65264

cnoty istotne i w rodzinie, i w pracy, i w polityce, i w wojsku. Szczęście czy radość to wartości, do których ludzie zmierzają - choć bardzo różnymi drogami - we wszystkich dziedzinach swojej działalności. W niektórych społeczeństwach uniwersalną regułą życia może być sukces, rozumiany jako osiągnięcie czegoś więcej od innych: szybszej kariery, ładniejszej żony, mądrzejszych dzieci, droższego samochodu, większego domu i pełniejszego konta. A dekalog to zbiór norm, które znajdują zastosowanie nie tylko w Kościele, ale we wszystkich obszarach żyda społecznego. Reguły społeczne są, jak w^ridzimy, formułow^rane na różnych szczeblach ogólnośd: od kazuistycznych i partykularnych, po uniwersalne.

Zwróćmy uwagę, że mowa tu o integrowaniu się reguł, strukturalizowaniu systemu aksjonormatywnego w obrębie jednej kultury. Kwestia uniw^rersalnośd czy partykularnośd reguł dotyczy ich stosowalnośd pomiędzy instytucjami. Chodzi o wspólnotę reguł, jakie odnajdujemy w różnych instytucjach. Jest to zupełnie inny sens uniwersalnośd niż ten, w którym mówiliśmy o uniwersaliach kulturowych. Tam chodziło o wspólne treśd kulturow^re (m.in. reguły) odnajdywane w różnych kulturach. Inaczej: o stosowalność pewnych reguł ponad granicami kultur. Uniwersalność międzykulturowa to co innego niż uniwersalność mi ędyi nsty t ucjonal na.

Inny sposób integracji różnych reguł kulturowych to ich skupienie się wokół tej samej pozycji społecznej (statusu). Do każdego, kto zajmuje jakąś pozycję społeczną, adresowane są swoiste oczekiwania. Określony jest pewien wzorzec postępowania dla tej pozycji właśdwego; godne aspiracje, nakazane i dopuszczalne działania, to czego nie w^rolno oraz ideały warte zalecenia, ale nie wymagane. Ten wzorzec staje się wiążący dla każdego, kto daną pozycję zajmuje, bez względu na jego cechy osobiste. Inne reguły odnoszą się do statusu księdza, inne - polityka, inne do statusu uczonego, a inne - artysty, inne do statusu nastolatka, a inne - emeryta. Zlńór norm i wartości związanych z określoną pozycją społeczną, przepisany dla tej pozycji i wymagany od każdego, kto pozycję tę zajmuje, nazywamy rolą społeczną. Dokładniej trzeba by dodać: rolą społeczną w sensie normatywnym. I tu występuje bowiem wieloznaczność terminu. Czasami rola definiowana jest realistycznie, jako rzeczywisty syndrom zachowania pewnej osoby. W ujęciu tu proponowanym rola określa, jak postępowanie przebiegać powinno, skoro jednostka zajmuje pewną pozycję społeczną. Jej rzeczywiste zachowanie może się z tym wzorcem zgadzać, ale może też od niego odbiegać.

Pojęcie roli społecznej, w-prowadzone przez socjologów amerykańskich Ralpha Lintona i Roberta Mertona, jak wiele innych pojęć socjologii, rodzi się z metafory. Tym razem przenosi się na żyde społeczne pewne spostrzeżenia dotyczące działań aktora na scenie teatralnej. Co cechuje rolę w teatrze? Po pierwsze to, że istnieje wcześniej, niż podejmuje ją konkretny aktor; jest dla niego faktem zastanym. Po drugie, jest dla niego faktem zewnętrznym; sam jej nie tworzy, napisał ją ktoś inny. Po trzede, wyznacza aktorowi szczegółowy sposób postępowania, scenariusz, którego musi się trzymać. Wywiera więc na jego ilziałania ograniczający czy przymuszający wpływ, aktor musi zmieśdć się w^r ramach roli. Po czwarte, aktor musi rolę przyswoić, nauczyć się jej, zanim może ją zagrać. Po piąte, jedni aktorzy uczą się i grają rolę lepiej, inni gorzej. Mają też większe lub mniejsze predyspozycje do ról różnego typu: jedni do komediowych, inni do tragicznych, jedni do postaci heroicznych, inni do zwyczajnych. Po szóste, na scenie występuje na ogół wielu aktorów, których role muszą być skoordynowane, realizują się bowiem razem. Po siódme, każdy aktor gra w dągu