3289580534

ZAGADNIENIA POPIELNIC TWARZOWYCH 117

Ryc. 9. Chronologia typów popielnic twarzowych z wczesnej epoki żelaza w Polsce

pow. Tczew (ryc. 5 a, d), powinny być starsze od urny z Rządkową⁶⁰. Popielnica ta pochodzi ponadto z Wielkopolski, która była wtórnym obszarem użytkowania urn twarzowych. Nie ulega więc wątpliwości, że w środowisku pierwotnym — na Pomorzu — musiały istnieć formy starsze. Zgodnie z przytoczonymi uwagami dolną granicę typu A należy datować na sam początek V lub nawet na koniec VI w. p.n.e. (ryc. 9).

Dziesięć zespołów przewodnich stanowi niewątpliwie szczupłą bazę dowodową do studiów nad chronologią urn twarzowych. Poszerzają ją zespoły grobowe z popielnicami twarzowymi o chronologii określonej za pomocą analizy innych składników inwentarza, lecz nie zawierające zabytków przewodnich. W zespołach tych stosunek urn twarzowych do reszty wyposażenia grobowego układa się w charakterystyczną prawidłowość — im więcej w inwentarzu cech typowo halsztackich, tym wierniejsze przedstawienie twarzy i bogatsze zdobienie powierzchni popielnic twarzowych. Urny o pełnym, realistycznym wizerunku i bogatym zdobieniu pochodzą niemal wyłącznie z zespołów datowanych na fazę D okresu halsztackiego⁶¹. Wydaje się więc, że były one użytkowane głównie w tym czasie. Na-

⁶⁰    Według poglądu panującego w literaturze przedmiotu, starsze są popielnice z bogatym wystrojem i naturalistycznym wyobrażeniem twarzy; Kostrzewski, Chmielewski, Jażdżewski, op. cit„ s. 221.

⁶¹    Łuka, Kultura wschodniopomorska na Pomorzu Gdańskim, s. 324, tabl. 67: la—c (Pręgowo, pow. Gdańsk, st. 1), s. 179, 180, tabl. 45: 2a—k (Karczemki,