920 - Luc B�rgin - "B��dy nauki" Wstecz / Spis Tre�ci / Dalej 2. Nowy pocz�tek: Kilka uwag o nauce przysz�o�ci „Kto nie zna przesz�o�ci, nigdy nie pojmie przysz�o�ci". Golo Mann, historyk   Zdolno�� pojmowania Rozmaici my�liciele �ami� sobie g�owy, jak wyci�gn�� nauk� z kryzysu. Ich m�dre przemy�lenia nie zamieni�y si� jednak w czyn, poniewa� z racji post�puj�cego rozrastania si� systemu nauki jakakolwiek gruntowna reforma staje si� nieomal niemo�liwa. „System uszczelni� wszystkie dziury, kt�rymi mog�yby si� w�lizgn�� zmiany", podsumowa� trafnie w 1995 roku krytyk nauki Gerald Dittel w artykule dla „Raum und Zeit" i zwr�ci� uwag�, �e nie nale�y si� spodziewa� reformy „od g�ry", „poniewa� »g�ra« dlatego jest na g�rze, �e system jest, jaki jest". Podstawow� chorob� �rodowiska nauki s� ponuracy, kt�rzy traktuj� siebie nazbyt serio. Wiara w nieomylno�� w�asnej dyscypliny wiedzy szerzy si� jak zaraza. Warunkiem podj�cia jakichkolwiek �rodk�w zaradczych jest przede wszystkim indywidualna wnikliwo��, zdolno�� rozumienia. Sir Karl Popper, s�ynny filozof, rozwa�a� ten problem 28 lipca 1982 roku w trakcie programu austriackiej telewizji (ORF 2): „Dawny imperatyw intelektualisty brzmi: B�d� autorytetem. Miej kompletn� wiedz� ze swojej dziedziny. Je�li raz zostaniesz uznany za arbitra, twoja pozycja b�dzie chroniona tak�e i przez koleg�w. Ty za� musisz, oczywi�cie, broni� ich autorytetu. Nie musz� chyba podkre�la�, �e ta dawna etyka zawodowa by�a intelektualnie nieuczciwa. Prowadzi�a do ukrywania b��d�w w imi� autorytetu". Popper poszed� krok dalej, poniewa� utrzymywa�, �e nawet w najlepszych i najgruntowniej udowodnionych teoriach naukowych kryj� si� b��dy, kt�re nale�y wykry�. Austriacki filozof okre�li� mianem „wa�nego odkrycia" spostrze�enie, �e nawet dobrze udokumentowana teoria lub cz�sto stosowana metoda mo�e by� b��dna,. Jest absolutnie niezb�dne, aby naukowcy zmienili stosunek do swoich pomy�ek i zaniechali pr�b ich tuszowania, ukrywania lub spychania w niepami��. „Podstawowa zasada polega na tym, �e aby unika� b��d�w, musimy si� na nich uczy�. Musimy sobie u�wiadomi�, �e potrzebujemy innych ludzi do odkrywania i poprawiania pomy�ek, a oni potrzebuj� nas. Dotyczy to przede wszystkim tych, kt�rzy wyrastali w innych ideach i w odmiennej atmosferze". Filozof Paul Feyerabend to kolejny my�liciel, kt�ry zaj�� si� rozwa�aniami nad kondycj� nauki. Jego zdaniem naukowe rozpatrywanie idei, sposob�w post�powania i zapatrywa� nie powinno polega� na por�wnywaniu ich z metodami, faktami i teoriami danej dziedziny i ewentualnym odrzucaniu, je�li nie mieszcz� si� w schemacie. „Takie post�powanie jest nie tylko naiwne, ale przeczy naszej wiedzy o wa�nych wydarzeniach w historii bada� naukowych Prawid�owo przeprowadzona analiza naukowa powinna polega� wy��cznie na pr�bie zmiany struktury nauki, tak aby mog�a przyj�� w�tpliwy materia�, i na ocenie trudno�ci towarzysz�cych tej pr�bie. „Nawet najbardziej beznadziejna koncepcja mo�e si� przekszta�ci� w