plik


ÿþERGONOMIA I BiHP System sensoryczny czBowieka Systemy sensoryczne czBowieka, których efektami s np.: wra|enia, uczucia, [wiadomo[, nie odzwierciedlaj dokBadnie [wiata fizycznego, lecz reaguj jedynie na te aspekty [rodowiska, które s wa|ne dla naszego prze|ycia. Cechami wspólnymi procesu percepcyjnego wszystkich systemów sensorycznych s: " wykrycie (recepcja) bodzca przez komórki zmysBowe lub nerwowe; " charakterystycznego dla danego, jednego lub kilku narzdów; " przetworzenie energii bodzca w tzw. potencjaB bBonowy komórki zmysBowej; " przeksztaBcenie potencjaBu receptorowego w potencjaB czynno[ciowy; " przesyBanie tak przeksztaBconej informacji poprzez aksony do centralnego (o[rodkowego) systemu nerwowego; " hierarchiczna organizacja przesyBu informacji w drogach czuciowych (pomidzy receptorem, a kor asocjacyjn), o coraz wikszym stopniu zBo|ono[ci; " synteza odbioru w jednolite wra|enie zmysBowe, które ma miejsce na najwy|szym pitrze systemu nerwowego, w tzw. [wiadomym odczuciu; " mo|liwe s dwa rodzaje przesyBu informacji: jednokierunkowo i zwrotnie; " ilo[ o[rodków po[redniczcych w drodze czuciowej mo|e by ró|na. Powy|sze procesy mog by realizowane przez: " jedn i t sam komórk (np. zmysB wchu); " przez ró|ne komórki i ich poBczenia synaptyczne. Warto[ amplitudy potencjaBu receptorowego zale|y od: " energii przekazywanego bodzca która realizowana jest przez czsto[ potencjaBu czynno[ciowego; " warto[ci progowej pobudliwo[ci; " sprz|enia zwrotnego na drodze przekazu informacji, którego efektem jest regulacja progu pobudliwo[ci komórek zmysBowych; " reakcji jedynie na zmienn warto[ bodzca (warto[ci staBe nie s odbierane); " paralelno[ zjawisk (przekaz równoczesny kilku rodzajów informacji np.: ksztaBtu, barwy, prdko[ci ruchu itp.); " zdolno[ adaptacji (w pocztkowej fazie bardzo silna reakcja, która z upBywem czasu maleje, prowadzc do cz[ciowego zaniku percepcji); " rodzaju bodzca - monotonne, powtarzajce si bodzce, nie majce znaczenia dla organizmu ulegaj zanikowi w [wiadomej percepcji (tzw. habituacja). Narzd, tkanka Umiejscowienie receptorów Cecha bodzca na któr reaguje receptor Oko siatkówka spostrzeganie: obrazu, jego ruchu, poBo|enia, barw i wszelkich niejednorodno[ci Ucho wewntrzne: - narzd Cortiego analiza dzwiku - przewody póBkoliste przyspieszenie, ruchy obrotowe gBowy, statyczne poBo|enie ciaBa wzgldem siBy ci|ko[ci rozró|nianie zapachów Nos nabBonek wchowy rozró|nianie smaków Jzyk kubki smakowe dotyk, ucisk, ból, czucie temperatury, drgania Skóra naskórek, skóra wBa[ciwa, tkanka podskórna poBo|enie i ruchy cz[ci ciaBa Mi[nie wrzeciona Typy i lokalizacja receptorów czBowieka oraz rodzaj czynnika na który reaguje. Analizator Czynnik Próg Zdolno[ prze- Rozpito[ Zdolno[ pobudzajcy pobudzenia pustowa [bit/s] rozdzielcza wzrokowy staBy bodziec 4x10-9 Lx 20 ÷ 70 109 1% warto[ci kwant fali e-m wyj[ciowej sBuchowy drgania 2x10-5 W/m2 0,6 ÷ 8 0,3 ÷ 0,7 dB 10-(12÷14) powietrza termiczny energia cieplna 0,2°C nie znana 1°C 1:1450 równowagi galaretowata 0,12 m/s2 nie znana - - masa czucia drgania 10-5 m/s - - 1:10000 mechaniczne dotyku 3 mg/mm2 - 7% warto[ci wej[ciowej smaku sól kuchenna 2,71 mmo/l - 20% warto[ci - wej[ciowej wchu st|enie mer- 4x10-8 mg/l - 16÷50% kon- 4000 katenu metylu