziaB IV SEJM I SENAT Art. 95. 1. WBadz ustawodawcz w Rzeczypospolitej Polskiej sprawuj Sejm i Senat. 2. Sejm sprawuje kontrol nad dziaBalno[ci Rady Ministrów w zakresie okre[lo- nym przepisami Konstytucji i ustaw. WYBORY I KADENCJA Art. 96. 1. Sejm skBada si z 460 posBów. 2. Wybory do Sejmu s powszechne, równe, bezpo[rednie i proporcjonalne oraz odbywaj si w gBosowaniu tajnym. Art. 97. 1. Senat skBada si ze 100 senatorów. 2. Wybory do Senatu s powszechne, bezpo[rednie i odbywaj si w gBosowaniu tajnym. Art. 98. 1. Sejm i Senat s wybierane na czteroletnie kadencje. Kadencje Sejmu i Senatu rozpoczynaj si z dniem zebrania si Sejmu na pierwsze posiedzenie i trwaj do dnia poprzedzajcego dzieD zebrania si Sejmu nastpnej kadencji. 2. Wybory do Sejmu i Senatu zarzdza Prezydent Rzeczypospolitej nie pózniej ni| na 90 dni przed upBywem 4 lat od rozpoczcia kadencji Sejmu i Senatu, wyzna- czajc wybory na dzieD wolny od pracy, przypadajcy w cigu 30 dni przed upBywem 4 lat od rozpoczcia kadencji Sejmu i Senatu. 20-02-02 ©Kancelaria Sejmu s. 19/60 3. Sejm mo|e skróci swoj kadencj uchwaB podjt wikszo[ci co najmniej 2/3 gBosów ustawowej liczby posBów. Skrócenie kadencji Sejmu oznacza jednocze- sne skrócenie kadencji Senatu. Przepis ust. 5 stosuje si odpowiednio. 4. Prezydent Rzeczypospolitej, po zasigniciu opinii MarszaBka Sejmu i MarszaBka Senatu, mo|e w przypadkach okre[lonych w Konstytucji zarzdzi skrócenie ka- dencji Sejmu. Wraz ze skróceniem kadencji Sejmu skrócona zostaje równie| ka- dencja Senatu. 5. Prezydent Rzeczypospolitej, zarzdzajc skrócenie kadencji Sejmu, zarzdza jednocze[nie wybory do Sejmu i Senatu i wyznacza ich dat na dzieD przypada- jcy nie pózniej ni| w cigu 45 dni od dnia zarzdzenia skrócenia kadencji Sej- mu. Prezydent Rzeczypospolitej zwoBuje pierwsze posiedzenie nowo wybranego Sejmu nie pózniej ni| na 15 dzieD po dniu przeprowadzenia wyborów. 6. W razie skrócenia kadencji Sejmu stosuje si odpowiednio przepis ust. 1. Art. 99. 1. Wybrany do Sejmu mo|e by obywatel polski majcy prawo wybierania, który najpózniej w dniu wyborów koDczy 21 lat. 2. Wybrany do Senatu mo|e by obywatel polski majcy prawo wybierania, który najpózniej w dniu wyborów koDczy 30 lat. Art. 100. 1. Kandydatów na posBów i senatorów mog zgBasza partie polityczne oraz wybor- cy. 2. Nie mo|na kandydowa równocze[nie do Sejmu i Senatu. 3. Zasady i tryb zgBaszania kandydatów i przeprowadzania wyborów oraz warunki wa|no[ci wyborów okre[la ustawa. Art. 101. 1. Wa|no[ wyborów do Sejmu i Senatu stwierdza Sd Najwy|szy. 2. Wyborcy przysBuguje prawo zgBoszenia do Sdu Najwy|szego protestu przeciw- ko wa|no[ci wyborów na zasadach okre[lonych w ustawie. POSAOWIE I SENATOROWIE Art. 102. Nie mo|na by równocze[nie posBem i senatorem. Art. 103. 1. Mandatu posBa nie mo|na Bczy z funkcj Prezesa Narodowego Banku Polskie- go, Prezesa Najwy|szej Izby Kontroli, Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzeczni- ka Praw Dziecka i ich zastpców, czBonka Rady Polityki Pieni|nej, czBonka Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, ambasadora oraz z zatrudnieniem w Kan- celarii Sejmu, Kancelarii Senatu, Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej lub z 20-02-02 ©Kancelaria Sejmu s. 20/60 zatrudnieniem w administracji rzdowej. Zakaz ten nie dotyczy czBonków Rady Ministrów i sekretarzy stanu w administracji rzdowej. 2. Sdzia, prokurator, urzdnik sBu|by cywilnej, |oBnierz pozostajcy w czynnej sBu|bie wojskowej, funkcjonariusz policji oraz funkcjonariusz sBu|b ochrony paDstwa nie mog sprawowa mandatu poselskiego. 3. Inne przypadki zakazu Bczenia mandatu poselskiego z funkcjami publicznymi oraz zakazu jego sprawowania mo|e okre[li ustawa. Art. 104. 1. PosBowie s przedstawicielami Narodu. Nie wi| ich instrukcje wyborców. 2. Przed rozpoczciem sprawowania mandatu posBowie skBadaj przed Sejmem na- stpujce [lubowanie: "Uroczy[cie [lubuj rzetelnie i sumiennie wykonywa obowizki wobec Na- rodu, strzec suwerenno[ci i interesów PaDstwa, czyni wszystko dla po- my[lno[ci Ojczyzny i dobra obywateli, przestrzega Konstytucji i innych praw Rzeczypospolitej Polskiej." Zlubowanie mo|e by zBo|one z dodaniem zdania "Tak mi dopomó| Bóg". 3. Odmowa zBo|enia [lubowania oznacza zrzeczenie si mandatu. Art. 105. 1. PoseB nie mo|e by pocignity do odpowiedzialno[ci za swoj dziaBalno[ wchodzc w zakres sprawowania mandatu poselskiego ani w czasie jego trwa- nia, ani po jego wyga[niciu. Za tak dziaBalno[ poseB odpowiada wyBcznie przed Sejmem, a w przypadku naruszenia praw osób trzecich mo|e by poci- gnity do odpowiedzialno[ci sdowej tylko za zgod Sejmu. 2. Od dnia ogBoszenia wyników wyborów do dnia wyga[nicia mandatu poseB nie mo|e by pocignity bez zgody Sejmu do odpowiedzialno[ci karnej. 3. Postpowanie karne wszczte wobec osoby przed dniem wyboru jej na posBa ule- ga na |danie Sejmu zawieszeniu do czasu wyga[nicia mandatu. W takim przy- padku ulega równie| zawieszeniu na ten czas bieg przedawnienia w postpowa- niu karnym. 4. PoseB mo|e wyrazi zgod na pocignicie go do odpowiedzialno[ci karnej. W takim przypadku nie stosuje si przepisów ust. 2 i 3. 5. PoseB nie mo|e by zatrzymany lub aresztowany bez zgody Sejmu, z wyjtkiem ujcia go na gorcym uczynku przestpstwa i je|eli jego zatrzymanie jest nie- zbdne do zapewnienia prawidBowego toku postpowania. O zatrzymaniu nie- zwBocznie powiadamia si MarszaBka Sejmu, który mo|e nakaza natychmiasto- we zwolnienie zatrzymanego. 6. SzczegóBowe zasady pocigania posBów do odpowiedzialno[ci karnej oraz tryb postpowania okre[la ustawa. Art. 106. Warunki niezbdne do skutecznego wypeBniania obowizków poselskich oraz ochro- n praw wynikajcych ze sprawowania mandatu okre[la ustawa. 20-02-02 ©Kancelaria Sejmu s. 21/60 Art. 107. 1. W zakresie okre[lonym ustaw poseB nie mo|e prowadzi dziaBalno[ci gospodar- czej z osiganiem korzy[ci z majtku Skarbu PaDstwa lub samorzdu terytorial- nego ani nabywa tego majtku. 2. Za naruszenie zakazów, o których mowa w ust. 1, poseB, uchwaB Sejmu podjt na wniosek MarszaBka Sejmu, mo|e by pocignity do odpowiedzialno[ci przed TrybunaBem Stanu, który orzeka w przedmiocie pozbawienia mandatu. Art. 108. Do senatorów stosuje si odpowiednio przepisy art. 103-107. ORGANIZACJA I DZIAAANIE Art. 109. 1. Sejm i Senat obraduj na posiedzeniach. 2. Pierwsze posiedzenia Sejmu i Senatu Prezydent Rzeczypospolitej zwoBuje na dzieD przypadajcy w cigu 30 dni od dnia wyborów, z wyjtkiem przypadków okre[lonych w art. 98 ust. 3 i 5. Art. 110. 1. Sejm wybiera ze swojego grona MarszaBka Sejmu i wicemarszaBków. 2. MarszaBek Sejmu przewodniczy obradom Sejmu, strze|e praw Sejmu oraz repre- zentuje Sejm na zewntrz. 3. Sejm powoBuje komisje staBe oraz mo|e powoBywa komisje nadzwyczajne. Art. 111. 1. Sejm mo|e powoBa komisj [ledcz do zbadania okre[lonej sprawy. 2. Tryb dziaBania komisji [ledczej okre[la ustawa. Art. 112. Organizacj wewntrzn i porzdek prac Sejmu oraz tryb powoBywania i dziaBalno[ci jego organów, jak te| sposób wykonywania konstytucyjnych i ustawowych obowiz- ków organów paDstwowych wobec Sejmu okre[la regulamin Sejmu uchwalony przez Sejm. Art. 113. Posiedzenia Sejmu s jawne. Je|eli wymaga tego dobro paDstwa, Sejm mo|e bez- wzgldn wikszo[ci gBosów w obecno[ci co najmniej poBowy ustawowej liczby posBów uchwali tajno[ obrad. 20-02-02 ©Kancelaria Sejmu s. 22/60 Art. 114. 1. W przypadkach okre[lonych w Konstytucji Sejm i Senat, obradujc wspólnie pod przewodnictwem MarszaBka Sejmu lub w jego zastpstwie MarszaBka Senatu, dziaBaj jako Zgromadzenie Narodowe. 2. Zgromadzenie Narodowe uchwala swój regulamin. Art. 115. 1. Prezes Rady Ministrów i pozostali czBonkowie Rady Ministrów maj obowizek udzielenia odpowiedzi na interpelacje i zapytania poselskie w cigu 21 dni. 2. Prezes Rady Ministrów i pozostali czBonkowie Rady Ministrów maj obowizek udzielenia odpowiedzi w sprawach bie|cych na ka|dym posiedzeniu Sejmu. Art. 116. 1. Sejm decyduje w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej o stanie wojny i o zawarciu pokoju. 2. Sejm mo|e podj uchwaB o stanie wojny jedynie w razie zbrojnej napa[ci na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub gdy z umów midzynarodowych wyni- ka zobowizanie do wspólnej obrony przeciwko agresji. Je|eli Sejm nie mo|e si zebra na posiedzenie, o stanie wojny postanawia Prezydent Rzeczypospoli- tej. Art. 117. Zasady u|ycia SiB Zbrojnych poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej okre[la raty- fikowana umowa midzynarodowa lub ustawa. Zasady pobytu obcych wojsk na te- rytorium Rzeczypospolitej Polskiej i zasady przemieszczania si ich przez to teryto- rium okre[laj ratyfikowane umowy midzynarodowe lub ustawy. Art. 118. 1. Inicjatywa ustawodawcza przysBuguje posBom, Senatowi, Prezydentowi Rzeczy- pospolitej i Radzie Ministrów. 2. Inicjatywa ustawodawcza przysBuguje równie| grupie co najmniej 100 000 oby- wateli majcych prawo wybierania do Sejmu. Tryb postpowania w tej sprawie okre[la ustawa. 3. Wnioskodawcy, przedkBadajc Sejmowi projekt ustawy, przedstawiaj skutki fi- nansowe jej wykonania. Art. 119. 1. Sejm rozpatruje projekt ustawy w trzech czytaniach. 2. Prawo wnoszenia poprawek do projektu ustawy w czasie rozpatrywania go przez Sejm przysBuguje wnioskodawcy projektu, posBom i Radzie Ministrów. 3. MarszaBek Sejmu mo|e odmówi poddania pod gBosowanie poprawki, która uprzednio nie byBa przedBo|ona komisji. 4. Wnioskodawca mo|e wycofa projekt ustawy w toku postpowania ustawo- dawczego w Sejmie do czasu zakoDczenia drugiego czytania projektu. 20-02-02 ©Kancelaria Sejmu s. 23/60 Art. 120. Sejm uchwala ustawy zwykB wikszo[ci gBosów w obecno[ci co najmniej poBowy ustawowej liczby posBów, chyba |e Konstytucja przewiduje inn wikszo[. W tym samym trybie Sejm podejmuje uchwaBy, je|eli ustawa lub uchwaBa Sejmu nie stanowi inaczej. Art. 121. 1. Ustaw uchwalon przez Sejm MarszaBek Sejmu przekazuje Senatowi. 