podstawow� zasad� naukow�, a najbardziej podstawowa zasada mo�e si� okaza� g�upi� pomy�k�. I nie zapominajmy, �e normy, wed�ug kt�rych wszystko oceniamy, s� r�wnie p�ynne jak oceniane dokonania". Wyci�ganie konsekwencji Dowiedzieli�my si�, �e w ci�gu minionych stuleci nauka wyda�a na �wiat zast�p zapoznanych geniuszy. Przera�aj�cy jest przy tym nie tyle fakt, �e w og�le dosz�o do takiej sytuacji, co powtarzalno�� a nawet narastanie tego zjawiska. Chyba nigdy wcze�niej aprioryczne uprzedzenia i niczym nie uzasadniona dezaprobata nie utrudnia�y tak bardzo obiektywnej oceny kontrowersyjnych dokona� jak obecnie. W czasach, gdy zanieczyszczenie �rodowiska i zagro�enie atomowe osi�gn�y niespotykane wcze�niej rozmiary, taka polityka graniczy z ci�kim niedbalstwem. Czy naprawd� mo�emy sobie pozwoli� na to, �eby nieustanne w�tpliwo�ci hamowa�y post�p? Najwy�szy czas zreformowa� system kszta�cenia akademickiego: Przedmioty takie jak historia lub socjologia nauki powinny otrzyma� status zaj�� obowi�zkowych, poniewa� przemy�lenia podobne do tych, kt�re sformu�owali Popper i Feyerabend, zas�uguj� na to, aby sta� si� nieod��czn� cz�ci� �wiatopogl�du ka�dego przysz�ego naukowca. By� mo�e uda si� tym sposobem wp�yn�� na �wiadomo�� dorastaj�cego pokolenia i pokaza� mu, z jakim lekcewa�eniem traktowano dotychczas niekonwencjonalne przekonania. Jednocze�nie, aby obudzi� now� �wiadomo�� odpowiedzialno�ci wobec narastaj�cego zalewu informacji, nale�y popiera� zapa� i otwarcie na nowe pogl�dy. S�owa prezydenta Romana Herzoga, wypowiedziane 7 czerwca 1994 roku z okazji wizyty na uroczysto�ci z okazji �wi�ta Uniwersytetu Poczdamskiego, trafiaj� w samo sedno: „Z pewno�ci� nie wszystko, co trafia na moje biurko w postaci prac magisterskich, doktorskich i habilitacyjnych, wydaje mi si� warte kontynuowania. Nie nale�y jednak zaprzecza� istnieniu niebezpiecze�stwa, �e nowe, prze�omowe i przysz�o�ciowe idee nie zawsze mog� si� przebi�, poniewa� nie pasuj� do utartych schemat�w. [...] Pieni�dze musz� si� znale�� tak�e dla dyscyplin na pierwszy rzut oka egzotycznych i kontrowersyjnych oraz dla badaczy uznawanych za fantast�w. Nigdy nie wiadomo, czy nie znajduje si� w�r�d nich kto�, kto nosi w sobie zal��ek duchowego rozwoju. Nie wiemy tak�e, czy dzi�ki jego pracy nie uzyskamy w przysz�o�ci gospodarczych i spo�ecznych korzy�ci. [...] Nie ufam oficjalnej nauce, bez kt�rej outsiderzy nie byliby outsiderami. [...] Musi gdzie� siedzie� kto�, kto pilnuje [...] aby indywiduali�ci nie znikn�li bez �ladu – nawet je�li na pierwszy rzut oka nie wida� ewentualnych korzy�ci p�yn�cych z ich pracy". Podsumujmy: Nasze umys�y b�d� wra�liwe i ch�onne pod jednym warunkiem: gdy uwolnimy si� od balastu, kt�ry przez lata odk�ada� si� w naszych g�owach. W przeciwnym razie dzisiejsze pokolenie b�dzie pope�nia� te same b��dy, kt�re uwa�amy za domen� naszych poprzednik�w. W obecnych czasach, gdy bardziej ni� kiedykolwiek jeste�my skazani na niekonwencjonalne pogl�dy, mia�oby to rzeczywi�cie fatalne skutki.