56794

Nurty powieści psychologicznej w W-leciu (klasyfikacja Sew eryny Wysłouch):

1.    Analityczny - charakteryzował się procesualnym ujęciem psychiki ludzkiej (Nałkowska „Granica”, „Niecierpliwi”, Kuncewiczowa, H. Boguszewska „Całe życie Sabiny”);

2.    Idiograficzny - ukazywał izolowane zjawiska psychologiczne; w centrum uwagi autorów było właśnie zjawisko, nie bohater np. zazdrość czy zawiść (Choromański, Rudnicki „Niekochana”);

3.    Behawioiystyczny - tu aut. ograniczał opis do rejestracji zachowań (Breza „Adam Grywałd”).

Bohater

W Młodej Polsce ważna była identyfikacja narratora i boliatera prowadzącego, a najważniejszymi kategoriami były ekspresja i liryzm. W pow. psychologicznej XX-lecia identyfikacja narratora i bohatera stała się zjawiskiem marginalnym. Najważniejsze stały się: analiza; stosunek do różnych dziedzin świata intymnego; skonkretyzowanie procesów wewnętrznych. Dotyczyło to najczęściej określonej sfeiy przeżyć i działań bohatera, np. jego kompleksów.

Często stosowano atomizację konstrukcji postaci, która polegała na tym, że analiza psychologiczna nie obejmowała całej osobowości bohatera, ale dotyczyła tylko wyodrębnionego zagadnienia. Łączy się z tym relatywistyczna koncepcja psychiki bohaterów (rain. u Nałkowskiej, Kuncewiczowej, Choromańskiego, Brezy). Polega ona na założeniu, że osobowość jest czymś względnym, zależnym od presji społecznej. Pisarze ci obserwują nie podświadomość boliatera, lecz jego subiektywną świadomość (nie opierającą się na zewnętrznych przesłankach).

Czas

Ważną cechą powieści psychologicznych jest wykorzystanie czasu jako głównego czynnika kompozycyjnego (rządzącego narracją i budową fabularną). Stało się tak dzięki ujęciu czasu w nowy sposób: czas powieściowy nie jest już odpowiednikiem czasu fizykalnego - to czas subiektywny, przeżywany. Dało to nowe możliwości kompozycyjne powieści (i związane z tym przekształcenia fabuły), które polegały na operowaniu przebiegami czasowymi (np. inwersja, symultanizm). Czas subiektywny (bohatera) może być nieciągły. Izolowany moment może być istotniejszy od przebiega Czas powieściowy jako czas subiektywny łączy się z koncepcją osobowości dynamicznej, trwającej w strumieniu wrażeń. W tej tendencji należy upatrywać też początków techniki zwanej „strumieniem świadomości” (jak w końcówce „Ulissesa”).

Symultanizm

Dla techniki narracyjnej powieści psychologicznej charakterystyczna jest kompozycja symultaniczna (z łac. simul ‘równocześnie’) zainicjowana w „Ulissesie” Joyce'a, spopularyzowana m.in. przez V. Woolf.

Polega ona na ukazywaniu co najmniej dwóch niezależnych zdarzeń (lub ciągów) dziejących się w tym samym czasie ale w innych miejscach. Jednoczesność jest sugerowana czytelnikowi przez dodatkowe sygnały i specyficzne ukształtowanie narracji. Porządek następstwa jest rozbity przez wyeksponowanie jednoczesności.

Symultanizm uwydatnia specyficzne relacje czasowe. Prowadzi równocześnie do nowego ukształtowania przestrzeni w dziele literackim gdyż „unieruchomienie” czasu „aktywizuje” przestrzeń, która się nieustannie zmienia. Sygnały jednoczesności są bardzo liczne i mogą się ujawnić na wszystkich poziomach utworu:

1.    w świecie przedstawionym (jako zjawisko fizyczne, czasowe, które towarzyszy kilku równoczesnym wydarzeniom - np. wyłączenie światła lub wichura w „Zazdrości i medycynie”);

2.    na płaszczyźnie narracji (przez podawanie dokładnego czasu zdarzeń lub wzmianki narracyjne typu: „w tym samym czasie”, wtedy właśnie” oraz konstrukcje gramatyczne sugerujące współczesność);

3.    na płaszczyźnie kompozycji (paralelizm formalny: zestawienie kilku wątków nie powiązanych logicznie i funkcjonalnie).

Paradoksalnie, Jung uważał, że w prozie psychologicznej psychika boliatera jest ukazana niejasno, lub jest zafałszowana w procesie analizy i interpretacji autorskiej. Zgodnie z tym twierdzeniem, dziełami, które najwnikliwiej przedstawiają mechanizmy psychiki okazały się nie analityczne powieści XX-łecia, lecz oniryczna proza B. Shulza i powieści W. Gombrowicza.

2/5