2. Senat w cigu 30 dni od dnia przekazania ustawy mo|e j przyj bez zmian, uchwali poprawki albo uchwali odrzucenie jej w caBo[ci. Je|eli Senat w cigu 30 dni od dnia przekazania ustawy nie podejmie stosownej uchwaBy, ustaw uznaje si za uchwalon w brzmieniu przyjtym przez Sejm. 3. UchwaB Senatu odrzucajc ustaw albo poprawk zaproponowan w uchwale Senatu uwa|a si za przyjt, je|eli Sejm nie odrzuci jej bezwzgldn wikszo- [ci gBosów w obecno[ci co najmniej poBowy ustawowej liczby posBów. Art. 122. 1. Po zakoDczeniu postpowania okre[lonego w art. 121 MarszaBek Sejmu przed- stawia uchwalon ustaw do podpisu Prezydentowi Rzeczypospolitej. 2. Prezydent Rzeczypospolitej podpisuje ustaw w cigu 21 dni od dnia przedsta- wienia i zarzdza jej ogBoszenie w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej. 3. Przed podpisaniem ustawy Prezydent Rzeczypospolitej mo|e wystpi do Trybu- naBu Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie zgodno[ci ustawy z Konstytucj. Prezydent Rzeczypospolitej nie mo|e odmówi podpisania ustawy, któr Trybu- naB Konstytucyjny uznaB za zgodn z Konstytucj. 4. Prezydent Rzeczypospolitej odmawia podpisania ustawy, któr TrybunaB Kon- stytucyjny uznaB za niezgodn z Konstytucj. Je|eli jednak niezgodno[ z Kon- stytucj dotyczy poszczególnych przepisów ustawy, a TrybunaB Konstytucyjny nie orzeknie, |e s one nierozerwalnie zwizane z caB ustaw, Prezydent Rze- czypospolitej, po zasigniciu opinii MarszaBka Sejmu, podpisuje ustaw z po- miniciem przepisów uznanych za niezgodne z Konstytucj albo zwraca ustaw Sejmowi w celu usunicia niezgodno[ci. 5. Je|eli Prezydent Rzeczypospolitej nie wystpiB z wnioskiem do TrybunaBu Kon- stytucyjnego w trybie ust. 3, mo|e z umotywowanym wnioskiem przekaza ustaw Sejmowi do ponownego rozpatrzenia. Po ponownym uchwaleniu ustawy przez Sejm wikszo[ci 3/5 gBosów w obecno[ci co najmniej poBowy ustawowej liczby posBów Prezydent Rzeczypospolitej w cigu 7 dni podpisuje ustaw i za- rzdza jej ogBoszenie w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej. W razie ponownego uchwalenia ustawy przez Sejm Prezydentowi Rzeczypospolitej nie przysBuguje prawo wystpienia do TrybunaBu Konstytucyjnego w trybie ust. 3. 6. Wystpienie Prezydenta Rzeczypospolitej do TrybunaBu Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie zgodno[ci ustawy z Konstytucj lub z wnioskiem do Sej- mu o ponowne rozpatrzenie ustawy wstrzymuje bieg, okre[lonego w ust. 2, ter- minu do podpisania ustawy. 20-02-02 ©Kancelaria Sejmu s. 24/60 Art. 123. 1. Rada Ministrów mo|e uzna uchwalony przez siebie projekt ustawy za pilny, z wyjtkiem projektów ustaw podatkowych, ustaw dotyczcych wyboru Prezy- denta Rzeczypospolitej, Sejmu, Senatu oraz organów samorzdu terytorialnego, ustaw regulujcych ustrój i wBa[ciwo[ wBadz publicznych, a tak|e kodeksów. 2. Regulamin Sejmu oraz regulamin Senatu okre[laj odrbno[ci w postpowaniu ustawodawczym w sprawie projektu pilnego. 3. W postpowaniu w sprawie ustawy, której projekt zostaB uznany za pilny, termin jej rozpatrzenia przez Senat wynosi 14 dni, a termin podpisania ustawy przez Prezydenta Rzeczypospolitej wynosi 7 dni. Art. 124. Do Senatu stosuje si odpowiednio przepisy art. 110, art. 112, art. 113 i art. 120. REFERENDUM Art. 125. 1. W sprawach o szczególnym znaczeniu dla paDstwa mo|e by przeprowadzone referendum ogólnokrajowe. 2. Referendum ogólnokrajowe ma prawo zarzdzi Sejm bezwzgldn wikszo[ci gBosów w obecno[ci co najmniej poBowy ustawowej liczby posBów lub Prezydent Rzeczypospolitej za zgod Senatu wyra|on bezwzgldn wikszo[ci gBosów w obecno[ci co najmniej poBowy ustawowej liczby senatorów. 3. Je|eli w referendum ogólnokrajowym wziBo udziaB wicej ni| poBowa upraw- nionych do gBosowania, wynik referendum jest wi|cy. 4. Wa|no[ referendum ogólnokrajowego oraz referendum, o którym mowa w art. 235 ust. 6, stwierdza Sd Najwy|szy. 5. Zasady i tryb przeprowadzania referendum okre[la ustawa. RozdziaB V PREZYDENT RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Art. 126. 1. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej jest najwy|szym przedstawicielem Rzeczy- pospolitej Polskiej i gwarantem cigBo[ci wBadzy paDstwowej. 2. Prezydent Rzeczypospolitej czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji, stoi na stra- |y suwerenno[ci i bezpieczeDstwa paDstwa oraz nienaruszalno[ci i niepodzielno- [ci jego terytorium. 3. Prezydent Rzeczypospolitej wykonuje swoje zadania w zakresie i na zasadach okre[lonych w Konstytucji i ustawach. 20-02-02 ©Kancelaria Sejmu s. 25/60 Art. 127. 1. Prezydent Rzeczypospolitej jest wybierany przez Naród w wyborach powszech- nych, równych, bezpo[rednich i w gBosowaniu tajnym. 2. Prezydent Rzeczypospolitej jest wybierany na picioletni kadencj i mo|e by ponownie wybrany tylko raz. 3. Na Prezydenta Rzeczypospolitej mo|e by wybrany obywatel polski, który naj- pózniej w dniu wyborów koDczy 35 lat i korzysta z peBni praw wyborczych do Sejmu. Kandydata zgBasza co najmniej 100 000 obywateli majcych prawo wy- bierania do Sejmu. 4. Na Prezydenta Rzeczypospolitej wybrany zostaje kandydat, który otrzymaB wi- cej ni| poBow wa|nie oddanych gBosów. Je|eli |aden z kandydatów nie uzyska wymaganej wikszo[ci, czternastego dnia po pierwszym gBosowaniu przeprowa- dza si ponowne gBosowanie. 5. W ponownym gBosowaniu wyboru dokonuje si spo[ród dwóch kandydatów, któ- rzy w pierwszym gBosowaniu otrzymali kolejno najwiksz liczb gBosów. Je|eli którykolwiek z tych dwóch kandydatów wycofa zgod na kandydowanie, utraci prawo wyborcze lub umrze, w jego miejsce do wyborów w ponownym gBosowa- niu dopuszcza si kandydata, który otrzymaB kolejno najwiksz liczb gBosów w pierwszym gBosowaniu. W takim przypadku dat ponownego gBosowania odra- cza si o dalszych 14 dni. 6. Na Prezydenta Rzeczypospolitej wybrany zostaje kandydat, który w ponownym gBosowaniu otrzymaB wicej gBosów. 7. Zasady i tryb zgBaszania kandydatów i przeprowadzania wyborów oraz warunki wa|no[ci wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej okre[la ustawa. Art. 128. 1. Kadencja Prezydenta Rzeczypospolitej rozpoczyna si w dniu objcia przez nie- go urzdu. 2. Wybory Prezydenta Rzeczypospolitej zarzdza MarszaBek Sejmu na dzieD przy- padajcy nie wcze[niej ni| na 100 dni i nie pózniej ni| na 75 dni przed upBywem kadencji urzdujcego Prezydenta Rzeczypospolitej, a w razie opró|nienia urz- du Prezydenta Rzeczypospolitej - nie pózniej ni| w czternastym dniu po opró|- nieniu urzdu, wyznaczajc dat wyborów na dzieD wolny od pracy przypadajcy w cigu 60 dni od dnia zarzdzenia wyborów. Art. 129. 1. Wa|no[ wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej stwierdza Sd Najwy|szy. 2. Wyborcy przysBuguje prawo zgBoszenia do Sdu Najwy|szego protestu przeciw- ko wa|no[ci wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej na zasadach okre[lonych w ustawie. 3. W razie stwierdzenia niewa|no[ci wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej prze- prowadza si nowe wybory, na zasadach przewidzianych w art. 128 ust. 2 dla przypadku opró|nienia urzdu Prezydenta Rzeczypospolitej. 20-02-02 ©Kancelaria Sejmu s. 26/60 Art. 130. Prezydent Rzeczypospolitej obejmuje urzd po zBo|eniu wobec Zgromadzenia Naro- dowego nastpujcej przysigi: "Obejmujc z woli Narodu urzd Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, uroczy[cie przysigam, |e dochowam wierno[ci postanowieniom Konstytu- cji, bd strzegB niezBomnie godno[ci Narodu, niepodlegBo[ci i bezpieczeD- stwa PaDstwa, a dobro Ojczyzny oraz pomy[lno[ obywateli bd dla mnie zawsze najwy|szym nakazem". Przysiga mo|e by zBo|ona z dodaniem zdania "Tak mi dopomó| Bóg". Art. 131. 1. Je|eli Prezydent Rzeczypospolitej nie mo|e przej[ciowo sprawowa urzdu, za- wiadamia o tym MarszaBka Sejmu, który tymczasowo przejmuje obowizki Pre- zydenta Rzeczypospolitej. Gdy Prezydent Rzeczypospolitej nie jest w stanie za- wiadomi MarszaBka Sejmu o niemo|no[ci sprawowania urzdu, wówczas o stwierdzeniu przeszkody w sprawowaniu urzdu przez Prezydenta Rzeczypo- spolitej rozstrzyga TrybunaB Konstytucyjny na wniosek MarszaBka Sejmu. W ra- zie uznania przej[ciowej niemo|no[ci sprawowania urzdu przez Prezydenta Rzeczypospolitej TrybunaB Konstytucyjny powierza MarszaBkowi Sejmu tymcza- sowe wykonywanie obowizków Prezydenta Rzeczypospolitej. 2. MarszaBek Sejmu tymczasowo, do czasu wyboru nowego Prezydenta Rzeczypo- spolitej, wykonuje obowizki Prezydenta Rzeczypospolitej w razie: 1) [mierci Prezydenta Rzeczypospolitej, 2) zrzeczenia si urzdu przez Prezydenta Rzeczypospolitej, 3) stwierdzenia niewa|no[ci wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej lub innych przyczyn nieobjcia urzdu po wyborze, 4) uznania przez Zgromadzenie Narodowe trwaBej niezdolno[ci Prezydenta Rzeczypospolitej do sprawowania urzdu ze wzgldu na stan zdrowia, uchwaB podjt wikszo[ci co najmniej 2/3 gBosów ustawowej liczby czBonków Zgromadzenia Narodowego, 5) zBo|enia Prezydenta Rzeczypospolitej z urzdu orzeczeniem TrybunaBu Sta- nu. 3. Je|eli MarszaBek Sejmu nie mo|e wykonywa obowizków Prezydenta Rzeczy- pospolitej, obowizki te przejmuje MarszaBek Senatu. 4. Osoba wykonujca obowizki Prezydenta Rzeczypospolitej nie mo|e postanowi o skróceniu kadencji Sejmu. Art. 132. Prezydent Rzeczypospolitej nie mo|e piastowa |adnego innego urzdu ani peBni |adnej funkcji publicznej, z wyjtkiem tych, które s zwizane ze sprawowanym urzdem. 20-02-02 ©Kancelaria Sejmu s. 27/60 Art. 133. 1. Prezydent Rzeczypospolitej jako reprezentant paDstwa w stosunkach zewntrz- nych: 1) ratyfikuje i wypowiada umowy midzynarodowe, o czym zawiadamia Sejm i Senat, 2) mianuje i odwoBuje peBnomocnych przedstawicieli Rzeczypospolitej Polskiej w innych paDstwach i przy organizacjach midzynarodowych, 3) przyjmuje listy uwierzytelniajce i odwoBujce akredytowanych przy nim przedstawicieli dyplomatycznych innych paDstw i organizacji midzynaro- dowych. 