99673

STOSUNKI POLSKO-RADZIECKIE W LATACH II WOJNY ŚWATOWEJ

I    ETAP: od wybuchu wojny do lipca 1941 r.:

Rząd Sikorskiego nie był uznawany przez Moskwę ponieważ reprezentował, według radzieckiej propagandy, interesy imperialistów zachodnich. Natomiast Sikorski wychodził z założenia, że skoro nie ' wypowiedziano wojny ZSRR 17 wześnia 1939r. to nie ma sensu zaogniać stosunków już po fakcie. Uznawał jednak, że stan wojny istnieje de facto.

II    ETAP: od lipca 1941r. do kwietnia 1943r.:

Sytuacja uległa diametralnej zmianie w wyniku ataku Niemiec na ZSRR. Strona radziecka wobec przygniatającej przewagi Niemiec była zmuszona szukać sprzymierzeńców. Stalin uznał, że możliwość wykorzystania Polaków znajdujących się na obszarze ZSRR jest warta nawiązania kontaktów z rządem Sikorskiego. W efekcie, doszło do podpisania układu Sikorski-Majski oraz nawiązama stosunków dyplomatycznych. Konsekwencją układu był rozłam w polskim rządzie ale Sikorski usztywnił swoje stanowisko popierające układ. Początkowo układ przyniósł pewne korzyści: wypuszczenie z węzień, łagrów, aresztów przetrzymywanych tam Polaków; rekrutacja polskiego wojska; utrzymywanie w miarę poprawiych stosunków dyplomatycznych.

Jednak Stalin traktował układ instrumentalnie. W momencie gdy uznał, że nie jest mu już potrzebny zrezygnował z niego: zaprzestano rekrutacji, dokonano aresztowań polskich urzędników działających w ZSRR. Teoretycznie stosunki utrzymywały się nadal poprawnie ale stale narastały antagonizmy: kwestia granic oraz przymusowe nadanie obywatelstwa radzieckiego mieszkańcom ziem wcielonych do ZSRR po 17 września 1939r. Były one podsycane przez Stalina, który w ten sposób przygotowywał grunt pod zerwanie stosunków z rządem londyńskim i jednoczesne skupienie się na tworzeniu polskich sit politycznych podległych sobie. Dlatego na nic zdały się zabiegi ambasadora polskiego w Moskwie, Romera, który usilnie starał się uzyskać kompromis w sprawach granic oraz obywatelstwa. Dla Stalina pozostawała już tyłko kwestia pretekstu, pod którym mógłby zerwać kontakty dyplomatyczne. Stało się nim odkrycie grobów w lasku katyńskim. Moskwa nie przyznając się do stawianych zarzutów uznała rząd Sikorskiego za skierowany przeciw aliantom t zerwała stosunki z rządem londyńskim w nocy z 25 na 26 kwietnia 1943r.

III    ETAP: od kwietnia 1943r. do lipca 1944r.:

Stalin zacz^ uważać przyszła Polskę za obiekt swojej dominacji. Rząd Sikorskiego, później Mikołajczyka, zdawał sobie z tego sprawę lecz nie mógł nic zrobić wobec faktu, że mocarstwa zachodnie były w stanie poświęcić Polskę dla zminimalizowania swoich strat. Dlatego późniejsze próby mediacji ze strony Churchila nie przyniosły efektu w postaci przywrócenia stosunków polsko-radzieckich. Stalin zdawał sobie bowiem sprawę z postawy mocarstw zachodnim wobec sprawy polskiej. Nie chciał słyszeć o porozumieniu z rządem londyńskim skoro mógł to uczynić tym łatwiej z uległymi sobie członkami ZPP czy KRN. W efekcie delegacja KRN do Moskwy z maja 1944.r, na czele której stał Osóbka-Morawski, uzyskała od Stalina status przedstawicielstwa narodu polskiego. W wyniku późniejszych porozumień między KRN, ZPP i CBKP pod dyktando Stalina 21 lipca 1944r. utworzono PKWN. Stał się on w praktyce pierwszym rządem polskim na ziemiach odzyskanych spod okupacji hitlerowskiej (za linią Curzona). W tym momencie Stalin mógł już bez żadnych problemów bojkotować rząd londyński i skupić się na budowaniu dominacji w Polsce. Zależało mu jedynie na legitymizacji swoich poczynań w oczach mocarstw zachodnich.

IV    ETAP: od lipca 1944r. do końca wojny :

W celu osiągnięcia celu uznał, że najlepszym rozwiązaniem będzie nakłonienie części działaczy z emigracji do przyłączenia się do rządu tworzonego na obszarze Polski metodą faktów dokonanych. Najbardziej podatnym na tego typu sugestie wydawał się być Mikołajczyk. Był on realista i zdawał sobie sprawę, że nie ma szans na odebranie władzy Stalinowi. Dlatego coraz bardziej skłaniał się ku kompromisowi. Widoczne to byfó~ podczas swojej drugiej wizyty w Moskwie w październiku 1944r., gdy uznał linię Curzona za tymczasową linię demarkacyjną. Następnie^zrezygnpwaj z funkcji premiera, gdy nie uzyskaj poparcia rzadITdfa zmiany granic.

Nowy rząd Tomasza Arciszewskiego nie zmienił swoich zapatrywań na kwestię granic i nie zgadzał się na żadne ustępstwa. Rząd brytyjski w tym momencie ograniczył swoje poparćje dla rządu polskiego. Tymczasem Stalin doprowadził do utworzenia Rządu Tymczasowego 31 grudnia 1944r. To \Maśnie z nim ustalił przebieg granic pod swoje dyktando. Uzyskał na nie zgodę mocarstw podczas konferencji jałtańskiej. W Jałcie ustalono także, że powstanie Rząd Jedności Narodowej. W jego skład miał wchodzić Rząd Tymczasowy oraz część działaczy londyńskich skłonnych do kompromisu. Zaliczano tu głównie Stronnictwo Ludowe z Mikołajczykiem na czele. Tymczasem w kwietniu Stalin podjął kolejny krok mający na celu uzależnienie od siebie przyszłego rządu polskiego. Podpisał z Osóbką-Morawskim układ o przyjaźni, pomocy i współpracy.