centracji wyj. zapachów kinestatyczna energia - - 9÷25% wart. - mechaniczna wyj[ciowej Ogólna charakterystyka zmysBów czBowieka Pomimo tak wyraznego zró|nicowania zmysBów czBowieka, posiadaj one pewne cechy wspólne, takie jak: " bardzo du|a zdolno[ redukcji strumienia informacji (106 i wicej); " kryterium selekcyjne stanowi biologiczna wa|no[ bodzca; " reakcja systemu informacyjnego jedynie na bodzce zmienne w czasie; " czuBo[ 2 gBównych zmysBów czBowieka doprowadzona do granicy praw natury (np. dla sBuchu, warto[ poni|ej progu pobudzenia maj ju| jedynie oscylacje cieplne molekuB powietrza); " du|a rozpito[ pomidzy minimaln i maksymaln warto[ci bodzca; " logarytmiczna zale|no[ wra|enia zmysBowego. Proces widzenia. Proces widzenia realizowany jest u czBowieka przez jeden z gBównych zmysBów, za po[rednictwem którego odbiera on okoBo 90% ogóBu napBywajcych informacji. Funkcje jakie peBni poszczególne elementy oka: " rogówka wraz z soczewk maj zdolno[ zaBamywania promieni [wietlnych (tzw. refrakcja); " zrenica reguluje ilo[ przedostajcego si do oka [wiatBa; " tczówka kieruje zrenic; " soczewka odpowiada za ostro[ widzenia, poprzez zmian swej geometrii; " mi[nie rzskowe odpowiadaj za zbie|no[ oczu; " siatkówka stanowi zbiór elementów rejestrujcych i cz[ciowo przetwarzajcych bodzce [wietlne. Pierwsze ogniwo systemu percepcyjnego stanowi receptory, które s zlokalizowane na siatkówce. W[ród nich mo|na wyró|ni dwa rodzaje: " prciki, które reaguj na nat|enie [wiatBa i rozlokowane s na obrze|u siatkówki; " czopki - zapewniaj widzenie barw (tzw. dzienne), reaguj na dBugo[ fali [wietlnej (l) i charakterystyczne niejednorodno[ci obrazu (wzBy, kontury itd.). 1 - twardówka, 2 - ciaBo rzskowe, 3 - tczówka, 4 - ciecz wodnista, 5 - o[ optyczna, 6 - o[ widzenia, 7 - rogówka, 8 - soczewka, 9 - naczyniówka, 10 - nerw wzrokowy, 11 - plamka [lepa, 12 - doBek [rodkowy (plamka |óBta), 13 - siatkówka, 14 - ciaBo szkliste Elementy skBadowe narzdu widzenia czBowieka. O jako[ci widzenia u|ytecznego decyduj wBa[ciwo[ci narzdu wzroku, cechy sygnaBu i czynniki fizyczne [rodowiska zewntrznego, w jakim si ten proces odbywa. Ogólnie mo|na by okre[li je nastpujco: 1. Widzenie nie jest procesem natychmiastowym. Potrzebny jest pewien czas, by nastpiBa reakcja na obraz, a kiedy on zaniknie, wra|enie utrzymuje si jeszcze chwil (dziesitne cz[ci sekundy). 2. Narzd wzroku jest zmysBem, który w sposób najbardziej widoczny realizuje cech systemu percepcyjnego jak jest zmienno[ w czasie napBywajcej informacji. Na siatkówce oka odwzorowywany jest obraz, wówczas, je|eli warto[ napBywajcej informacji jest zmienna w czasie. Zmienno[ ta mo|e by realizowana przez minimalne ruchy gaBki ocznej, zwane fiksacj wzroku. Uzyskane informacje bie|ce jak i poprzednie, z ró|nych poBo|eD oka (fiksacji) s wykorzystywane Bcznie. Oko w cigu 1 s. wykonuje kilka ruchów w czasie t<1/20 s. Unieruchomienie gaBki ocznej powoduje zanikanie (zaciemnianie) obrazu (dowodem na to jest brak obrazu naczyD krwiono[nych w dnie oka - plamka |óBta). 3. Spostrzegawczo[ - polega na dostrzeganiu niewielkich zmian w ogólnym wygldzie przedmiotów i zjawisk oraz na dostrzeganiu licznych szczegóBów nieBatwych do wyodrbnienia. Zale|y od wBa[ciwo[ci psychofizycznych od- biorcy, cech bodzca i kanaBu transmisji oraz struktury przestrzennej i czasowej pola widzenia. 