2. Prezydent Rzeczypospolitej przed ratyfikowaniem umowy midzynarodowej mo|e zwróci si do TrybunaBu Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie jej zgodno[ci z Konstytucj. 3. Prezydent Rzeczypospolitej w zakresie polityki zagranicznej wspóBdziaBa z Pre- zesem Rady Ministrów i wBa[ciwym ministrem. Art. 134. 1. Prezydent Rzeczypospolitej jest najwy|szym zwierzchnikiem SiB Zbrojnych Rze- czypospolitej Polskiej. 2. W czasie pokoju Prezydent Rzeczypospolitej sprawuje zwierzchnictwo nad Si- Bami Zbrojnymi za po[rednictwem Ministra Obrony Narodowej. 3. Prezydent Rzeczypospolitej mianuje Szefa Sztabu Generalnego i dowódców ro- dzajów SiB Zbrojnych na czas okre[lony. Czas trwania kadencji, tryb i warunki odwoBania przed jej upBywem okre[la ustawa. 4. Na czas wojny Prezydent Rzeczypospolitej, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, mianuje Naczelnego Dowódc SiB Zbrojnych. W tym samym trybie mo|e on Na- czelnego Dowódc SiB Zbrojnych odwoBa. Kompetencje Naczelnego Dowódcy SiB Zbrojnych i zasady jego podlegBo[ci konstytucyjnym organom Rzeczypospo- litej Polskiej okre[la ustawa. 5. Prezydent Rzeczypospolitej, na wniosek Ministra Obrony Narodowej, nadaje okre[lone w ustawach stopnie wojskowe. 6. Kompetencje Prezydenta Rzeczypospolitej, zwizane ze zwierzchnictwem nad SiBami Zbrojnymi, szczegóBowo okre[la ustawa. Art. 135. Organem doradczym Prezydenta Rzeczypospolitej w zakresie wewntrznego i ze- wntrznego bezpieczeDstwa paDstwa jest Rada BezpieczeDstwa Narodowego. Art. 136. W razie bezpo[redniego, zewntrznego zagro|enia paDstwa Prezydent Rzeczypospo- litej, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, zarzdza powszechn lub cz[ciow mo- bilizacj i u|ycie SiB Zbrojnych do obrony Rzeczypospolitej Polskiej. 20-02-02 ©Kancelaria Sejmu s. 28/60 Art. 137. Prezydent Rzeczypospolitej nadaje obywatelstwo polskie i wyra|a zgod na zrzecze- nie si obywatelstwa polskiego. Art. 138. Prezydent Rzeczypospolitej nadaje ordery i odznaczenia. Art. 139. Prezydent Rzeczypospolitej stosuje prawo Baski. Prawa Baski nie stosuje si do osób skazanych przez TrybunaB Stanu. Art. 140. Prezydent Rzeczypospolitej mo|e zwraca si z ordziem do Sejmu, do Senatu lub do Zgromadzenia Narodowego. Ordzia nie czyni si przedmiotem debaty. Art. 141. 1. W sprawach szczególnej wagi Prezydent Rzeczypospolitej mo|e zwoBa Rad Gabinetow. Rad Gabinetow tworzy Rada Ministrów obradujca pod prze- wodnictwem Prezydenta Rzeczypospolitej. 2. Radzie Gabinetowej nie przysBuguj kompetencje Rady Ministrów. Art. 142. 1. Prezydent Rzeczypospolitej wydaje rozporzdzenia i zarzdzenia na zasadach okre[lonych w art. 92 i art. 93. 2. Prezydent Rzeczypospolitej wydaje postanowienia w zakresie realizacji pozosta- Bych swoich kompetencji. Art. 143. Organem pomocniczym Prezydenta Rzeczypospolitej jest Kancelaria Prezydenta Rzeczypospolitej. Prezydent Rzeczypospolitej nadaje statut Kancelarii oraz powoBuje i odwoBuje Szefa Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej. Art. 144. 1. Prezydent Rzeczypospolitej, korzystajc ze swoich konstytucyjnych i ustawo- wych kompetencji, wydaje akty urzdowe. 2. Akty urzdowe Prezydenta Rzeczypospolitej wymagaj dla swojej wa|no[ci podpisu Prezesa Rady Ministrów, który przez podpisanie aktu ponosi odpowie- dzialno[ przed Sejmem. 3. Przepis ust. 2 nie dotyczy: 1) zarzdzania wyborów do Sejmu i Senatu, 2) zwoBywania pierwszego posiedzenia nowo wybranych Sejmu i Senatu, 3) skracania kadencji Sejmu w przypadkach okre[lonych w Konstytucji, 4) inicjatywy ustawodawczej, 20-02-02 ©Kancelaria Sejmu s. 29/60 5) zarzdzania referendum ogólnokrajowego, 6) podpisywania albo odmowy podpisania ustawy, 7) zarzdzania ogBoszenia ustawy oraz umowy midzynarodowej w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, 8) zwracania si z ordziem do Sejmu, do Senatu lub do Zgromadzenia Naro- dowego, 9) wniosku do TrybunaBu Konstytucyjnego, 10) wniosku o przeprowadzenie kontroli przez Najwy|sz Izb Kontroli, 11) desygnowania i powoBywania Prezesa Rady Ministrów, 12) przyjmowania dymisji Rady Ministrów i powierzania jej tymczasowego peB- nienia obowizków, 13) wniosku do Sejmu o pocignicie do odpowiedzialno[ci przed TrybunaBem Stanu czBonka Rady Ministrów, 14) odwoBywania ministra, któremu Sejm wyraziB wotum nieufno[ci, 15) zwoBywania Rady Gabinetowej, 16) nadawania orderów i odznaczeD, 17) powoBywania sdziów, 18) stosowania prawa Baski, 19) nadawania obywatelstwa polskiego i wyra|ania zgody na zrzeczenie si obywatelstwa polskiego, 20) powoBywania Pierwszego Prezesa Sdu Najwy|szego, 21) powoBywania Prezesa i Wiceprezesa TrybunaBu Konstytucyjnego, 22) powoBywania Prezesa Naczelnego Sdu Administracyjnego, 23) powoBywania prezesów Sdu Najwy|szego oraz wiceprezesów Naczelnego Sdu Administracyjnego, 24) wniosku do Sejmu o powoBanie Prezesa Narodowego Banku Polskiego, 25) powoBywania czBonków Rady Polityki Pieni|nej, 26) powoBywania i odwoBywania czBonków Rady BezpieczeDstwa Narodowego, 27) powoBywania czBonków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, 28) nadawania statutu Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej oraz powoBywa- nia i odwoBywania Szefa Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej, 29) wydawania zarzdzeD na zasadach okre[lonych w art. 93, 30) zrzeczenia si urzdu Prezydenta Rzeczypospolitej. Art. 145. 1. Prezydent Rzeczypospolitej za naruszenie Konstytucji, ustawy lub za popeBnienie przestpstwa mo|e by pocignity do odpowiedzialno[ci przed TrybunaBem Stanu. 2. Postawienie Prezydenta Rzeczypospolitej w stan oskar|enia mo|e nastpi uchwaB Zgromadzenia Narodowego, podjt wikszo[ci co najmniej 2/3 gBo- sów ustawowej liczby czBonków Zgromadzenia Narodowego na wniosek co najmniej 140 czBonków Zgromadzenia Narodowego. 3. Z dniem podjcia uchwaBy o postawieniu Prezydenta Rzeczypospolitej w stan oskar|enia przed TrybunaBem Stanu sprawowanie urzdu przez Prezydenta Rze- czypospolitej ulega zawieszeniu. Przepis art. 131 stosuje si odpowiednio. 20-02-02 ©Kancelaria Sejmu s. 30/60 RozdziaB VI RADA MINISTRÓW I ADMINISTRACJA RZDOWA Art. 146. 1. Rada Ministrów prowadzi polityk wewntrzn i zagraniczn Rzeczypospolitej Polskiej. 2. Do Rady Ministrów nale| sprawy polityki paDstwa nie zastrze|one dla innych organów paDstwowych i samorzdu terytorialnego. 3. Rada Ministrów kieruje administracj rzdow. 4. W zakresie i na zasadach okre[lonych w Konstytucji i ustawach Rada Ministrów w szczególno[ci: 1) zapewnia wykonanie ustaw, 2) wydaje rozporzdzenia, 3) koordynuje i kontroluje prace organów administracji rzdowej, 4) chroni interesy Skarbu PaDstwa, 5) uchwala projekt bud|etu paDstwa, 6) kieruje wykonaniem bud|etu paDstwa oraz uchwala zamknicie rachunków paDstwowych i sprawozdanie z wykonania bud|etu, 7) zapewnia bezpieczeDstwo wewntrzne paDstwa oraz porzdek publiczny, 8) zapewnia bezpieczeDstwo zewntrzne paDstwa, 9) sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków z innymi paDstwami i organizacjami midzynarodowymi, 10) zawiera umowy midzynarodowe wymagajce ratyfikacji oraz zatwierdza i wypowiada inne umowy midzynarodowe, 11) sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie obronno[ci kraju oraz okre[la corocznie liczb obywateli powoBywanych do czynnej sBu|by wojskowej, 12) okre[la organizacj i tryb swojej pracy. Art. 147. 1. Rada Ministrów skBada si z Prezesa Rady Ministrów i ministrów. 2. W skBad Rady Ministrów mog by powoBywani wiceprezesi Rady Ministrów. 3. Prezes i wiceprezes Rady Ministrów mog peBni tak|e funkcj ministra. 4. W skBad Rady Ministrów mog by ponadto powoBywani przewodniczcy okre- [lonych w ustawach komitetów. Art. 148. Prezes Rady Ministrów: 1) reprezentuje Rad Ministrów, 2) kieruje pracami Rady Ministrów, 3) wydaje rozporzdzenia, 20-02-02 ©Kancelaria Sejmu s. 31/60 4) zapewnia wykonywanie polityki Rady Ministrów i okre[la sposoby jej wy- konywania, 5) koordynuje i kontroluje prac czBonków Rady Ministrów, 6) sprawuje nadzór nad samorzdem terytorialnym w granicach i formach okre- [lonych w Konstytucji i ustawach, 7) jest zwierzchnikiem sBu|bowym pracowników administracji rzdowej. Art. 149. 1. Ministrowie kieruj okre[lonymi dziaBami administracji rzdowej lub wypeBniaj zadania wyznaczone im przez Prezesa Rady Ministrów. Zakres dziaBania mini- stra kierujcego dziaBem administracji rzdowej okre[laj ustawy. 2. Minister kierujcy dziaBem administracji rzdowej wydaje rozporzdzenia. Rada Ministrów, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, mo|e uchyli rozporzdzenie lub zarzdzenie ministra. 3. Do przewodniczcego komitetu, o którym mowa w art. 147 ust. 4, stosuje si od- powiednio przepisy odnoszce si do ministra kierujcego dziaBem administracji rzdowej. Art. 150. CzBonek Rady Ministrów nie mo|e prowadzi dziaBalno[ci sprzecznej z jego obo- wizkami publicznymi. Art. 151. Prezes Rady Ministrów, wiceprezesi Rady Ministrów i ministrowie skBadaj wobec Prezydenta Rzeczypospolitej nastpujc przysig: "Obejmujc urzd Prezesa Rady Ministrów (wiceprezesa Rady Ministrów, ministra), uroczy[cie przysigam, |e dochowam wierno[ci postanowieniom Konstytucji i innym prawom Rzeczypospolitej Polskiej, a dobro Ojczyzny oraz pomy[lno[ obywateli bd dla mnie zawsze najwy|szym nakazem". Przysiga mo|e by zBo|ona z dodaniem zdania "Tak mi dopomó| Bóg". Art. 152. 1. Przedstawicielem Rady Ministrów w województwie jest wojewoda. 2. Tryb powoBywania i odwoBywania oraz zakres dziaBania wojewodów okre[la ustawa. Art. 153. 1. W celu zapewnienia zawodowego, rzetelnego, bezstronnego i politycznie neu- tralnego wykonywania zadaD paDstwa, w urzdach administracji rzdowej dziaBa korpus sBu|by cywilnej. 2. Prezes Rady Ministrów jest zwierzchnikiem korpusu sBu|by cywilnej. 20-02-02 ©Kancelaria Sejmu s. 32/60 Art. 154. 