83135

Na podstawie przepisów Małej Konstytucji z 1947 r. dużą część kompetencji Prezydium KRN przejęła Rada Państwa, organ od rządu niezależny, złożony z osób wybieranych przez Sejm Ustawodawczy. Powiązanie zatem Biura Kontroli, a następnie Najwyższej Izby Kontroli z Radą Państwa i Sejmem utrwalało niezależność organów kontroli państwowej od rządu. Tak więc i w tym okresie konsekwentnie utrzymywany był model kontroli powiązanej organizacyjnie z Sejmem, przy zachowaniu jej niezależności od rządu, wobec którego i jego agend NIK realizowała funkcje kontrolne. Nadal też NIK posiadała prawo występowania do Sejmu z wnioskiem w sprawie udzielania rządowi absolutorium, w oparciu o składane przez rząd sprawozdanie z wykonania budżetu państwa. Warto dodać, że Prezes NIK z urzędu był członkiem Rady Państwa, która nadawała kierunek działalności kontroli państwowej.

Model kontroli i 1952 r. Model ten zostaje odrzucony w 1952 r. Uchwalona wówczas Konstytucja PRL nie wspominała ani słowem o NIK, co automatycznie przesądzało jej los. Został on ostatecznie przypieczętowany uchwaleniem ustawy z dnia 22 listopada 1952 r. o kontroli państwowej. Ustawa ta, likwidując NIK, powołała urząd Ministra Kontroli Państwowej, któremu powierzyła zadania należące dotąd do NIK.

W ten sposób kontrola państwowa została poddana zasadniczym przeobrażeniom, z organu od rządu niezależnego przekształca się w organ w pełni podporządkowany rządowi, a kontrola prowadzona dotąd wobec rządu i jego organów stała się kontrolą rządu, który zyskał prawo określania jej celów i zadań. Nadzór nad jej działalnością sprawowała zatem Rada Ministrów. Zmiana ta dotyczyła nie tylko organów kontroli państwowej, ale i Sejmu, który w ten sposób utracił ważny, wyspecjalizowany i niezależny organ, któiy w istotny sposób wspierał i ułatwiał mu realizację funkcji kontrolnej. Ułatwiało to założone zredukowanie aktywności i roli ustrojowej Sejmu, co stało się widoczne zwłaszcza w latach 1952-1954.

Wprawdzie zakres kontroli nie zmienił się w sposób zasadniczy, ale inna stała się jej skuteczność. Kontrolę państwową włączono w skład aparatu wykonawczego, nie mogła więc spełniać ani tej roli, ani zadań, jakie spełniało Biuro Kontroli czy NIK - organy w pełni od rządu niezależne.

Zmiany 1 1957 r. Krytyka stalinowskich metod sprawowania władzy podejmowana szeroko zwłaszcza w 1956 r. musiała doprowadzić także do zmian w zakresie budowy systemu organów państwowych. Już w lipcu 1957 r. Sejm powołuje Komisję Nadzwyczajną do opracowania projektu ustawy o NIK. W'grudniu 1957 r. dokonana została zmiana Konstytucji, w toku której wprowadzono nowy rozdział o Najwyższej Izbie Kontroli i w tym samym dniu Sejm uchwalił ustawę o NIK. Manifestowana wówczas powszechnie przez opinię publiczną wola przywrócenia Sejmowi należnej roli w państwie obejmowała również postulat zwiększenia jego funkcji kontrolnej, co nie było możliwe bez stworzenia skutecznego i niezależnego od rządu aparatu kontroli państwowej. Przywrócenie instytucji NIK miało istotne znaczenie również dla Sejmu.

W wyniku tych zmian pojawia się NIK jako organ podległy Sejmowi, formy kontaktów NIK -Sejm zostały szczegółowo określone w aktach prawnych uchwalonych w grudniu 1957 r. Nie znaczy to, że NIK stała się organem Sejmu, była bowiem tworem samodzielnym, niezależnym od rządu, a powiązanym z Sejmem i Radą Państwa. Tak więc po stosunkowo krótkim okresie (1952-1957) stosowania modelu kontroli państwowej jako organu rządu doszło do przywrócenia w Polsce znanego od dawna modelu kontroli od rządu niezależnej.