2165574503

I wojna światowa (1914—1920) .i straty wojenne 75

tomiast zubożyły ją kontrybucje i rekwizycje, nakładane przez okupantów niemieckich. Według Limanowskiego⁷⁴ do najbardziej zniszczonych miast należały — Śniadowo (78% zniszczeń), Jedwabne (72%), Ciechanowiec (48%) i Radziłów (23%). Inne miasta były stosunkowo mniej zniszczone: Łapy — 11,6%, Nowogród — 7,2%, Wysokie Mazowieckie — 3,5%, Szczuczyn — 1,5%, Rajgród — 1,2%, Zambrów — 1,1%, Łomża — 0,2%, powiat łomżyński miał natomiast 26,5% zniszczeń. Należy jednak pamiętać, że szacunki Limanowskiego, opublikowane w 1918 r., nie obejmowały zniszczeń z 1920 r. Ponadto istnieje możliwość opuszczenia przez Limanowskiego pewnej części zniszczeń. Na przykład wg niego Nowogród był zniszczony tylko w 7,2%, natomiast A. Chętnik podaje, że z 306 domów ocalało po wojnie tylko 6, reszta spłonęła⁷⁵.

Straty wyraziły się nie tylko w zniszczonych budynkach, ale również w ubytkach ludności, której pewna liczba zginęła, a znaczna ilość odpłynęła. O tym, że uchodźcami byli nie tylko rosyjscy urzędnicy czy wojskowi, ale że ruch ten był znacznie większy, świadczą liczby podane przez niemieckie władze okupacyjne⁷⁶. Na obszarze okręgu wojennego Ober-Ost, obejmującego Kurlandię, Litwę z Suwalszczyzną i Augustowkiem, a także były obwód białostocki i Grodzieńszczyznę, liczba ludności wynosiła w 1916/1917 r. 2,9 min wobec 4,2 min przed wojną.

Na interesującym nas obszarze największy ubytek ludności wystąpił w pow. białostockim oraz sejneńskim. Jeśli chodzi o poszczególne miasta na załączonej mapie przedstawiono stan ludności miast w 1921 r. i zmiany w stosunku do 1910 r. Na ogół jednak w 1921 r. nastąpiła już częściowa kompensacja wyludnienia, o czym świadczy tab. 12.

W trzech tylko przypadkach (Szczuczyn, Sokoły i Tykocin, a także Grajewo, w którym skupiło się zapewne sporo uchodźców w 1916 r.) liczba ludności była w 1921 r. niższa od 1916, na ogół jednak minimum osiągnęła krzywa właśnie w 1916 r., przy czym szczególnie silne straty ludnościowe poniosło Jedwabne, Nowogród, Tykocin, Sokoły, Kolno i Szczuczyn; miasta te nawet rosnąc w niewielkim tylko stopniu wyrównały do 1921 r. straty wojenne. I wojna światowa przyniosła zniszczenia nie tylko miastom położonym na terenie byłego zaboru rosyj-

74    z. Limanowski, Zniszczenia wojenne w budowlach b. Królestwa Polskiego. Warszawa 1918, s. 48 + 48.

75    A. Chętnik, Warunki gospodarczo-kulturalne na pograniczu kurpiowsko-m ażur skini, op. cit.

76    Das Land Ober-Ost-Deutsehe Arbeit in den Verwaltungsgebieten Kurland, Litauen u. Bialystok-Grodno. Stuttgart-Berlin 1917, s. 417.