1. Prezydent Rzeczypospolitej desygnuje Prezesa Rady Ministrów, który proponuje skBad Rady Ministrów. Prezydent Rzeczypospolitej powoBuje Prezesa Rady Mi- nistrów wraz z pozostaBymi czBonkami Rady Ministrów w cigu 14 dni od dnia pierwszego posiedzenia Sejmu lub przyjcia dymisji poprzedniej Rady Mini- strów i odbiera przysig od czBonków nowo powoBanej Rady Ministrów. 2. Prezes Rady Ministrów, w cigu 14 dni od dnia powoBania przez Prezydenta Rzeczypospolitej, przedstawia Sejmowi program dziaBania Rady Ministrów z wnioskiem o udzielenie jej wotum zaufania. Wotum zaufania Sejm uchwala bezwzgldn wikszo[ci gBosów w obecno[ci co najmniej poBowy ustawowej liczby posBów. 3. W razie niepowoBania Rady Ministrów w trybie ust. 1 lub nieudzielenia jej wo- tum zaufania w trybie ust. 2 Sejm w cigu 14 dni od upBywu terminów okre[lo- nych w ust. 1 lub ust. 2 wybiera Prezesa Rady Ministrów oraz proponowanych przez niego czBonków Rady Ministrów bezwzgldn wikszo[ci gBosów w obecno[ci co najmniej poBowy ustawowej liczby posBów. Prezydent Rzeczypo- spolitej powoBuje tak wybran Rad Ministrów i odbiera przysig od jej czBon- ków. Art. 155. 1. W razie niepowoBania Rady Ministrów w trybie art. 154 ust. 3 Prezydent Rzeczy- pospolitej w cigu 14 dni powoBuje Prezesa Rady Ministrów i na jego wniosek pozostaBych czBonków Rady Ministrów oraz odbiera od nich przysig. Sejm w cigu 14 dni od dnia powoBania Rady Ministrów przez Prezydenta Rzeczypo- spolitej udziela jej wotum zaufania wikszo[ci gBosów w obecno[ci co najmniej poBowy ustawowej liczby posBów. 2. W razie nieudzielenia Radzie Ministrów wotum zaufania w trybie okre[lonym w ust. 1, Prezydent Rzeczypospolitej skraca kadencj Sejmu i zarzdza wybory. Art. 156. 1. CzBonkowie Rady Ministrów ponosz odpowiedzialno[ przed TrybunaBem Sta- nu za naruszenie Konstytucji lub ustaw, a tak|e za przestpstwa popeBnione w zwizku z zajmowanym stanowiskiem. 2. UchwaB o pocigniciu czBonka Rady Ministrów do odpowiedzialno[ci przed TrybunaBem Stanu Sejm podejmuje na wniosek Prezydenta Rzeczypospolitej lub co najmniej 115 posBów wikszo[ci 3/5 ustawowej liczby posBów. Art. 157. 1. CzBonkowie Rady Ministrów ponosz przed Sejmem solidarn odpowiedzialno[ za dziaBalno[ Rady Ministrów. 2. CzBonkowie Rady Ministrów ponosz przed Sejmem równie| odpowiedzialno[ indywidualn za sprawy nale|ce do ich kompetencji lub powierzone im przez Prezesa Rady Ministrów. 20-02-02 ©Kancelaria Sejmu s. 33/60 Art. 158. 1. Sejm wyra|a Radzie Ministrów wotum nieufno[ci wikszo[ci ustawowej liczby posBów na wniosek zgBoszony przez co najmniej 46 posBów i wskazujcy imien- nie kandydata na Prezesa Rady Ministrów. Je|eli uchwaBa zostaBa przyjta przez Sejm, Prezydent Rzeczypospolitej przyjmuje dymisj Rady Ministrów i powo- Buje wybranego przez Sejm nowego Prezesa Rady Ministrów, a na jego wniosek pozostaBych czBonków Rady Ministrów oraz odbiera od nich przysig. 2. Wniosek o podjcie uchwaBy, o której mowa w ust. 1, mo|e by poddany pod gBosowanie nie wcze[niej ni| po upBywie 7 dni od dnia jego zgBoszenia. Powtór- ny wniosek mo|e by zgBoszony nie wcze[niej ni| po upBywie 3 miesicy od dnia zgBoszenia poprzedniego wniosku. Powtórny wniosek mo|e by zgBoszony przed upBywem 3 miesicy, je|eli wystpi z nim co najmniej 115 posBów. Art. 159. 1. Sejm mo|e wyrazi ministrowi wotum nieufno[ci. Wniosek o wyra|enie wotum nieufno[ci mo|e by zgBoszony przez co najmniej 69 posBów. Przepis art. 158 ust. 2 stosuje si odpowiednio. 2. Prezydent Rzeczypospolitej odwoBuje ministra, któremu Sejm wyraziB wotum nieufno[ci wikszo[ci gBosów ustawowej liczby posBów. Art. 160. Prezes Rady Ministrów mo|e zwróci si do Sejmu o wyra|enie Radzie Ministrów wotum zaufania. Udzielenie wotum zaufania Radzie Ministrów nastpuje wikszo- [ci gBosów w obecno[ci co najmniej poBowy ustawowej liczby posBów. Art. 161. Prezydent Rzeczypospolitej, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, dokonuje zmian w skBadzie Rady Ministrów. Art. 162. 1. Prezes Rady Ministrów skBada dymisj Rady Ministrów na pierwszym posiedze- niu nowo wybranego Sejmu. 2. Prezes Rady Ministrów skBada dymisj Rady Ministrów równie| w razie: 1) nieuchwalenia przez Sejm wotum zaufania dla Rady Ministrów, 2) wyra|enia Radzie Ministrów wotum nieufno[ci, 3) rezygnacji Prezesa Rady Ministrów. 3. Prezydent Rzeczypospolitej, przyjmujc dymisj Rady Ministrów, powierza jej dalsze sprawowanie obowizków do czasu powoBania nowej Rady Ministrów. 4. Prezydent Rzeczypospolitej, w przypadku okre[lonym w ust. 2 pkt 3, mo|e od- mówi przyjcia dymisji Rady Ministrów. 20-02-02 ©Kancelaria Sejmu s. 34/60 RozdziaB VII SAMORZD TERYTORIALNY Art. 163. Samorzd terytorialny wykonuje zadania publiczne nie zastrze|one przez Konstytu- cj lub ustawy dla organów innych wBadz publicznych. Art. 164. 1. Podstawow jednostk samorzdu terytorialnego jest gmina. 2. Inne jednostki samorzdu regionalnego albo lokalnego i regionalnego okre[la ustawa. 3. Gmina wykonuje wszystkie zadania samorzdu terytorialnego nie zastrze|one dla innych jednostek samorzdu terytorialnego. Art. 165. 1. Jednostki samorzdu terytorialnego maj osobowo[ prawn. PrzysBuguj im prawo wBasno[ci i inne prawa majtkowe. 2. Samodzielno[ jednostek samorzdu terytorialnego podlega ochronie sdowej. Art. 166. 1. Zadania publiczne sBu|ce zaspokajaniu potrzeb wspólnoty samorzdowej s wykonywane przez jednostk samorzdu terytorialnego jako zadania wBasne. 2. Je|eli wynika to z uzasadnionych potrzeb paDstwa, ustawa mo|e zleci jednost- kom samorzdu terytorialnego wykonywanie innych zadaD publicznych. Ustawa okre[la tryb przekazywania i sposób wykonywania zadaD zleconych. 3. Spory kompetencyjne midzy organami samorzdu terytorialnego i administracji rzdowej rozstrzygaj sdy administracyjne. Art. 167. 1. Jednostkom samorzdu terytorialnego zapewnia si udziaB w dochodach publicz- nych odpowiednio do przypadajcych im zadaD. 2. Dochodami jednostek samorzdu terytorialnego s ich dochody wBasne oraz subwencje ogólne i dotacje celowe z bud|etu paDstwa. 3. yródBa dochodów jednostek samorzdu terytorialnego s okre[lone w ustawie. 4. Zmiany w zakresie zadaD i kompetencji jednostek samorzdu terytorialnego na- stpuj wraz z odpowiednimi zmianami w podziale dochodów publicznych. Art. 168. Jednostki samorzdu terytorialnego maj prawo ustalania wysoko[ci podatków i opBat lokalnych w zakresie okre[lonym w ustawie. 20-02-02 ©Kancelaria Sejmu s. 35/60 Art. 169. 1. Jednostki samorzdu terytorialnego wykonuj swoje zadania za po[rednictwem organów stanowicych i wykonawczych. 2. Wybory do organów stanowicych s powszechne, równe, bezpo[rednie i odby- waj si w gBosowaniu tajnym. Zasady i tryb zgBaszania kandydatów i przepro- wadzania wyborów oraz warunki wa|no[ci wyborów okre[la ustawa. 3. Zasady i tryb wyborów oraz odwoBywania organów wykonawczych jednostek samorzdu terytorialnego okre[la ustawa. 4. Ustrój wewntrzny jednostek samorzdu terytorialnego okre[laj, w granicach ustaw, ich organy stanowice. Art. 170. CzBonkowie wspólnoty samorzdowej mog decydowa, w drodze referendum, o sprawach dotyczcych tej wspólnoty, w tym o odwoBaniu pochodzcego z wyborów bezpo[rednich organu samorzdu terytorialnego. Zasady i tryb przeprowadzania refe- rendum lokalnego okre[la ustawa. Art. 171. 1. DziaBalno[ samorzdu terytorialnego podlega nadzorowi z punktu widzenia le- galno[ci. 2. Organami nadzoru nad dziaBalno[ci jednostek samorzdu terytorialnego s Pre- zes Rady Ministrów i wojewodowie, a w zakresie spraw finansowych regionalne izby obrachunkowe. 3. Sejm, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, mo|e rozwiza organ stanowicy samorzdu terytorialnego, je|eli organ ten ra|co narusza Konstytucj lub usta- wy. Art. 172. 1. Jednostki samorzdu terytorialnego maj prawo zrzeszania si. 2. Jednostka samorzdu terytorialnego ma prawo przystpowania do midzynaro- dowych zrzeszeD spoBeczno[ci lokalnych i regionalnych oraz wspóBpracy ze spoBeczno[ciami lokalnymi i regionalnymi innych paDstw. 3. Zasady, na jakich jednostki samorzdu terytorialnego mog korzysta z praw, o których mowa w ust. 1 i 2, okre[la ustawa. RozdziaB VIII SDY I TRYBUNAAY Art. 173. Sdy i TrybunaBy s wBadz odrbn i niezale|n od innych wBadz. 20-02-02 ©Kancelaria Sejmu s. 36/60 Art. 174. Sdy i TrybunaBy wydaj wyroki w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej. SDY Art. 175. 1. Wymiar sprawiedliwo[ci w Rzeczypospolitej Polskiej sprawuj Sd Najwy|szy, sdy powszechne, sdy administracyjne oraz sdy wojskowe. 2. Sd wyjtkowy lub tryb dorazny mo|e by ustanowiony tylko na czas wojny. Art. 176. 1. Postpowanie sdowe jest co najmniej dwuinstancyjne. 2. Ustrój i wBa[ciwo[ sdów oraz postpowanie przed sdami okre[laj ustawy. Art. 177. Sdy powszechne sprawuj wymiar sprawiedliwo[ci we wszystkich sprawach, z wy- jtkiem spraw ustawowo zastrze|onych dla wBa[ciwo[ci innych sdów. Art. 178. 1. Sdziowie w sprawowaniu swojego urzdu s niezawi[li i podlegaj tylko Kon- stytucji oraz ustawom. 2. Sdziom zapewnia si warunki pracy i wynagrodzenie odpowiadajce godno[ci urzdu oraz zakresowi ich obowizków. 3. Sdzia nie mo|e nale|e do partii politycznej, zwizku zawodowego ani prowa- dzi dziaBalno[ci publicznej nie dajcej si pogodzi z zasadami niezale|no[ci sdów i niezawisBo[ci sdziów. Art. 179. Sdziowie s powoBywani przez Prezydenta Rzeczypospolitej, na wniosek Krajowej Rady Sdownictwa, na czas nieoznaczony. Art. 180. 1. Sdziowie s nieusuwalni. 2. ZBo|enie sdziego z urzdu, zawieszenie w urzdowaniu, przeniesienie do innej siedziby lub na inne stanowisko wbrew jego woli mo|e nastpi jedynie na mocy orzeczenia sdu i tylko w przypadkach okre[lonych w ustawie. 3. Sdzia mo|e by przeniesiony w stan spoczynku na skutek uniemo|liwiajcych mu sprawowanie jego urzdu choroby lub utraty siB. Tryb postpowania oraz sposób odwoBania si do sdu okre[la ustawa. 4. Ustawa okre[la granic wieku, po osigniciu której sdziowie przechodz w stan spoczynku. 