4. Ostro[ widzenia - rozpoznawanie najmniejszych obserwowanych szczegóBów. Punktem odniesienia jest mo|liwo[ rozpoznawania dwóch elementów (punktowych) pod ktem 1 minuty Bukowej z odlegBo[ci 5 m, lub 10 sekund ktowych, co odpowiada kropce o [rednicy 0,5 mm widzianej z odlegBo[ci 10 m. Ostro[ widzenia zmienia si wraz z warunkami ci|enia. Przy braku ci|enia ostro[ jest najwiksza, gdy| warunki te uBatwiaj cigB oscylacj gaBki ocznej (tzw. fiksacja). 5. Zwizek czasu i intensywno[ci bodzca, charakterystyczny dla wszelkich procesów fotochemicznych. Oko reaguje na ogóln sum dziaBajcej energii. Dlatego te| to samo wra|enie mo|na uzyska zwikszajc czas oddziaBywania bodzca, przy równoczesnym zmniejszeniu jego intensywno[ci. 6. Akomodacja, czyli zdolno[ nastawcza ukBadu optycznego oka (soczewki) umo|liwiajca widzenie ostre z ró|nej odlegBo[ci. Przyjmuj si dwa charakterystyczne poBo|enia soczewki: " punkt bli|y, czyli najbli|szy punkt o dobrej ostro[ci oka; " punkt dali, czyli najdalszy punkt o dobrej ostro[. Na akomodacj ma wpByw: wiek, zmczenie i nat|enie o[wietlenia. Wraz ze zmniejszaniem si nat|enia o[wietlenia, punkt dali si przybli|a, a bli|y - oddala. W zale|no[ci od wieku punkt bli|y ksztaBtuje si nastpujco: Wiek 16 32 44 50 60 PoBo|enie punktu bli|y w cm 8 12,5 25 50 100 7. Adaptacja, czyli zdolno[ dostosowywania si wra|liwo[ci siatkówki do warunków o[wietlenia (regulacja fotochemiczna). Czas adaptacji jest tym dBu|szy im wikszy jest stosunek luminancji ([wiatBo ksi|yca i sBoDca zmienia si w stosunku 1:10000000). Analogicznie do krzywych izofonicznych sBuchu, te same wra|enia wzrokowe maj charakter warstwowy, uwzgldniajce zale|no[ od nat|enia i dBugo[ci fali. 8. Zbie|no[ oczu (konwergencja), czyli zdolno[ kierowania obojga oczu na jeden punkt. Przy prawidBowej reakcji na obu gaBkach powstaj dwa obrazy, które nakBadaj si na siebie zostaj skojarzone jako pojedynczy obraz. 9. Stereoskopowo[, czyli poczucie gBbi, polega na postrzeganiu trójwymiarowym przedmiotów i ich przestrzennego rozmieszczenia. Zdolno[ ta wynika z faktu patrzenia na obraz ka|dym okiem pod nieco innym ktem. Oceniana jest ró|nica obrazów powstajcych na obu gaBkach na podstawie takich spostrze|eD jak: " wzajemny stosunek wielko[ci przedmiotów, " wzgldna szybko[ ruchu oddalonych przedmiotów, " poBo|enie jednych w stosunku do drugich, " wzgldna luminancja, " ostro[ widzenia. 10. Widzenie barwne, czyli zdolno[ reakcji na ró|n dBugo[ fali [wietlnej (»). W zale|no[ci od nat|enia o[wietlenia zmienia si wra|liwo[ oka na barwy. Dla widzenia "nocnego", najlepsz widzialno[ci odznaczaj si dBugo[ci odpowiadajce barwienie niebiesko-zielonej, a dla widzenia "dziennego" - pomaraDczowej. Im bardziej dBugo[ fali zbli|ona jest do granic zakresu promieniowania [wietlnego, tym sBabsze wywoBuje wra|enie wzrokowe. Stwierdzono, |e mo|na zastosowa podziaB na 3 rodzaje czopków, których reakcja przypada na nastpujce zakresy » : typu A - 440-450 nm (niebieska), typu B - 530-540 nm (zielona), typu C - 560-580 nm (czerwona). Zaburzenia rozpoznawania barw ksztaBtuj si ró|nie w zale|no[ci od pBci, 8% przypadków notuje si u m|czyzn i 0,04% - u kobiet. Widzenie barwne jest mo|liwe jedynie w pewnym zakresie warto[ci nat|enia [wiatBa. Zarówno poni|ej dolnej i powy|ej górnej granicy oko traci sw wBa[ciwo[ widzenia barwnego. Wra|liwo[ na kontrasty barwne i luminancji jest zale|na od: " wielko[ci ogldanych przedmiotów, " stopnia skontrastowania - czyli ró|nic wzgldnych, " czasu obserwacji, " warunków o[wietlenia, " sposobu rozmieszczenia elementów w caBo[ci. 11. Analiza obrazu nie jest szczegóBowa lecz ogólna. 