1687289055

94 Iwona Mikołajczyk

Jakaż może być jednostka malarstwa czy rysunku? Figura, kreska czy kolor? - dociekał Emile Benveniste - Każdy system semiotyczny oparty na znakach musi koniecznie zawierać (1) skończony repertuar znaków, (2) reguły ko mb i -natoryczne, według których tworzy się figury znaków, (3) niezależnie od natury i ilości wypowiedzi, które system pozwala wytworzyć. Żadna ze sztuk plastycznych [...] nie wydaje się stwarzać takiego modelu. [...] Artysta tworzy [...] własną semiotykę: ustala swoje opozycje cech. które czyni znaczącymi w ich własnym porządku¹.

Ustanawiane przez twórcę mikrokosmosy artystyczne wymykają się więc prawom transcendentnym, za to podporządkowują dyskursowi estetycznemu. Istotnie, stanowi on dominantę każdej „zorganizowanej formy wizualnej”² niezależnie od tego, czy pełni ona funkcję impre-sywną, ekspresywną, magiczną, metajęzykową, czy poznawczą. Wolność artysty nie przekłada się jednak na wieloznaczność oraz zamierzoną nieostrość dzieła³, bowiem pozbawienie go odartystycznego momentu organizacji wewnętrznej, ukierunkowanej na komunikację, unicestwiłoby w nim sztukę. Rozległość oraz różnorodność konotacji, o których pisali i Benveniste, i Białostocki, leżą głównie po stronie odbiorcy, a nie twórcy, gdyż to widz, wnikając w materię plastyczną na różnym poziomie uwagi, dopełnia jej strukturę o jednostkowe skojarzenia, doświadczenia oraz wiedzę. Tymczasem artysta działa w sposób celowy, by sprowokować intelektualny ruch patrzącego oraz zmusić go do przekroczenia granic denotacji i poszukiwania głębszych znaczeń.

Na każdym poziomie tworzenia i percepcji sztuki potencjalną wieloznaczność i nieostrość dzieła ogranicza jednak zamierzony (w postaci koncepcji) oraz nadany mu przez artystę tytuł, który niczym soczewka skupia w sobie jego zasadnicze wartości. To on jest punktem wyjścia i dojścia⁴ działania estetycznego, bowiem ogarnia wszyst-

1

   E. Benveniste, Semiologia języka, [w:] tegoż, Znak, styl, konwencja, wybór M. Głowiński, Warszawa 1977, s. 26-17.

2

   J. Białostocki, Historia sztuki wśród nauk humanistycznych, Wrocław-War-szawa-Kraków-Gdańsk 1980, s. 15, 28-29.

3

   Tamże, s. 28.

4

   Nawiązuję do klasyfikacji Clive'a Scotta, któiy w obszarze fotografii oddzielił tytuły pełniące funkcję punktu wyjścia (wskazują kierunek interpretacji) od ujawniających cel dzieła (syntetycznie ujmują kompozycję) oraz od tych, które są równoległy m i przemieszczonym komentarzem (sens zdjęcia zawiera się na przecięciu tytułu i tego, co obraz przedstawia). C. Scott, The Spoken Image. Photogra-phy and Language, London 1999.