20-02-02 ©Kancelaria Sejmu s. 37/60 5. W razie zmiany ustroju sdów lub zmiany granic okrgów sdowych wolno s- dziego przenosi do innego sdu lub w stan spoczynku z pozostawieniem mu peBnego uposa|enia. Art. 181. Sdzia nie mo|e by, bez uprzedniej zgody sdu okre[lonego w ustawie, pocignity do odpowiedzialno[ci karnej ani pozbawiony wolno[ci. Sdzia nie mo|e by zatrzy- many lub aresztowany, z wyjtkiem ujcia go na gorcym uczynku przestpstwa, je|eli jego zatrzymanie jest niezbdne do zapewnienia prawidBowego toku postpo- wania. O zatrzymaniu niezwBocznie powiadamia si prezesa wBa[ciwego miejscowo sdu, który mo|e nakaza natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego. Art. 182. UdziaB obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwo[ci okre[la ustawa. Art. 183. 1. Sd Najwy|szy sprawuje nadzór nad dziaBalno[ci sdów powszechnych i woj- skowych w zakresie orzekania. 2. Sd Najwy|szy wykonuje tak|e inne czynno[ci okre[lone w Konstytucji i usta- wach. 3. Pierwszego Prezesa Sdu Najwy|szego powoBuje Prezydent Rzeczypospolitej na sze[cioletni kadencj spo[ród kandydatów przedstawionych przez Zgromadze- nie Ogólne Sdziów Sdu Najwy|szego. Art. 184. Naczelny Sd Administracyjny oraz inne sdy administracyjne sprawuj, w zakresie okre[lonym w ustawie, kontrol dziaBalno[ci administracji publicznej. Kontrola ta obejmuje równie| orzekanie o zgodno[ci z ustawami uchwaB organów samorzdu terytorialnego i aktów normatywnych terenowych organów administracji rzdowej. Art. 185. Prezesa Naczelnego Sdu Administracyjnego powoBuje Prezydent Rzeczypospolitej na sze[cioletni kadencj spo[ród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sdziów Naczelnego Sdu Administracyjnego. Art. 186. 1. Krajowa Rada Sdownictwa stoi na stra|y niezale|no[ci sdów i niezawisBo[ci sdziów. 2. Krajowa Rada Sdownictwa mo|e wystpi do TrybunaBu Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie zgodno[ci z Konstytucj aktów normatywnych w zakresie, w jakim dotycz one niezale|no[ci sdów i niezawisBo[ci sdziów. Art. 187. 1. Krajowa Rada Sdownictwa skBada si z: 20-02-02 ©Kancelaria Sejmu s. 38/60 1) Pierwszego Prezesa Sdu Najwy|szego, Ministra Sprawiedliwo[ci, Prezesa Naczelnego Sdu Administracyjnego i osoby powoBanej przez Prezydenta Rzeczypospolitej, 2) pitnastu czBonków wybranych spo[ród sdziów Sdu Najwy|szego, sdów powszechnych, sdów administracyjnych i sdów wojskowych, 3) czterech czBonków wybranych przez Sejm spo[ród posBów oraz dwóch czBonków wybranych przez Senat spo[ród senatorów. 2. Krajowa Rada Sdownictwa wybiera spo[ród swoich czBonków przewodniczce- go i dwóch wiceprzewodniczcych. 3. Kadencja wybranych czBonków Krajowej Rady Sdownictwa trwa cztery lata. 4. Ustrój, zakres dziaBania i tryb pracy Krajowej Rady Sdownictwa oraz sposób wyboru jej czBonków okre[la ustawa. TRYBUNAA KONSTYTUCYJNY Art. 188. TrybunaB Konstytucyjny orzeka w sprawach: 1) zgodno[ci ustaw i umów midzynarodowych z Konstytucj, 2) zgodno[ci ustaw z ratyfikowanymi umowami midzynarodowymi, których ratyfikacja wymagaBa uprzedniej zgody wyra|onej w ustawie, 3) zgodno[ci przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy paDstwo- we, z Konstytucj, ratyfikowanymi umowami midzynarodowymi i usta- wami, 4) zgodno[ci z Konstytucj celów lub dziaBalno[ci partii politycznych, 5) skargi konstytucyjnej, o której mowa w art. 79 ust. 1. Art. 189. TrybunaB Konstytucyjny rozstrzyga spory kompetencyjne pomidzy centralnymi kon- stytucyjnymi organami paDstwa. Art. 190. 1. Orzeczenia TrybunaBu Konstytucyjnego maj moc powszechnie obowizujc i s ostateczne. 2. Orzeczenia TrybunaBu Konstytucyjnego w sprawach wymienionych w art. 188 podlegaj niezwBocznemu ogBoszeniu w organie urzdowym, w którym akt nor- matywny byB ogBoszony. Je|eli akt nie byB ogBoszony, orzeczenie ogBasza si w Dzienniku Urzdowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski". 3. Orzeczenie TrybunaBu Konstytucyjnego wchodzi w |ycie z dniem ogBoszenia, jednak TrybunaB Konstytucyjny mo|e okre[li inny termin utraty mocy obowi- zujcej aktu normatywnego. Termin ten nie mo|e przekroczy osiemnastu mie- sicy, gdy chodzi o ustaw, a gdy chodzi o inny akt normatywny - dwunastu mie- sicy. W przypadku orzeczeD, które wi| si z nakBadami finansowymi nie przewidzianymi w ustawie bud|etowej, TrybunaB Konstytucyjny okre[la termin 20-02-02 ©Kancelaria Sejmu s. 39/60 utraty mocy obowizujcej aktu normatywnego po zapoznaniu si z opini Rady Ministrów. 4. Orzeczenie TrybunaBu Konstytucyjnego o niezgodno[ci z Konstytucj, umow midzynarodow lub z ustaw aktu normatywnego, na podstawie którego zostaBo wydane prawomocne orzeczenie sdowe, ostateczna decyzja administracyjna lub rozstrzygnicie w innych sprawach, stanowi podstaw do wznowienia postpo- wania, uchylenia decyzji lub innego rozstrzygnicia na zasadach i w trybie okre- [lonych w przepisach wBa[ciwych dla danego postpowania. 5. Orzeczenia TrybunaBu Konstytucyjnego zapadaj wikszo[ci gBosów. Art. 191. 1. Z wnioskiem w sprawach, o których mowa w art. 188, do TrybunaBu Konstytu- cyjnego wystpi mog: 1) Prezydent Rzeczypospolitej, MarszaBek Sejmu, MarszaBek Senatu, Prezes Rady Ministrów, 50 posBów, 30 senatorów, Pierwszy Prezes Sdu Najwy|- szego, Prezes Naczelnego Sdu Administracyjnego, Prokurator Generalny, Prezes Najwy|szej Izby Kontroli, Rzecznik Praw Obywatelskich, 2) Krajowa Rada Sdownictwa w zakresie, o którym mowa w art. 186 ust. 2, 3) organy stanowice jednostek samorzdu terytorialnego, 4) ogólnokrajowe organy zwizków zawodowych oraz ogólnokrajowe wBadze organizacji pracodawców i organizacji zawodowych, 5) ko[cioBy i inne zwizki wyznaniowe, 6) podmioty okre[lone w art. 79 w zakresie w nim wskazanym. 2. Podmioty, o których mowa w w ust. 1 pkt 3-5, mog wystpi z takim wnio- skiem, je|eli akt normatywny dotyczy spraw objtych ich zakresem dziaBania. Art. 192. Z wnioskiem w sprawach, o których mowa w art. 189, do TrybunaBu Konstytucyjne- go wystpi mog: Prezydent Rzeczypospolitej, MarszaBek Sejmu, MarszaBek Senatu, Prezes Rady Ministrów, Pierwszy Prezes Sdu Najwy|szego, Prezes Naczelnego Sdu Administracyjnego i Prezes Najwy|szej Izby Kontroli. Art. 193. Ka|dy sd mo|e przedstawi TrybunaBowi Konstytucyjnemu pytanie prawne co do zgodno[ci aktu normatywnego z Konstytucj, ratyfikowanymi umowami midzyna- rodowymi lub ustaw, je|eli od odpowiedzi na pytanie prawne zale|y rozstrzygnicie sprawy toczcej si przed sdem. Art. 194. 1. TrybunaB Konstytucyjny skBada si z 15 sdziów, wybieranych indywidualnie przez Sejm na 9 lat spo[ród osób wyró|niajcych si wiedz prawnicz. Ponow- ny wybór do skBadu TrybunaBu jest niedopuszczalny. 20-02-02 ©Kancelaria Sejmu s. 40/60 2. Prezesa i Wiceprezesa TrybunaBu Konstytucyjnego powoBuje Prezydent Rzeczy- pospolitej spo[ród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sdziów TrybunaBu Konstytucyjnego. Art. 195. 1. Sdziowie TrybunaBu Konstytucyjnego w sprawowaniu swojego urzdu s nie- zawi[li i podlegaj tylko Konstytucji. 2. Sdziom TrybunaBu Konstytucyjnego zapewnia si warunki pracy i wynagrodze- nie odpowiadajce godno[ci urzdu oraz zakresowi ich obowizków. 3. Sdziowie TrybunaBu Konstytucyjnego w okresie zajmowania stanowiska nie mog nale|e do partii politycznej, zwizku zawodowego ani prowadzi dziaBal- no[ci publicznej nie dajcej si pogodzi z zasadami niezale|no[ci sdów i nie- zawisBo[ci sdziów. Art. 196. Sdzia TrybunaBu Konstytucyjnego nie mo|e by, bez uprzedniej zgody TrybunaBu Konstytucyjnego, pocignity do odpowiedzialno[ci karnej ani pozbawiony wolno- [ci. Sdzia nie mo|e by zatrzymany lub aresztowany, z wyjtkiem ujcia go na go- rcym uczynku przestpstwa, je|eli jego zatrzymanie jest niezbdne do zapewnienia prawidBowego toku postpowania. O zatrzymaniu niezwBocznie powiadamia si Pre- zesa TrybunaBu Konstytucyjnego, który mo|e nakaza natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego. Art. 197. Organizacj TrybunaBu Konstytucyjnego oraz tryb postpowania przed TrybunaBem okre[la ustawa. TRYBUNAA STANU Art. 198. 1. Za naruszenie Konstytucji lub ustawy, w zwizku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzdowania, odpowiedzialno[ konstytucyjn przed TrybunaBem Stanu ponosz: Prezydent Rzeczypospolitej, Prezes Rady Ministrów oraz czBonkowie Rady Ministrów, Prezes Narodowego Banku Polskiego, Prezes Najwy|szej Izby Kontroli, czBonkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, osoby, którym Prezes Rady Ministrów powierzyB kierowanie ministerstwem, oraz Naczelny Dowódca SiB Zbrojnych. 2. Odpowiedzialno[ konstytucyjn przed TrybunaBem Stanu ponosz równie| po- sBowie i senatorowie w zakresie okre[lonym w art. 107. 3. Rodzaje kar orzekanych przez TrybunaB Stanu okre[la ustawa. Art. 199. 1. TrybunaB Stanu skBada si z przewodniczcego, 2 zastpców przewodniczcego i 16 czBonków wybieranych przez Sejm spoza grona posBów i senatorów na czas 20-02-02 ©Kancelaria Sejmu s. 41/60 kadencji Sejmu. Zastpcy przewodniczcego TrybunaBu oraz co najmniej poBowa czBonków TrybunaBu Stanu powinni mie kwalifikacje wymagane do zajmowa- nia stanowiska sdziego. 2. Przewodniczcym TrybunaBu Stanu jest Pierwszy Prezes Sdu Najwy|szego. 3. CzBonkowie TrybunaBu Stanu w sprawowaniu funkcji sdziego TrybunaBu Stanu s niezawi[li i podlegaj tylko Konstytucji oraz ustawom. Art. 200. CzBonek TrybunaBu Stanu nie mo|e by bez uprzedniej zgody TrybunaBu Stanu po- cignity do odpowiedzialno[ci karnej ani pozbawiony wolno[ci. CzBonek TrybunaBu Stanu nie mo|e by zatrzymany lub aresztowany, z wyjtkiem ujcia go na gorcym uczynku przestpstwa, je|eli jego zatrzymanie jest niezbdne do zapewnienia prawi- dBowego toku postpowania. O zatrzymaniu niezwBocznie powiadamia si przewod- niczcego TrybunaBu Stanu, który mo|e nakaza natychmiastowe zwolnienie zatrzy- manego. Art. 201. Organizacj TrybunaBu Stanu oraz tryb postpowania przed TrybunaBem okre[la ustawa. RozdziaB IX ORGANY KONTROLI PACSTWOWEJ I OCHRONY PRAWA NAJWY{SZA IZBA KONTROLI Art. 202. 1. Najwy|sza Izba Kontroli jest naczelnym organem kontroli paDstwowej. 