1352737844

158 PARADOKSY I OGÓLNIKI

Nie wynika stąd wszakże, aby ci wzgardziciele starzyzny, ci wrogowie nowości nigdy w niczem nie mieli racyi. Bywają istotnie prawdy przestarzałe, bywają też prawdy młodzieńczo niedojrzałe. Tamte czuć stęchlizną, w tych nadmiar świeżości burzy się fermentem sprzecznych żywiołów. I to są w ściślej szem znaczeniu ogólniki i paradoksy, jedne i drugie zarówno odległe od normalnych dróg myśli współczesnej, ale różnie ustosunkowane do żywotnych jej zadań w przyszłości.

Stęchlizną starzyzny z biegiem czasu coraz bardziej staje się stęchłą, fermenty młodości po wyburzeniu się pozostawią zazwyczaj, choć niezawsze, świeży i zdrowy napój życia — czasem najprzedniejszy nektar. Jakże często idee nowe odpychane zrazu jako dzikie paradoksy, już w drugiem, trzeciem pokoleniu stawały się trwałą zdobyczą zbiorowości ludzkiej i bogaciły duchowy jej skarbiec.

Świat idzie naprzód po drogach postępu: — oto myśl dość powszednia, za niewątpliwą poczytywana prawdę. Nie brak wszakże sceptyków, co w niej widzą ogólnik, jeśli nie całkiem stęchły, to w każdym razie mocno wyszarzany. Jeden z najbardziej nowoczesnych myślicieli doby obecnej, najwybitniej szy

♦

dziś teoretyk socyalizmu francuskiego, Jerzy Sorel, napisał niedawno książkę p. t. „Złudzenia postępu^ct, samym już tytułem swym zwracającą się przeciw ustalonej doktrynie nieograniczo-nego rozwoju postępowego ludzkości, które w treści swej druzgocącej poddaje krytyce.

Paradoksalną zda się ona doktryny owej wyznawcom

4

i zwolennikom. A jabym ją nazwał paradoksem o paradoksie. Istotnie trudno się pogodzić z odsyłaniem do krainy złudzeń wszelkiej wiary w postęp. Ale ta wiara w dobie nowoczesnej czyż nie zrodziła się z kultu ideałów wielkiej rewolucyi francuskiej — ideałów, będących w znacznej części paradoksami rozszalałej dążności wywrotowej?

I dzisiaj po upływie przeszło stulecia, któż z całą pewnością rozstrzygnąć zdoła, ile po tym wielkim fermencie dziejowym pozostało mętów a ile zdrowego nektaru życia? Różne w tym względzie są zdania i przekonania; ale na widnokręgu sądów ob-