10% pola widzenia (peryferyjna cz[ oka) dostarcza informacji o ruchu obrazu. 12. Rozpoznawanie obrazów: - proces interpretacji mo|na uczyni w peBni [wiadomy, przez zastosowanie peBnej informacji, - zBudzenia optyczne w przypadku: " obrazów pozbawionych znaczenia, " mo|liwo[ci konkurencyjnej obrazu, " usunicie pewnych elementów obrazu, " dopasowywanie do wzorca, " znaczenie reguB (np. analiza przeci i rozczBonkowanie obrazu w dowolny sposób), " efekty nastpcze (cigBo[, ruch, zmiana jego kierunku, barwy), " utrzymywanie si obrazu staBego mimo jego zmienno[ci w czasie, " zBudzenie ruchu sygnaBu wywoBane przemienno[ci jego poBo|enia, - zatrzymanie obrazu - zjawisko jego zanikania, - spostrzeganie przestrzeni: " odlegBo[ przedmiotu, a jego wielko[, " ta sama wielko[, a inny kt widzenia, " zmiana struktury powierzchni widzianej z ró|nych odlegBo[ci i pod ró|nym ktem, " zbieganie linii (krawdzi), a wymiarowo[ przedmiotu, " zmiana gradientu odstpów midzy elementami, a informacja o odlegBo[ci i ktach, " stopieD rozbie|no[ci któw daje informacj o poBo|eniu przedmiotu w przestrzeni, znaczenie reguB i kontekstu (integracja informacji w spójn caBo[), Proces sByszenia. Proces komunikowania si czBowieka z otoczeniem zachodzi poprzez narzd sBuchu i mowy. Jest to tzw. dwu kierunkowa Bczno[. " SBuchanie - proces koncentrowania si na wybranym dzwiku, ze wszystkich, które do nas docieraj. " Porozumiewanie si - wysyBanie i odbiór sygnaBów o okre[lonym znaczeniu. " SBuch - zmysB sondujcy, kontaktujcy i alarmujcy. Narzd sBuchu mo|na podzieli pod wzgldem: " anatomicznym lub funkcjonalnym na 3 odrbne cz[ci: zewntrzn, [rodkow i wewntrzn, " sposobu obróbki dopBywajcych informacji na: transmisyjn i percepcyjn. Transmisja  jest to sposób przewodzenia energii akustycznej do nerwu sBuchowego, natomiast percepcja - to odbiór dzwików, czyli przeksztaBcenie energii, przekazywanej przez fal akustyczn, na bodziec nerwowy, wraz z jego analiz na ró|nych pitrach systemu nerwowego. Transmisja mo|e dokonywa si dwoma drogami: 1. drog powietrzn (PP) poprzez: maB|owin, zewntrzny przewód sBuchowy, jam ucha [rodkowego, okienko okrgBe i owalne, bBony i pByny ucha wewntrznego, a| do narzdu spiralnego; 2. drog kostn (PK) poprzez powierzchni i ko[ci czaszki, puszk kostn bBdnika i pByny ucha wew. Mo|na wyró|ni 2 typy tego przewodnictwa: " bezpo[rednie, je|eli element drgajcy bezpo[rednio jest przyBo|ony do ko[ci czaszki; " po[rednie, je|eli powierzchnia czaszki jest pobudzona do drgaD przez fal akustyczn. Ucho zewntrzne ma do speBnienia nastpujce funkcje: - transmisyjn: " zbieranie i skierowanie fal na okre[lon powierzchni, " okre[lenie kierunkowo[ci zródBa - sByszenie dwuuszne, - ochronn: zabezpiecza bBon bbenkow (jej spr|ysto[) przed wpBywem zmiennych warunków atmosferycznych, - pocztkowych transformacji - przewód sBuchowy: " peBni rol rezonatora ze wzgldu na sw geometri, " podwy|sza poziom ci[nienia o 5-10dB dla dzwików w zakresie 2-5,5 kHz, " zwiksza ci[nienie akustyczne przy bBonie bbenkowej w porównaniu do przeciwlegBego koDca przewodu na skutek jego zw|enia. Funkcje ucha [rodkowego: - transmisyjna - przenoszenie energii z jednego o[rodka poprzez ukBad kostny do drugiego, ró|nicych si znacznie swymi wBa[ciwo[ciami (powietrze i ciecz o du|ej lepko[ci), - transformacyjne: " zamiana energii akustycznej na mechaniczn i mechanicznej na zmiany ci[nienia w cieczy, " wywoBanie wyraznych wra|eD sBuchowych przez stosunkowo maBe siBy, co umo|liwia konstrukcja ukBadu 3 kosteczek (dBugo[ ramion dzwigni), " 15-to krotne zwikszenie ci[nienia na bBon okienka owalnego w porównaniu do ci[nienia wywieranego na bBon bbenkow, wynikajce ze stosunku powierzchni bBon obu okienek, - ochronne: " wyrównywanie ci[nieD po obu stronach bBony bbenkowej przez wykorzystanie trbki sBuchowej (Eustachiusza), " przed dziaBaniem nagBych, silnych dzwików o odpowiednio dBugim czasie trwania, przez 2 mi[nie [róduszne (jeden zwiksza sztywno[ bBony bbenkowej, wcigajc j do [rodka ucha [rodkowego, drugi osBabia poBczenie ucha [rodkowego z wewntrznym, przez zmian drgaD strzemiczka). Funkcje ucha wewntrznego: - transmisyjna: " przenoszenie drgaD mechanicznych z bBony okienka owalnego na komórki czuciowe przez zmian ci[nienia perylimfy, " przepByw impulsów elektrycznych z receptorów do nerwu sBuchowego (narzd Cortiego), a nastpnie poprzez kolejne pitra systemu nerwowego do mózgu, - transformacyjna: " zamiana napr|eD zginajcych powstaBych w bBonie podstawnej na detekcj impulsow o charakterze nieliniowym, " w czasie przetwarzania napr|eD, komórki rzskowe dokonuj u[redniania sygnaBu ze staB czasow ~ 0,01sek. i generuj impulsy w sposób losowy, " warunkowanie dynamiki caBego systemu sBuchowego przez bBon podstawn, " analiza czstotliwo[ci dzwiku (miejsce wychylenia bBony podstawnej), " identyfikacja prostych i zBo|onych dzwików, ich zapamitywanie i symbolika, " interferencja fal dzwikowych, efekt maskowania i dudnienia i inne, - ochronna: " poBo|enie ucha wewntrznego w grubych warstwach ko[ci czaszki chroni go przed uszkodzeniami mechanicznymi, " dziki istnieniu okienka okrgBego mo|e by oddana energia z ucha wewntrznego do [rodkowego. Budowa narzdu sBuchu czBowieka w ujciu anatomicznym (1) i mechanicznym (2), wszystkich jego cz[ci skBadowych (A i C), narzdu Cortiego (B i D). WBa[ciwo[ci narzdu sBuchu: 1. SByszenie obu uszne jest realizowane w o[rodkowym systemie nerwowym, gdzie nastpuje synteza impulsów przesyBanych z ka|dego ucha oddzielnie: " podnosi komfort sByszenia (na poziomie 0 fonów o 3 dB, a ju| na poziomie 35 fonów - o 6 dB), " umo|liwia okre[lenie kierunku zródBa stacjonarnego i poBo|enia zródBa bdcego w ruchu (zjawisko Döplera), 2. Zdolno[ wyBawiania interesujcych odbiorc sygnaBów akustycznych z zakBócajcego tBa. 3. Zdolno[ adaptacyjna sBuchu polegajca na stopniowym zmniejszeniu wra|liwo[ci narzdu na bodziec akustyczny wraz ze wzrostem czasu jego dziaBania. Wystpuje ju| po 5 min., dotyczy zwBaszcza niskich i [rednich czstotliwo[ci. Miar adaptacji jest stopieD i rozcigBo[ podwy|szenia progu sByszenia. 