2. Najwy|sza Izba Kontroli podlega Sejmowi. 3. Najwy|sza Izba Kontroli dziaBa na zasadach kolegialno[ci. Art. 203. 1. Najwy|sza Izba Kontroli kontroluje dziaBalno[ organów administracji rzdowej, Narodowego Banku Polskiego, paDstwowych osób prawnych i innych paDstwo- wych jednostek organizacyjnych z punktu widzenia legalno[ci, gospodarno[ci, celowo[ci i rzetelno[ci. 2. Najwy|sza Izba Kontroli mo|e kontrolowa dziaBalno[ organów samorzdu te- rytorialnego, komunalnych osób prawnych i innych komunalnych jednostek or- ganizacyjnych z punktu widzenia legalno[ci, gospodarno[ci i rzetelno[ci. 3. Najwy|sza Izba Kontroli mo|e równie| kontrolowa z punktu widzenia legalno- [ci i gospodarno[ci dziaBalno[ innych jednostek organizacyjnych i podmiotów gospodarczych w zakresie, w jakim wykorzystuj one majtek lub [rodki paD- 20-02-02 ©Kancelaria Sejmu s. 42/60 stwowe lub komunalne oraz wywizuj si z zobowizaD finansowych na rzecz paDstwa. Art. 204. 1. Najwy|sza Izba Kontroli przedkBada Sejmowi: 1) analiz wykonania bud|etu paDstwa i zaBo|eD polityki pieni|nej, 2) opini w przedmiocie absolutorium dla Rady Ministrów, 3) informacje o wynikach kontroli, wnioski i wystpienia, okre[lone w ustawie. 2. Najwy|sza Izba Kontroli przedstawia Sejmowi coroczne sprawozdanie ze swojej dziaBalno[ci. Art. 205. 1. Prezes Najwy|szej Izby Kontroli jest powoBywany przez Sejm za zgod Senatu na 6 lat i mo|e by ponownie powoBany tylko raz. 2. Prezes Najwy|szej Izby Kontroli nie mo|e zajmowa innego stanowiska, z wy- jtkiem stanowiska profesora szkoBy wy|szej, ani wykonywa innych zaj za- wodowych. 3. Prezes Najwy|szej Izby Kontroli nie mo|e nale|e do partii politycznej, zwizku zawodowego ani prowadzi dziaBalno[ci publicznej nie dajcej si pogodzi z godno[ci jego urzdu. Art. 206. Prezes Najwy|szej Izby Kontroli nie mo|e by bez uprzedniej zgody Sejmu poci- gnity do odpowiedzialno[ci karnej ani pozbawiony wolno[ci. Prezes Najwy|- szej Izby Kontroli nie mo|e by zatrzymany lub aresztowany, z wyjtkiem ujcia go na gorcym uczynku przestpstwa i je|eli jego zatrzymanie jest niezbdne do zapew- nienia prawidBowego toku postpowania. O zatrzymaniu niezwBocznie powiadamia si MarszaBka Sejmu, który mo|e nakaza natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego. Art. 207. Organizacj oraz tryb dziaBania Najwy|szej Izby Kontroli okre[la ustawa. RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICH Art. 208. 1. Rzecznik Praw Obywatelskich stoi na stra|y wolno[ci i praw czBowieka i oby- watela okre[lonych w Konstytucji oraz w innych aktach normatywnych. 2. Zakres i sposób dziaBania Rzecznika Praw Obywatelskich okre[la ustawa. Art. 209. 1. Rzecznik Praw Obywatelskich jest powoBywany przez Sejm za zgod Senatu na 5 lat. 20-02-02 ©Kancelaria Sejmu s. 43/60 2. Rzecznik Praw Obywatelskich nie mo|e zajmowa innego stanowiska, z wyjt- kiem stanowiska profesora szkoBy wy|szej, ani wykonywa innych zaj zawo- dowych. 3. Rzecznik Praw Obywatelskich nie mo|e nale|e do partii politycznej, zwizku zawodowego ani prowadzi dziaBalno[ci publicznej nie dajcej si pogodzi z godno[ci jego urzdu. Art. 210. Rzecznik Praw Obywatelskich jest w swojej dziaBalno[ci niezawisBy, niezale|ny od innych organów paDstwowych i odpowiada jedynie przed Sejmem na zasadach okre- [lonych w ustawie. Art. 211. Rzecznik Praw Obywatelskich nie mo|e by bez uprzedniej zgody Sejmu pocignity do odpowiedzialno[ci karnej ani pozbawiony wolno[ci. Rzecznik Praw Obywatel- skich nie mo|e by zatrzymany lub aresztowany, z wyjtkiem ujcia go na gorcym uczynku przestpstwa i je|eli jego zatrzymanie jest niezbdne do zapewnienia prawi- dBowego toku postpowania. O zatrzymaniu niezwBocznie powiadamia si MarszaBka Sejmu, który mo|e nakaza natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego. Art. 212. Rzecznik Praw Obywatelskich corocznie informuje Sejm i Senat o swojej dziaBalno- [ci oraz o stanie przestrzegania wolno[ci i praw czBowieka i obywatela. KRAJOWA RADA RADIOFONII I TELEWIZJI Art. 213. 1. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji stoi na stra|y wolno[ci sBowa, prawa do in- formacji oraz interesu publicznego w radiofonii i telewizji. 2. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji wydaje rozporzdzenia, a w sprawach in- dywidualnych podejmuje uchwaBy. Art. 214. 1. CzBonkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji s powoBywani przez Sejm, Senat i Prezydenta Rzeczypospolitej. 2. CzBonek Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji nie mo|e nale|e do partii poli- tycznej, zwizku zawodowego ani prowadzi dziaBalno[ci publicznej nie dajcej si pogodzi z godno[ci peBnionej funkcji. Art. 215. Zasady i tryb dziaBania Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, jej organizacj oraz szczegóBowe zasady powoBywania jej czBonków okre[la ustawa. 20-02-02 ©Kancelaria Sejmu s. 44/60 RozdziaB X FINANSE PUBLICZNE Art. 216. 1. Zrodki finansowe na cele publiczne s gromadzone i wydatkowane w sposób okre[lony w ustawie. 2. Nabywanie, zbywanie i obci|anie nieruchomo[ci, udziaBów lub akcji oraz emi- sja papierów warto[ciowych przez Skarb PaDstwa, Narodowy Bank Polski lub inne paDstwowe osoby prawne nastpuje na zasadach i w trybie okre[lonych w ustawie. 3. Ustanowienie monopolu nastpuje w drodze ustawy. 4. Zaciganie po|yczek oraz udzielanie gwarancji i porczeD finansowych przez paDstwo nastpuje na zasadach i w trybie okre[lonych w ustawie. 5. Nie wolno zaciga po|yczek lub udziela gwarancji i porczeD finansowych, w nastpstwie których paDstwowy dBug publiczny przekroczy 3/5 warto[ci roczne- go produktu krajowego brutto. Sposób obliczania warto[ci rocznego produktu krajowego brutto oraz paDstwowego dBugu publicznego okre[la ustawa. Art. 217. NakBadanie podatków, innych danin publicznych, okre[lanie podmiotów, przedmio- tów opodatkowania i stawek podatkowych, a tak|e zasad przyznawania ulg i umo- rzeD oraz kategorii podmiotów zwolnionych od podatków nastpuje w drodze usta- wy. Art. 218. Organizacj Skarbu PaDstwa oraz sposób zarzdzania majtkiem Skarbu PaDstwa okre[la ustawa. Art. 219. 1. Sejm uchwala bud|et paDstwa na rok bud|etowy w formie ustawy bud|etowej. 2. Zasady i tryb opracowania projektu bud|etu paDstwa, stopieD jego szczegóBowo- [ci oraz wymagania, którym powinien odpowiada projekt ustawy bud|etowej, a tak|e zasady i tryb wykonywania ustawy bud|etowej okre[la ustawa. 3. W wyjtkowych przypadkach dochody i wydatki paDstwa w okresie krótszym ni| rok mo|e okre[la ustawa o prowizorium bud|etowym. Przepisy dotyczce projektu ustawy bud|etowej stosuje si odpowiednio do projektu ustawy o pro- wizorium bud|etowym. 4. Je|eli ustawa bud|etowa albo ustawa o prowizorium bud|etowym nie weszBy w |ycie w dniu rozpoczcia roku bud|etowego, Rada Ministrów prowadzi gospo- dark finansow na podstawie przedBo|onego projektu ustawy. 20-02-02 ©Kancelaria Sejmu s. 45/60 Art. 220. 1. Zwikszenie wydatków lub ograniczenie dochodów planowanych przez Ra- d Ministrów nie mo|e powodowa ustalenia przez Sejm wikszego deficytu bud|etowego ni| przewidziany w projekcie ustawy bud|etowej. 2. Ustawa bud|etowa nie mo|e przewidywa pokrywania deficytu bud|etowego przez zaciganie zobowizania w centralnym banku paDstwa. Art. 221. Inicjatywa ustawodawcza w zakresie ustawy bud|etowej, ustawy o prowizorium bu- d|etowym, zmiany ustawy bud|etowej, ustawy o zaciganiu dBugu publicznego oraz ustawy o udzielaniu gwarancji finansowych przez paDstwo przysBuguje wyBcznie Radzie Ministrów. Art. 222. Rada Ministrów przedkBada Sejmowi najpózniej na 3 miesice przed rozpoczciem roku bud|etowego projekt ustawy bud|etowej na rok nastpny. W wyjtkowych przypadkach mo|liwe jest pózniejsze przedBo|enie projektu. Art. 223. Senat mo|e uchwali poprawki do ustawy bud|etowej w cigu 20 dni od dnia prze- kazania jej Senatowi. Art. 224. 1. Prezydent Rzeczypospolitej podpisuje w cigu 7 dni ustaw bud|etow albo ustaw o prowizorium bud|etowym przedstawion przez MarszaBka Sejmu. Do ustawy bud|etowej i ustawy o prowizorium bud|etowym nie stosuje si przepisu art. 122 ust. 5. 2. W przypadku zwrócenia si Prezydenta Rzeczypospolitej do TrybunaBu Konsty- tucyjnego w sprawie zgodno[ci z Konstytucj ustawy bud|etowej albo ustawy o prowizorium bud|etowym przed jej podpisaniem, TrybunaB orzeka w tej sprawie nie pózniej ni| w cigu 2 miesicy od dnia zBo|enia wniosku w Trybunale. Art. 225. Je|eli w cigu 4 miesicy od dnia przedBo|enia Sejmowi projektu ustawy bud|etowej nie zostanie ona przedstawiona Prezydentowi Rzeczypospolitej do podpisu, Prezy- dent Rzeczypospolitej mo|e w cigu 14 dni zarzdzi skrócenie kadencji Sejmu. Art. 226. 1. Rada Ministrów w cigu 5 miesicy od zakoDczenia roku bud|etowego przedkBa- da Sejmowi sprawozdanie z wykonania ustawy bud|etowej wraz z informacj o stanie zadBu|enia paDstwa. 2. Sejm rozpatruje przedBo|one sprawozdanie i po zapoznaniu si z opini Najwy|- szej Izby Kontroli podejmuje, w cigu 90 dni od dnia przedBo|enia Sejmowi 20-02-02 ©Kancelaria Sejmu s. 46/60 sprawozdania, uchwaB o udzieleniu lub o odmowie udzielenia Radzie Mini- strów absolutorium. Art. 227. 1. Centralnym bankiem paDstwa jest Narodowy Bank Polski. PrzysBuguje mu wy- Bczne prawo emisji pienidza oraz ustalania i realizowania polityki pieni|nej. Narodowy Bank Polski odpowiada za warto[ polskiego pienidza. 2. Organami Narodowego Banku Polskiego s: Prezes Narodowego Banku Polskie- go, Rada Polityki Pieni|nej oraz Zarzd Narodowego Banku Polskiego. 3. Prezes Narodowego Banku Polskiego jest powoBywany przez Sejm na wniosek Prezydenta Rzeczypospolitej na 6 lat. 4. Prezes Narodowego Banku Polskiego nie mo|e nale|e do partii politycznej, zwizku zawodowego ani prowadzi dziaBalno[ci publicznej nie dajcej si po- godzi z godno[ci jego urzdu. 