3784504196

działanie przez kogoś obserwowane. Schechner określa też performans równie użyteczną choc rzadziej cytowaną formułą „okazane działanie” (showing doing). I znów, by zrozumieć celność tej formuły, trzeba znać różne odcienie znaczeniowe angielskiego słownictwa; w tym wypadku czasowników oznaczających działanie. Prawoznawcy, historycy społeczni i teoretycy teatru, zwłaszcza Alice Rayner, odwołują się do kluczowych w tej kwestii uwag Pierwszego Grabarza z Hamleta, który powiada: „Czyn [an act] ma trzy rozgałęzienia: robienie [to act], czynienie [to do] i wykonywanie [to perform]” . W angielskim czasownik „to act” dotyczy tego, co aktor robi na scenie, jednak na bardziej podstawowym poziomie oznacza neutralną interwencję w świat fizyczny: czynienie lub czynność. Czynność ta może być mimowolna, jak kichnięcie, lub też przypadkowa, jak potknięcie na schodach. „To do” natomiast zakłada pewną decyzję, oznacza czynność, którą świadomie podejmuję. „To per form” — to jeszcze krok dalej: tu czynność wykonuje się nie tylko świadomie, ale też z myślą o domniemanych widzach. I ten właśnie rys uwydatnia Schechnerowskie „okazane działanie”. W wywiadzie zamieszczonym w świeżo wydanej przez wydawnictwo Routledge’a książce Performance Cosmolo^y, Schechner definiuje performatykę właśnie w rozumieniu „okazanego działania”.

Performatyka zawdzięcza swoje powstanie na amerykańskim gruncie kilku uczonym z dwóch ważnych uniwersytetów: New York University (NYU) i Northwestern University (NU) w Chicago. Te bardzo odmienne środowiska wypracowały bardzo różne koncepcje performatyki. Amerykańskim kręgom teatralnym bliższa jest koncepcja NYU. Na początku lat siedemdziesiątych Richard Schechner, ówczesny redaktor wpływowego czasopisma The Drama Rerieir, zaczął na jego lamach nawoływać do badań z pogranicza nauk społecznych i teatru. Pod ogólnym hasłem „performansu” zachęcał do badania teatru, rytuałów, sportów, zabawy i struktury wszelkiego rodzaju zgromadzeń społecznych. W 1980 roku został dziekanem nowo powstałego na NYU wydziału performatyki.

Jakkolwiek Schechner był zwolennikiem wykorzystania wiedzy z obszaru wszystkich nauk społecznych, stopniowo coraz bardziej skupiał się na antropologii, w dużej mierze dzięki bardzo bliskim związkom z wybitnym antropologiem Victorem Turnerem. Na Northwestern University performatyka również miała łączyć badania z zakresu teatru, antropologii i tańca. Tutaj czołową postacią był Dwight Conquergood, który w 1978 roku zaczął wykładać ten przedmiot, a w latach osiemdziesiątych, podobnie jak Schechner, został dziekanem nowego wydziału performatyki. W ważnym krytycznym studium na temat pojęcia performansu we współczesnej kulturze, Petfom or Elsę (2001), Jon McKenzie nazywa te dwa pionierskie kierunki studiów „środkowozachodnią” i „wschodnią” szkołą performatyczną, tłumacząc ich różne orientacje odmiennym podłożem. W ¹ HamlefV, 1, w. 11, w przekładzie Macieja Słomczyńskiego.