4. Zdolno[ analizowania i rozró|niania dzwików zBo|onych, zale|y od treningu. W dzwiku zBo|onym nie sByszymy oddzielnie ka|dej czstotliwo[ci. Wysoko[ dzwiku ocenia si wg. czstotliwo[ci tonu podstawowego, nawet wówczas, gdy nie ma skBadowej podstawowej lub jej poziom jest ni|szy ni| tonów harmonicznych. 5. Subiektywne odczucie gBo[no[ci zmieniaj sygnaBy o czasie trwania krótszym ni| 0,5 sek. 6. CzuBo[ ucha zmienia si wraz z czstotliwo[ci. Odbiór dzwiku jest funkcj: " poziomu ci[nienia fali akustycznej  L; " czstotliwo[ci  f; " czasu trwania bodzca; " szybko[ci narastania. Dla peBniejszego zobrazowania wra|eD dzwikowych wprowadzono pewne parametry zwane subiektywne: 1. Poziom gBo[no[ci (poziom nat|enia sByszalnego), P, wyra|ony w fonach, przy czym 1 fon odpowiada 1 dB tylko dla f = 1 kHz, a dla pozostaBych warto[ci czstotliwo[ci, zale|no[ t opisuj krzywe jednakowego poziomu gBo[no[ci (izofoniczne). Najwiksza czuBo[ ucha wystpuje dla jego czstotliwo[ci rezonansowych, mieszczcych si w pa[mie oktawowym o czstotliwo[ci [rodkowej 4 kHz. Powy|ej i poni|ej tego pasma czuBo[ ucha maleje. Wierny odbiór emitowanych dzwików wystpuje w pa[mie oktawowym o czstotliwo[ci [rodkowej 1 kHz. Mo|na zatem mówi o tBumicej i wzmacniajcej funkcji ucha. Nale|y zwróci uwag, |e wraz ze wzrostem intensywno[ci zródBa zmienia si dynamika krzywych izofonicznych, poniewa| wiksze zró|nicowanie midzy poszczególnymi czstotliwo[ciami wystpuje dla dzwików cichych ni| gBo[nych. Krzywe izofoniczne. 2. GBo[no[, S, wyra|ona w sonach, okre[la ile razy jeden dzwik jest silniejszy od drugiego. Ujmuje ona zale|no[ od jej poziomu Ps. Zale|no[ gBo[no[ci od poziomu ci[nienia akustycznego. 3. Wysoko[ dzwiku, w melach, 1000 meli ma ton Ps= 40 fonów i f = 1kHz. Parametr ten uwzgldnia Bczny wpByw czstotliwo[ci i intensywno[ci zródBa na wra|enie sBuchowe. Zale|no[ wysoko[ci dzwiku od czstotliwo[ci. 4. Barwa dzwiku, czyli procentowa zawarto[ wy|szych harmonicznych. Próg bólu Próg niewygodnego sByszenia Pole sBuchowe Próg sByszenia Próg sByszenia - dolna warto[ wychwytywania dzwików, zale|y od: stopnia napicia uwagi, zmczenia, wytrenowania. Próg niewygodnego sByszenia  jest to druga skrajno[, okre[la wra|enie nieprzyjemne. Próg bólu  zanik wra|eD sBuchowych odczucie bólu. Pole sBuchowe  powierzchnia pomidzy skrajnymi progami. DziaBanie bodzców akustycznych na narzdy sBuchu: CaBkowita izolacja dzwikowa, ju| po krótkim czasie doprowadza czBowieka do zaburzeD psychicznych i somatycznych, burzc jego równowag. Zbyt du|y poziom napBywajcych bodzców akustycznych, przy ich dBugim czasie dziaBania, powoduje z kolei zaburzenia pracy narzdu sBuchu. Mog one mie charakter: " przej[ciowy, czyli czasowe podniesienie progu sByszenia (TTS); " nieodwracalny, czyli trwaBe podniesienie progu sByszenia (PTS). DziaBanie bodzców akustycznych na narzd sBuchu mo|e przyjmowa ró|ne formy: " adaptacji, czyli takie podwy|szenie progu sByszenia, które ustpuje tu| po zaprzestaniu dziaBania bodzca (do 5 min.); " zmczenia - podwy|szenie progu sByszenia utrzymuje si jeszcze przez pewien czas po zaprzestaniu bodzca; " czasowego podniesienia progu sByszenia (TTS), charakteryzujcego si powrotem do stanu wyj[ciowego po czasie 8 do 12 godzin od zaprzestania dziaBania bodzca; " trwaBego podniesienia progu sByszenia (PTS); " urazów akustycznych (obejmujcych komórki rzsate narzdu spiralnego) typu: - przewlekBego, wywoBane dBugotrwaB ekspozycj na bodziec akustyczny o poziomie niewygodnego sByszenia, w szerokim pa[mie czstotliwo[ci, na ogóB obustronne; - nagBego, ostrego, wywoBane przez jednorazowe, krótkotrwaBe dziaBanie bodzca akustycznego o poziomie wikszym od progu bólu. Jest to proces nieodwracalny ze wzgldu na mechaniczne uszkodzenie bBony bbenkowej. mo|e dotyczy zarówno cz[ci przewodzeniowej jak i odbiorczej. " fizjologicznego ubytku sBuchu - zmiany dotycz wszystkich struktur ucha cech najbardziej charakterystyczn jest utrudnienie zrozumiaBo[ci mowy Przyczyn fizjologicznego ubytku sBuchu jest zanik elastyczno[ci bBon ukBadu transmisyjnego ucha oraz procesy zwyrodnieniowe w komórkach rzsatych i w o[rodkowym systemie nerwowym. PozostaBe formy oddziaBywania s funkcj intensywno[ci i czstotliwo[ci bodzca, jego czasu ekspozycji i wra|liwo[ci osobniczej nara|onego. Upo[ledzenie sBuchu na skutek intensywnych bodzców zaczyna si od pasma oktawowego o czstotliwo[ci [rodkowej równej 4kHz nie zale|nie od charakteru bodzca, a nastpnie obejmuje tony ssiednie, a| wreszcie caBy zakres. ZmysB orientacji. Fizjologicznie czBowiek musi przyjmowa odpowiedni postaw ciaBa w stosunku do siBy ci|enia. Zapewnia to nam zmysB równowagi w poBczeniu ze zmysBami wzroku i czucia (powierzchniowego i gBbokiego). Jest to odruch bezwarunkowy. Rozró|niamy nastpujce rodzaje równowagi: 1. Statyczna - ustalon gBównie przez uBo|enie gBowy w trakcie przyjtej pozycji przez ciaBo, w której pozostaje przez dBu|szy czas. 2. Kinetyczna - zachowywan podczas wykonywania ró|nych czynno[ci, polegajca na reakcji na ruch i wykonywanie pewnych jego korekcji. ZmysB równowagi przekazuje wra|enia o: " poBo|eniu poszczególnych cz[ci ciaBa wzgldem siebie (gBowy, koDczyn tuBowia)  kinestezja; " wykonywanego ruchu caBego ciaBa, i jego cz[ci; " stanie ukBadu kostno  stawowego; " pozycji ciaBa wzgldem pola siB przycigania ziemskiego (zasad dziaBania giroskopu) poprzez narzd otolityczny. Ruch ciaBa zarówno liniowy jak i obrotowy jest odbierany przez receptory narzdu równowagi. ZmysB ten znajduje si w bBdniku, w uchu wewntrznym. Tworz go wypeBnione pBynem kanaBy póBkoliste, usytuowane wzgldem siebie jako przestrzenny ukBad wspóBrzdnych. Dziki temu mog mierzy dowoln zmian poBo|enia ciaBa w przestrzeni (zmian ka|dego z 6 stopni swobody). Ka|da zmiana poBo|enia, a zwBaszcza przyspieszenie, po-woduje ruch pBynu wypeBniajcego te kanaBy. To z kolei oddziaBywuje na zakoDczenia nerwów przekazujcych informacj do mózgu, a stamtd do innych wspóBdziaBajcych o[rodków, dziki którym np. zmiana poBo|enia gBowy w stosunku do tuBowia wywoBuje natychmiastow korekcj napicia mi[ni koDczyn i tuBowia wraz z odpowiednim ustawieniem gaBek ocznych. Progiem pobudliwo[ci dla: " obrotu gBowy jest przyspieszenie ktowe É = 2o-3o, " ruchu liniowego jest przyspieszenie liniowe a = 12 cm /sek2. ZmysB równowagi (kanaBy póBkoliste) zlokalizowane w uchu wewntrznym czBowieka. ZmysB smaku. Receptory tego zmysBu rozmieszczone s w bBonach [luzowych jamy ustnej w tzw. kubkach smakowych. Przekazuj one wra|enia smaku, a| do kory mózgowej. Próg pobudzenia okre[lony jest w stosunku do roztworu soli kuchennej i wynosi 2,71 mmol/l. Bogactwo