5. W skBad Rady Polityki Pieni|nej wchodz Prezes Narodowego Banku Polskiego jako przewodniczcy oraz osoby wyró|niajce si wiedz z zakresu finansów, powoBywane na 6 lat, w równej liczbie przez Prezydenta Rzeczypospolitej, Sejm i Senat. 6. Rada Polityki Pieni|nej ustala corocznie zaBo|enia polityki pieni|nej i przed- kBada je do wiadomo[ci Sejmowi równocze[nie z przedBo|eniem przez Ra- d Ministrów projektu ustawy bud|etowej. Rada Polityki Pieni|nej, w cigu 5 miesicy od zakoDczenia roku bud|etowego, skBada Sejmowi sprawozdanie z wykonania zaBo|eD polityki pieni|nej. 7. Organizacj i zasady dziaBania Narodowego Banku Polskiego oraz szczegóBowe zasady powoBywania i odwoBywania jego organów okre[la ustawa. RozdziaB XI STANY NADZWYCZAJNE Art. 228. 1. W sytuacjach szczególnych zagro|eD, je|eli zwykBe [rodki konstytucyjne s nie- wystarczajce, mo|e zosta wprowadzony odpowiedni stan nadzwyczajny: stan wojenny, stan wyjtkowy lub stan klski |ywioBowej. 2. Stan nadzwyczajny mo|e by wprowadzony tylko na podstawie ustawy, w drodze rozporzdzenia, które podlega dodatkowemu podaniu do publicznej wiadomo[ci. 3. Zasady dziaBania organów wBadzy publicznej oraz zakres, w jakim mog zosta ograniczone wolno[ci i prawa czBowieka i obywatela w czasie poszczególnych stanów nadzwyczajnych, okre[la ustawa. 4. Ustawa mo|e okre[li podstawy, zakres i tryb wyrównywania strat majtkowych wynikajcych z ograniczenia w czasie stanu nadzwyczajnego wolno[ci i praw czBowieka i obywatela. 20-02-02 ©Kancelaria Sejmu s. 47/60 5. DziaBania podjte w wyniku wprowadzenia stanu nadzwyczajnego musz odpo- wiada stopniowi zagro|enia i powinny zmierza do jak najszybszego przywró- cenia normalnego funkcjonowania paDstwa. 6. W czasie stanu nadzwyczajnego nie mog by zmienione: Konstytucja, ordynacje wyborcze do Sejmu, Senatu i organów samorzdu terytorialnego, ustawa o wy- borze Prezydenta Rzeczypospolitej oraz ustawy o stanach nadzwyczajnych. 7. W czasie stanu nadzwyczajnego oraz w cigu 90 dni po jego zakoDczeniu nie mo|e by skrócona kadencja Sejmu, przeprowadzane referendum ogólnokrajo- we, nie mog by przeprowadzane wybory do Sejmu, Senatu, organów samorz- du terytorialnego oraz wybory Prezydenta Rzeczypospolitej, a kadencje tych or- ganów ulegaj odpowiedniemu przedBu|eniu. Wybory do organów samorzdu te- rytorialnego s mo|liwe tylko tam, gdzie nie zostaB wprowadzony stan nadzwy- czajny. Art. 229. W razie zewntrznego zagro|enia paDstwa, zbrojnej napa[ci na terytorium Rzeczpo- spolitej Polskiej lub gdy z umowy midzynarodowej wynika zobowizanie do wspólnej obrony przeciwko agresji, Prezydent Rzeczypospolitej na wniosek Rady Ministrów mo|e wprowadzi stan wojenny na cz[ci albo na caBym terytorium paD- stwa. Art. 230. 1. W razie zagro|enia konstytucyjnego ustroju paDstwa, bezpieczeDstwa obywateli lub porzdku publicznego, Prezydent Rzeczypospolitej na wniosek Rady Mini- strów mo|e wprowadzi, na czas oznaczony, nie dBu|szy ni| 90 dni, stan wyjt- kowy na cz[ci albo na caBym terytorium paDstwa. 2. PrzedBu|enie stanu wyjtkowego mo|e nastpi tylko raz, za zgod Sejmu i na czas nie dBu|szy ni| 60 dni. Art. 231. Rozporzdzenie o wprowadzeniu stanu wojennego lub wyjtkowego Prezydent Rze- czypospolitej przedstawia Sejmowi w cigu 48 godzin od podpisania rozporzdzenia. Sejm niezwBocznie rozpatruje rozporzdzenie Prezydenta Rzeczypospolitej. Sejm mo|e je uchyli bezwzgldn wikszo[ci gBosów w obecno[ci co najmniej poBowy ustawowej liczby posBów. Art. 232. W celu zapobie|enia skutkom katastrof naturalnych lub awarii technicznych nosz- cych znamiona klski |ywioBowej oraz w celu ich usunicia Rada Ministrów mo|e wprowadzi na czas oznaczony, nie dBu|szy ni| 30 dni, stan klski |ywioBowej na cz[ci albo na caBym terytorium paDstwa. PrzedBu|enie tego stanu mo|e nastpi za zgod Sejmu. 20-02-02 ©Kancelaria Sejmu s. 48/60 Art. 233. 1. Ustawa okre[lajca zakres ograniczeD wolno[ci i praw czBowieka i obywatela w czasie stanu wojennego i wyjtkowego nie mo|e ogranicza wolno[ci i praw okre[lonych w art. 30 (godno[ czBowieka), art. 34 i art. 36 (obywatelstwo), art. 38 (ochrona |ycia), art. 39, art. 40 i art. 41 ust. 4 (humanitarne traktowanie), art. 42 (ponoszenie odpowiedzialno[ci karnej), art. 45 (dostp do sdu), art. 47 (do- bra osobiste), art. 53 (sumienie i religia), art. 63 (petycje) oraz art. 48 i art. 72 (rodzina i dziecko). 2. Niedopuszczalne jest ograniczenie wolno[ci i praw czBowieka i obywatela wy- Bcznie z powodu rasy, pBci, jzyka, wyznania lub jego braku, pochodzenia spo- Becznego, urodzenia oraz majtku. 3. Ustawa okre[lajca zakres ograniczeD wolno[ci i praw czBowieka i obywatela w stanie klski |ywioBowej mo|e ogranicza wolno[ci i prawa okre[lone w art. 22 (wolno[ dziaBalno[ci gospodarczej), art. 41 ust. 1, 3 i 5 (wolno[ osobista), art. 50 (nienaruszalno[ mieszkania), art. 52 ust. 1 (wolno[ poruszania si i pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej), art. 59 ust. 3 (prawo do strajku), art. 64 (prawo wBasno[ci), art. 65 ust. 1 (wolno[ pracy), art. 66 ust. 1 (prawo do bez- piecznych i higienicznych warunków pracy) oraz art. 66 ust. 2 (prawo do wypo- czynku). Art. 234. 1. Je|eli w czasie stanu wojennego Sejm nie mo|e zebra si na posiedzenie, Pre- zydent Rzeczypospolitej na wniosek Rady Ministrów wydaje rozporzdzenia z moc ustawy w zakresie i w granicach okre[lonych w art. 228 ust. 3-5. Rozpo- rzdzenia te podlegaj zatwierdzeniu przez Sejm na najbli|szym posiedzeniu. 2. Rozporzdzenia, o których mowa w ust. 1, maj charakter zródeB powszechnie obowizujcego prawa. RozdziaB XII ZMIANA KONSTYTUCJI Art. 235. 1. Projekt ustawy o zmianie Konstytucji mo|e przedBo|y co najmniej 1/5 ustawo- wej liczby posBów, Senat lub Prezydent Rzeczypospolitej. 2. Zmiana Konstytucji nastpuje w drodze ustawy uchwalonej w jednakowym brzmieniu przez Sejm i nastpnie w terminie nie dBu|szym ni| 60 dni przez Se- nat. 3. Pierwsze czytanie projektu ustawy o zmianie Konstytucji mo|e odby si nie wcze[niej ni| trzydziestego dnia od dnia przedBo|enia Sejmowi projektu ustawy. 4. Ustaw o zmianie Konstytucji uchwala Sejm wikszo[ci co najmniej 2/3 gBosów w obecno[ci co najmniej poBowy ustawowej liczby posBów oraz Senat bez- wzgldn wikszo[ci gBosów w obecno[ci co najmniej poBowy ustawowej licz- by senatorów. 20-02-02 ©Kancelaria Sejmu s. 49/60 5. Uchwalenie przez Sejm ustawy zmieniajcej przepisy rozdziaBów I, II lub XII Konstytucji mo|e odby si nie wcze[niej ni| sze[dziesitego dnia po pierw- szym czytaniu projektu tej ustawy. 6. Je|eli ustawa o zmianie Konstytucji dotyczy przepisów rozdziaBu I, II lub XII, podmioty okre[lone w ust. 1 mog za|da, w terminie 45 dni od dnia uchwale- nia ustawy przez Senat, przeprowadzenia referendum zatwierdzajcego. Z wnio- skiem w tej sprawie podmioty te zwracaj si do MarszaBka Sejmu, który zarz- dza niezwBocznie przeprowadzenie referendum w cigu 60 dni od dnia zBo|enia wniosku. Zmiana Konstytucji zostaje przyjta, je|eli za t zmian opowiedziaBa si wikszo[ gBosujcych. 7. Po zakoDczeniu postpowania okre[lonego w ust. 4 i 6 MarszaBek Sejmu przed- stawia Prezydentowi Rzeczypospolitej uchwalon ustaw do podpisu. Prezydent Rzeczypospolitej podpisuje ustaw w cigu 21 dni od dnia przedstawienia i za- rzdza jej ogBoszenie w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej. RozdziaB XIII PRZEPISY PRZEJZCIOWE I KOCCOWE Art. 236. 1. W okresie 2 lat od dnia wej[cia w |ycie Konstytucji Rada Ministrów przedstawi Sejmowi projekty ustaw niezbdnych do stosowania Konstytucji. 2. Ustawy wprowadzajce w |ycie art. 176 ust. 1 w zakresie dotyczcym postpo- wania przed sdami administracyjnymi zostan uchwalone przed upBywem 5 lat od dnia wej[cia w |ycie Konstytucji. Do czasu wej[cia w |ycie tych ustaw obo- wizuj przepisy dotyczce rewizji nadzwyczajnej od orzeczeD Naczelnego Sdu Administracyjnego. Art. 237. 1. W okresie 4 lat od dnia wej[cia w |ycie Konstytucji w sprawach o wykroczenia orzekaj kolegia do spraw wykroczeD przy sdach rejonowych, przy czym o ka- rze aresztu orzeka sd. 2. OdwoBanie od orzeczenia kolegium rozpoznaje sd. Art. 238. 1. Kadencja konstytucyjnych organów wBadzy publicznej i osób wchodzcych w ich skBad wybranych lub powoBanych przed wej[ciem w |ycie Konstytucji koDczy si z upBywem okresu ustalonego w przepisach obowizujcych przed dniem wej[cia w |ycie Konstytucji. 2. W przypadku gdy przepisy obowizujce przed dniem wej[cia w |ycie Konstytu- cji nie ustalaBy tej kadencji, a od dnia wyboru lub powoBania upBynB okres dBu|- szy ni| ustalony przez Konstytucj, kadencja konstytucyjna organów wBadzy pu- blicznej lub osób wchodzcych w ich skBad upBywa po roku od dnia wej[cia w |ycie Konstytucji. 20-02-02 ©Kancelaria Sejmu s. 50/60 3. W przypadku gdy przepisy obowizujce przed dniem wej[cia w |ycie Konstytu- cji nie ustalaBy tej kadencji, a od dnia wyboru lub powoBania upBynB okres krót- szy ni| ustalony przez Konstytucj dla konstytucyjnych organów wBadzy pu- blicznej lub osób wchodzcych w ich skBad, czas, w którym organy te lub osoby peBniBy funkcje wedBug przepisów dotychczasowych, wlicza si do kadencji ustalonej w Konstytucji. Art. 239. 1. W okresie 2 lat od dnia wej[cia w |ycie Konstytucji orzeczenia TrybunaBu Kon- stytucyjnego o niezgodno[ci z Konstytucj ustaw uchwalonych przed dniem jej wej[cia w |ycie nie s ostateczne i podlegaj rozpatrzeniu przez Sejm, który mo- |e odrzuci orzeczenie TrybunaBu Konstytucyjnego wikszo[ci 2/3 gBosów, w obecno[ci co najmniej poBowy ustawowej liczby posBów. Nie dotyczy to orze- czeD wydanych w nastpstwie pytaD prawnych do TrybunaBu Konstytucyjnego. 2. Postpowanie w sprawach o ustalenie przez TrybunaB Konstytucyjny powszech- nie obowizujcej wykBadni ustaw, wszczte przed wej[ciem w |ycie Konstytu- cji, podlega umorzeniu. 