2588001120

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1.    Zamienność części, tolerancje, pasowania i odchyłki

4.1.1.    Materiał nauczania

W budowie maszyn ważnym zagadnieniem jest zamienność części. Oznacza to, że części maszyn wykonywane są zgodnie z założonymi wymiarami. Pozwala to składanie ich w zespół (przy montażu) lub wymienianie tylko określonej, uszkodzonej lub zużytej części.

Rodzaje zamienności: całkowita,

-    częściowa,

-    warunkowa.

Zamienność całkowita polega na takim wykonaniu części (tolerowani wymiarów), aby złożenie części w zespół nie wymagało dodatkowych czynności dopasowujących wymiary części do siebie. Utrzymanie zamienności całkowitej zwiększa koszty produkcji. Dlatego, szczególnie przy produkcji masowej, często stosuje się zmienność częściową.

Zamienność częściowa dopuszcza wykonanie pewnej ilości części, których nie można prawidłowo złożyć w zespoły, ponieważ tolerancje wymiarów mających wpływ na montaż zostały powiększone w stosunku do tolerancji, które by zapewniały zamienność całkowitą.

Zmienność warunkowa określa dodatkowe warunki, przy których części maszyn mogą być zastępowane. W zależności od tych warunków występuje zmienność technologiczna, konstrukcyjna i selektywna.

Zamienność technologiczna wymaga przeprowadzenia dodatkowej (lub przewidzianej) obróbki w celu usunięcia niekorzystnego zbiegu odchyłek wymiarów w danym zespole.

Zamienność konstrukcyjna niekorzystne skojarzenie odchyłek kompensuje (w sposób ciągły lub skokowy) przez zmianę położenia jednej części w stosunku do drugiej.

Zamienność selekcyjna polega na podziale części na grupy selekcyjne o węższych tolerancjach i odpowiednim kojarzeniu tych grup. Dzięki temu tolerancja pasowania połączonych grup jest odpowiednio mniejsza.

Rodzaje wymiarów

Wyróżnia się cztery grupy wymiarów, przy pomocy których określane są wymiary części maszyn:

-    wymiary zewnętrzne,

-    wymiary wewnętrzne,

-    wymiary mieszane,

-    wymiary pośrednie.

Wymiar zewnętrzny Z jest to odległość elementów powierzchni, między którymi ich bezpośrednie sąsiedztwo jest wypełnione materiałem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego"

6