wra|eD smakowych powstaje w poBczeniu z wchem. Przekrój kubka smakowego Rozmieszczenie na powierzchni jzyka komórek smakowych: A  sBodki; B  sBony; C  kwa[ny; D  gorzki. ZmysB powonienia. Receptory tego zmysBu rozmieszczone s w[ród komórek nabBonka [luzowego w okolicy wchowej jamy nosowej. Reaguje on swoimi rzskami na zwizki chemiczne. Próg pobudzenia jest wyra|ony przez minimalne st|enie merkaptanu metylu w powietrzu i wynosi 4x10-8 mg/l. Rozró|niamy okoBo 4000 zapachów. U czBowieka jest on o niewielkim znaczeniu (1 mln razy wy|szy próg pobudzenia ni| u psa). Ludzie mog si bardzo ró|ni midzy sob przy odró|nianiu zapachów. Lokalizacja receptorów wchu: 1  opuszka wchowa; 2  nabBonek wchowy; 3  jama nosowa. System somatosensoryczny i wiscerosensoryczny. W procesie informacji wykorzystywane s receptory: cielesnoczuciowe i trzewnoczuciowe. W ich skBad wchodz zarówno systemy czucia: " [wiadomego o ró|nym stopniu ró|nicowania bodzców (bardzo du|e - dla dotyku, mniejsze - dla czucia cieplnego i bólu), " nie[wiadomego - wikszo[ wra|eD proprioceptywnych i interoceptywnych. Pola recepcyjne mechanoreceptorów. 1 2 3 4 Nazwa ciaBka ciaBka ciaBka ciaBka mecha- Meissnera Merkela Pacciniego Ruffinieggo recetora Lokali- brodawki naskórek tkanka skóra zacja skóry podskórna wBa[ciwa wBa[ciwej Zdolno[ szybka wolna bardzo wolna adaptacji szybka Wielko[ maBe maBe du|e du|e pola recepcji Wra|enia proprioceptywne s odbierane przez kilka rodzajów receptorów: " motoneurony ± - czynne lub bierne rozciganie mi[nia; " motoneurony ³ - utrzymywanie odpowiedniego napicia mi[ni; " narzdy [cignowe Goldiego, reagujce dopiero przy silnych skurczach mi[ni, stanowi pewnego rodzaju zabezpieczenie dla [cigien i mi[ni przed ich zerwaniem; " ciaBka Pucciniego i Ruffiniego zlokalizowane w torebkach stawowych pozwalaj na regulacj szybko[ci ruchu (zginanie) i wielko[ osiganego kta, czyli poBo|enie cz[ci ciaBa wzgldem siebie. Informacje somatosensoryczne przetwarzane s w kilku o[rodkach nerwowych. Dla [wiadomej percepcji istotna jest korowa reprezentacja tego czucia. Informacje z przylegBych cz[ci ciaBa s odbierane przez ssiednie komórki kory. Interoreceptory reaguj na bodzce mechaniczne i chemiczne. Nocyceptory stanowi nagie zakoDczenia wBókien czuciowych, odbieraj informacje o bólu (ostry - wBókna zmielinizowane, tpy - pozbawione osBonek mielinowych). Reaguj na bodzce: mechaniczne, termiczne i chemiczne. Charakteryzuj si rozbudowanym systemem kontroli czucia. Pobudzeniu bólowemu towarzyszy szereg reakcji wegetatywnych (np. pocenie, rozszerzenie zrenicy). Bogactwo wra|eD, precyzja odwzorowania przestrzennego, zale|ne jest od gsto[ci rozmieszczenia receptorów dotyku (sensometrycznych) w skórze: " maksymaln gsto[ maj: opuszki palców, wargi i koniuszek nosa; " minimalna wystpuje na grzbiecie, ramionach i udach.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
2 Ergonomia system ergonomiczny
5 12 2 Ergonomia systemow sterowania
7 Ergonomia system informacji
11 ERGONOMIA SYSTEM NERWOWY
wylaczenie aktualizacji systemu XP
EV (Electric Vehicle) and Hybrid Drive Systems
system ósemkowy
ANALIZA KOMPUTEROWA SYSTEMÓW POMIAROWYCH — MSE
Instalacja systemu Windows z pendrive a
MIERNICTWO I SYSTEMY POMIAROWE I0 04 2012 OiO

więcej podobnych podstron