3. Z dniem wej[cia w |ycie Konstytucji uchwaBy TrybunaBu Konstytucyjnego w sprawie ustalenia wykBadni ustaw trac moc powszechnie obowizujc. W mo- cy pozostaj prawomocne wyroki sdu oraz inne prawomocne decyzje organów wBadzy publicznej, podjte z uwzgldnieniem znaczenia przepisów ustalonego przez TrybunaB Konstytucyjny w drodze powszechnie obowizujcej wykBadni ustaw. Art. 240. W okresie roku od dnia wej[cia w |ycie Konstytucji ustawa bud|etowa mo|e prze- widywa pokrywanie deficytu bud|etowego przez zaciganie zobowizaD w central- nym banku paDstwa. Art. 241. 1. Umowy midzynarodowe ratyfikowane dotychczas przez Rzeczpospolit Polsk na podstawie obowizujcych w czasie ich ratyfikacji przepisów konstytucyj- nych i ogBoszone w Dzienniku Ustaw uznaje si za umowy ratyfikowane za uprzedni zgod wyra|on w ustawie i stosuje si do nich przepisy art. 91 Kon- stytucji, je|eli z tre[ci umowy midzynarodowej wynika, |e dotycz one katego- rii spraw wymienionych w art. 89 ust. 1 Konstytucji. 2. Rada Ministrów w cigu 2 lat od wej[cia w |ycie Konstytucji przedstawi Sejmo- wi wykaz umów midzynarodowych zawierajcych postanowienia niezgodne z Konstytucj. 3. Senatorowie wybrani przed dniem wej[cia w |ycie Konstytucji, którzy nie ukoD- czyli 30 lat, zachowuj swoje mandaty do koDca kadencji, na któr zostali wy- brani. 4. PoBczenie mandatu posBa lub senatora z funkcj lub zatrudnieniem, których do- tyczy zakaz okre[lony w art. 103, powoduje wyga[nicie mandatu po upBywie miesica od dnia wej[cia w |ycie Konstytucji, chyba |e poseB albo senator wcze- [niej zrzeknie si funkcji albo ustanie zatrudnienie. 20-02-02 ©Kancelaria Sejmu s. 51/60 5. Sprawy bdce przedmiotem postpowania ustawodawczego albo przed Trybu- naBem Konstytucyjnym bdz TrybunaBem Stanu, a rozpoczte przed wej[ciem w |ycie Konstytucji, s prowadzone zgodnie z przepisami konstytucyjnymi obo- wizujcymi w dniu rozpoczcia sprawy. 6. W okresie 2 lat od dnia wej[cia w |ycie Konstytucji Rada Ministrów ustali, które z uchwaB Rady Ministrów oraz zarzdzeD ministrów lub innych organów admini- stracji rzdowej, podjte lub wydane przed dniem wej[cia w |ycie Konstytucji, wymagaj - stosownie do warunków okre[lonych w art. 87 ust. 1 i art. 92 Kon- stytucji - zastpienia ich przez rozporzdzenia wydane na podstawie upowa|nie- nia ustawy, której projekt w odpowiednim czasie Rada Ministrów przedstawi Sejmowi. W tym samym okresie Rada Ministrów przedstawi Sejmowi projekt ustawy okre[lajcej, które akty normatywne organów administracji rzdowej, wydane przed dniem wej[cia w |ycie Konstytucji, staj si uchwaBami albo za- rzdzeniami w rozumieniu art. 93 Konstytucji. 7. Obowizujce w dniu wej[cia w |ycie Konstytucji akty prawa miejscowego oraz przepisy gminne staj si aktami prawa miejscowego w rozumieniu art. 87 ust. 2 Konstytucji. Art. 242. Trac moc: 1) ustawa konstytucyjna z dnia 17 pazdziernika 1992 r. o wzajemnych stosun- kach midzy wBadz ustawodawcz i wykonawcz Rzeczypospolitej Pol- skiej oraz o samorzdzie terytorialnym (Dz.U. Nr 84, poz. 426, z 1995 r. Nr 38, poz. 184 i Nr 150, poz. 729 oraz z 1996 r. Nr 106, poz. 488), 2) ustawa konstytucyjna z dnia 23 kwietnia 1992 r. o trybie przygotowania i uchwalenia Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 67, poz. 336 i z 1994 r. Nr 61, poz. 251). Art. 243. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej wchodzi w |ycie po upBywie 3 miesicy od dnia jej ogBoszenia. 20-02-02 ©Kancelaria Sejmu s. 52/60 KONSTYTUCJA SPIS TREZCI 1. PREAMBUAA 2. ROZDZIAA I Rzeczypospolita Art. 1 - 29 3. ROZDZIAA II Wolno[, prawa i obowizki czBowieka i obywatela Art. 30 - 86 w tym: Zasady ogólneArt. 30 - 37 Wolno[æ i prawa osobiste Art. 38 - 56 Wolno[æ i prawa polityczne Art. 57 - 63 Wolno[æ i prawa ekonomiczne socjalne i kulturalne Art. 64 - 76 Zrodki ochrony wolno[ci i praw Art. 77 - 81 Obowizki Art. 82 - 86 4. ROZDZIAA III yródBa prawa Art. 87 - 94 5. ROZDZIAA IV Sejm i Senat Art. 95 - 125 w tym: Wybory i kadencja Art. 96 - 101 Poslowie i senatorowie Art. 102 - 108 Organizacja i dzialanie Art. 109 - 124 Referendum Art. 125 6. ROZDZIAA V Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Art. 126 - 145 7. ROZDZIAA VI Rada Ministrów i administracja rzdowa Art. 146 - 162 8. ROZDZIAA VII Samorzd terytorialny Art. 163 - 172 9. ROZDZIAA VIII Sdy i Trybunaly Art. 173 - 201 w tym: Sdy Art. 175 - 187 Trybunal Konstytucyjny Art. 188 - 197 20-02-02 ©Kancelaria Sejmu s. 53/60 Trybunal Stanu Art. 198 - 201 10. ROZDZIAA IX Organy kontroli paDstwowej i ochrony prawa Art. 202 - 215 w tym: Najwy¿sza Izba Kontroli Art. 202 - 207 Rzecznik Praw Obywatelskich Art. 208 - 212 Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji Art. 213 - 215 11. ROZDZIAA X Finansowe publiczne Art. 216 - 227 12. ROZDZIAA XI Stany nadzwyczajne Art. 228 - 234 13. ROZDZIAA XII Zmiana Konstytucji Art. 235 14. ROZDZIAA XIII Przepisy przej[ciowe i koDcowe Art. 236 - 243 20-02-02 ©Kancelaria Sejmu s. 54/60 INDEKS RZECZOWY DO KONSTYTUCJI RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ uchwalonej w dniu 2 kwietnia 1997 r. 20-02-02 ©Kancelaria Sejmu s. 55/60 AKTY PRAWA MIEJSCOWEGO Art. 94 AZYL Art. 56 ust. 1 BARWY RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Art. 28 ust. 2 i ust. 4 i 5 BUD{ET PACSTWA Art. 219 - Prowizorium bud|etowe Art. 219 ust. 3 - Deficyt bud|etowy Art. 220 - Inicjatywa ustawodawcza Art. 221 - Ustawa bud|etowa Art. 219, Art. 222, Art. 223, Art. 224 - Sprawozdanie z wykonania ustawy bud|etowej Art. 226 - Projekt ustawy bud|etowej Art. 222 - Zgodno[ z Konstytucj ustawy bud|etowej Art. 226 - Analiza wykonania bud|etu Art. 204 ust. 1 CUDZOZIEMCY Art. 56 DAUG PUBLICZNY Art. 216 ust. 5 DOBRA KULTURY Art. 6 ust. 1 DZIECI Art. 72 DZIEDZICTWO NARODOWE Art. 5 EKSTRADYCJA Art. 55 GMINA Art. 164 GODAO RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Art. 28 ust. 1 i ust. 4 i 5 GODNOZ CZAOWIEKAArt. 30 GOSPODARCZA DZIAAALNOZ Art. 22 HYMN RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Art. 28 ust. 3-5 20-02-02 ©Kancelaria Sejmu s. 56/60 INICJATYWA USTAWODAWCZA Art. 118 JEDNOSTKI SAMORZDU TERYTORIALNEGO - Art. 165-169 i Art. 172 JZYK Art. 27 KANCELARIA SEJMU Art. 98 ust. 1 - Skrócenie kadencji Art. 98 ust. 3-6, Art. 225 KOMISJA ZLEDCZA Art. 111 KONSTYTUCJA Art. 8 - Zmiana Konstytucji Art. 235 KONSUMENCI Art. 76 KOZCIOAY Art. 25 KRAJOWA RADA RADIOFONII I TELEWIZJI Art. 213-215 KRAJOWA RADA SDOWNICTWA Art. 187 LOKALNE PODATKI I OPAATY Art. 168 MAA{ECSTWO Art. 18 MIESZKANIA NIENARUSZALNOZ Art. 50 MATKA Art. 71 ust. 2 MNIEJSZOZCI NARODOWE Art. 35 MONOPOL Art. 216 ust. 3 NACZELNY SD ADMINISTRACYJNY Art. 184 - Prezes NSA Art. 185 NAJWY{SZA IZBA KONTROLIArt. 202-207 NARODOWY BANK POLSKI Art. 227 - Prezes NBP Art. 227 ust. 2-5 - Rada Polityki Pieni|nej Art. 227 ust. 2, 5 i 6 20-02-02 ©Kancelaria Sejmu s. 57/60 NIEPEANOSPRAWNI Art. 69 OBYWATELSTWO Art. 34 OBYWATEL POLSKI Art. 34 - ObowizkiArt. 82-86 ODPOWIEDZIALNOZ KARNA Art. 42 ODPOWIEDZIALNOZ KONSTYTUCYJNA Art. 198 ust. 1 i 2 PARTIE POLITYCZNE Art. 11, Art. 13 PODATKI Art. 217 - Podatki lokalne Art. 168 POSTPOWANIE SDOWE Art. 176 PRACA Art. 24 PRASA Art. 14 PRAWO MIDZYNARODOWE Art. 9 PRZEPADEK RZECZY Art. 46 RATYFIKACJA UMOWY MIDZYNARODOWEJ Art. 89, Art. 90 ust. 2-4 REFERENDUM Art. 125 RODZICIELSKIE PRAWA Art. 48, Art. 53 ust. 3 RODZINA Art. 71 ROZPORZDZENIA Z MOC USTAWY Art. 234 ROLNY USTRÓJ Art. 23 RZECZNIK PRAW DZIECKA Art. 72 ust. 4 RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICH Art. 208-212 SAMORZD ZAWODOWY Art. 17 20-02-02 ©Kancelaria Sejmu s. 58/60 SD NAJWY{SZY Art. 183 - Pierwszy Prezes SN Art. 183 ust. 3 SD WYJTKOWY Art. 175 ust. 2 SDY Art. 173-185 SDY POWSZECHNE Art. 175 ust. 1 SDZIOWIEArt. 178-181 SKARB PACSTWA Art. 218 SIAY ZBROJNE Art. 26, Art. 117 SAU{BA PUBLICZNA Art. 60 SPOAECZNA GOSPODARKA RYNKOWA Art. 20 SPRAWIEDLIWOZ SPOAECZNA Art. 2 STAN KLSKI {YWIOAOWEJ Art. 228 ust. 1, Art. 232, Art. 233 ust. 3 STAN WOJNY Art. 116 STAN WOJENNY Art. 228 ust. 1, Art. 229, Art. 231, Art. 233 ust. 1, Art. 234 STAN WYJKOWY Art. 228 ust. 1, Art. 230, Art. 231, Art. 233 ust. 1 STOLICA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Art. 29 SZKOAY WY{SZE Art. 70 ust. 5 TAJEMNICA KOMUNIKOWANIA SIArt. 49 TERYTORIALNY USTRÓJ Art. 15, Art. 16 TORTURY Art. 40 TRYB DORAyNY Art. 175 ust. 2 20-02-02 ©Kancelaria Sejmu s. 59/60 TRYBUNAA KONSTYTUCYJNY Art. 188-197 - Orzeczenia TK Art. 190 - Wnioski do TK Art. 191 - Pytania prawne Art. 193 TRYBUNAA STANU Art. 198-201 UCHOD CY Art. 56 ust. 2 UMOWA MIDZYNADOWA Art. 89, Art. 90, Art. 91 - Umowa konstytuujca organizacj midzynarodow Art. 91 ust. 3 USTAWA - Pilny projekt ustawy Art. 123 - Projekt ustawy Art. 119 - uchwalanie ustawArt. 120 - Poprawki Senatu Art. 121 ust. 2 i 3 USTRÓJ RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Art. 10 WETERANI Art. 19 WAASNOZ Art. 21, Art. 64 WAADZA PUBLICZNA Art. 7, Art. 15 ust. 1, Art. 16 ust. 2 - ObowizkiArt. 30, Art. 65 ust. 5, Art. 68 ust. 3-5, Art. 69, Art. 70 ust. 4, Art. 71, Art. 72 ust. 1-3, Art. 74, Art. 75 ust. 1 - Bezstronno[ [wiatopogldowa Art. 25 - Prawo obywateli do informacji Art. 61, Art. 74 ust. 3 WOLNOZ CZAOWIEKA Art. 31 ust. 1 - Nietykalno[æ osobista Art. 41 ust. 1 20-02-02 ©Kancelaria Sejmu s. 60/60 - Wolno[ osobista Art. 41 ust. 1 - Pozbawienie wolno[ci Art. 41 ust. 2-5 WSPÓLNOTA SAMORZDOWA Art. 166 ust. 1, Art. 170 WYMIAR SPRAWIEDLIWOZCIArt. 175 ust. 1, Art. 177 WYWAASZCZENIE Art. 21 ust. 2 ZABEZPIECZENIE SPOAECZNE Art. 67 ZBRODNIE PRZECIWKO LUDZKOZCI Art. 43 ZBRODNIE WOJENNE Art. 43 ZGROMADZENIE NARODOWE Art. 114 ZWIZKI ZAWODOWE Art. 12 20-02-02

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Konstytucja RP z 1997 Konstytucja9
zasady konstytucji RP
Konstytucja RP z 1997 Konstytucja6
Konstytucja RP z 1997 Konstytucja2
Konstytucja RP z 1997 Konstytucja8
Konstytucja RP z 1997 Konstytucja7
Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997 roku
konstytucja RP
Konstytucja RP z 1997 Konstytucja1
Konstytucja RP j
Konstytucja RP
A Gwiżdż System źródeł prawa w Konstytucji RP 2005
Konstytucja RP z 1997 Konstytucja5
Konstytucja RP z 1997 Konstytucja3

więcej podobnych podstron