1352738124

POWIEŚCIOPISAREK POLSKICH 69

jak dziecię, woli w sobie nie wyrobiła, w obowiązku się nie umocniła, do twardej, szarej pracy nie nawykła, fachową wiedzą pedagogiczną w Scala Cantorum pewnie się nie wzbogaciła, narodowej duszy zbiorowej, błąkając się po Europie, nie poznała, do naczelnego stanowiska się nie uzdolniła. Biada narodowi, któremu takie mistrzynie, choćby głęboko wierzące, światło przyszłości nieść mają!

Powieść p_f Iwanowskiej zasługuje na inną miarę oceny, choć formalnie nie odchyla się od metody powieściowej, przyjętej przez ogół autorek. Jest pamiętnikiem. Szereg wewnętrznych przeżyć i walk nieukojonej duszy, ogromnie wrażliwej, przeczulonej prawie chorobliwie — w poszukiwaniu Boga, ideału, celu życia. Unosi się ona ponad natłokiem zewnętrznych wrażeń, chłonąc w siebie ból świata, spotęgowany ciągiem wmy-ślaniem się i wyczuwaniem. Z trudem i męką wykwita z tego

bolesnego procesu kwiat postanowień : praca wychowania po-

*

koleń lepszych i zdrowszych, niż dotychczasowe.

Prostszą drogą zmierza do tego samego celu p. Eugenia Żmijewska w kilku powieściach : Płomyk, Dola_} Jutro i w zbiorku : Z pamiętnika niedoszłej literatki. Wzorem dla pani Żmijewskiej była Orzeszkowa ; ona też jeszcze na rok przed swą śmiercią w mądrej i serdecznej przedmowie do Doli wprowadziła Żmijewską na literacką arenę ; jej, jak przypuszczam, zawdzięcza Żmijewska taki sam wpływ na przekształcenie i wyrobienie przekonań, jaki wywarła Elżbieta Orliczowa na Antoninę Różycką w powieści Jutro ¹). Żmijewska obecnie, jak Orzeszkowa ósmym dziesiątku lat przeszłego wieku, pierwsze swe powieści poświęca sprawie wychowania kobiety. Przemawia za wpływem Orzeszkowej na Żmijewską i pokrewieństwo pomysłu Płomyka z Pamiętnikiem Wacławy. Dola, główna postać Pło~ myka₇ trzynastoletnia dziewczynka przez lat pięć pisze pa-

1

W obrazie nieporozumienia pokoleń młodego i starego, dzieci i rodziców i w obrazie skutków jego, a poniekąd w pojmowaniu skutków t. z. emancypacyi kobiecej zbliża się Żmijewska do poglądów Wellsa, autora sławnej powieści p. t.: Anna Weronika, aczkolwiek angielski pisarz więcej przechyla się na stronę dzieci, a potępia rodziców.