2165574456

60 Osiedla miejskie w okresie kapitalizmu

nych trudności w niektórych miasteczkach⁵⁹, jednakże przemyt stanowił poważną pozycję w bilansie dochodów tych miasteczek aż do ostatniej wojny, choć szczytowy punkt rozwoju miasta te osiągnęły w latach 1870—1880.

Większe przygraniczne miasta handlowe przeżyły swój największy rozkwit nieco później, bezpośrednio przed pierwszą wojną światową (Grajewo, Szczuczyn, Kolno). Z kontrabandy żyli nie tylko mieszkańcy miasteczek przygranicznych. Z przemytu pochodziła bowiem także poważna część towarów magazynowanych w Łomży i Nowogrodzie⁶⁰.

Aktywność gospodarcza Łomży sprawiła, że wyprzedziła ona Suwałki nie tylko pod względem liczby mieszkańców, ale i liczby zatrudnionych.

Tabela 7

Rozwój ludności miast gubernialnych w latach 1800—1900

Liczba ludności

Miasto	1800	1825	1840	1857	i 1880	1897	1910
Łomża	J166	3265	i 3997	10 770	; 14 760 i	18 851	27 671
Suwałki	1184	3753	j 7321 I	I 11 273		17 580	25 186

Na Suwałkach niekorzystnie odbiło się przeprowadzenie w 1862 r. linii kolejowej warszawsko-petersburskiej, gdyż w ten sposób utraciły one korzyści wynikające z położenia przy szosie łączącej Warszawę z Petersburgiem. Przeprowadzenie linii kolejowej Grodno-Augustów-Suwałki-Orany w latach 1895—1899 nie przyniosło Suwałkom żadnego ożywienia. Miarą słabości rozwoju gospodarczego Suwałk może być fakt, że położony z dala od miasta dworzec nie zdołał wytworzyć charakterystycznej w takich przypadkach strefy zabudowy, łączącej go z miastem.

Wiązało się to po części z faktem, iż szereg wielkich inwestycji komunikacyjnych podejmowano ze względów strategicznych, bez uwzględnienia gospodarczego ożywienia obszarów, przez które linie te przebiegały. Wskazuje na to słaby stopień wykorzystania tych linii. Jedynie dwie z nich Białystok-Grajewo i Warszawa-Petersburg były wykorzystane w ok. 50%, reszta zaś była obciążona najwyżej w 10% (L i j e w s k i [13]). Typowym, częstym dla linii strategicznych, zja-

⁶⁹ Zdaniem Verdmona (J. V e r d m o n, Krótka monografia wszystkich miast, miasteczek i osad w Królestwie Polskim, Warszawa 1902, s. 330) przeprowadzenie kolei spowodowało nawet upadek Przerośli.

⁶⁰ Wspomina o tym A. Chętnik (Warunki gospodarzco-kulturalne na pograniczu kurpiowsko-mazurskim. Biblioteka Pogranicza Prus Wschodnich, Łomża 1927, nr 3, s. 140).