IMGv99

wykonania określonych działań przez podmiot, oraz gdy wyobrażenia zostaną przekształcone w cele działania.

W przeciwnym wypadku marzenia zamieniają się w przejawy nierealistycznego optymizmu. Zatem: granica między myśleniem pozytywnym a myśleniem życzeniowym jest niezmiernie cienka. Z kolei defensywny pesymizm polega na nierealistycznie niskiej ocenie szans na osiągnięcie sukcesu i - w konsekwencji ^ - inwestowaniu w zadania większego wysiłku. „Strategiczni” pesymiści są dzięki temu często bardziej efektywni niż optymiści.

Najlepiej znanym i najczęściej opisywanym poznawczym mechanizmem motywacyjnym jest niezgodność poznawcza (inne nazwy, to: rozbieżność, sprzeczność, niestosowność, konflikt, dysonans, nierównowaga). Niezgodność ■ poznawcza nie jest zjawiskiem jednorodnym. Używając ogólniejszego terminu -„informacja”, można wyróżnić trzy rodzaje niezgodności:

•    niezgodność między dwiema informacjami napływającymi (na przykład wzajemnie wykluczające się wypowiedzi dwóch osób);

•    niezgodność między informacjami stanowiącymi element struktury poznawczej (na przykład przekonaniami) a informacjami napływającymi z otoczenia - przykładem mogą być informacje zaprzeczające lub kwestionujące doświadczenia podmiotu;

•    niezgodność między dwiema różnymi informacjami stanowiącymi składniki struktury poznawczej, na przykład między dwiema myślami, dwoma przekonaniami.

Niezgodność spełnia funkcję motywacyjną nawet wtedy, gdy jest składni- , kiem całej kompozycji motywów zachowania. Jednostka dąży do „rozwikłania zagadki” i skutkiem tego działa.

Motywacja w przebiegu zachowania odgrywa zróżnicowaną rolę na poszczególnych jego etapach - rzutuje więc na:

•    uruchomienie zachowania ukierunkowanego na cel;

•    podtrzymanie aktywności ukierunkowanej na ten cel w dłuższej perspekfy- i wie czasowej (techniki zapobiegania utracie motywacji);

•    problem zaniechania działania przed uzyskaniem wyniku mimo (najczęściej) możliwości zakończenia działań powodzeniem;

•    problem zakończenia działania ukierunkowanego na dany cel (skierowanie 1 aktywności na inny cel albo przerwa w aktywności).

By cokolwiek zrobić, najpierw potrzebne jest uruchomienie zachowanią. I Ludzie zapytani o powody swojej aktywności zwykle dają jedną z dwóch odpowiedzi: „bo muszę” albo: „bo chcę”. Jest to pewne uproszczenie, ale w gruncie rzeczy do lego właśnie sprowadza się zwykle nasza motywacja. Pintrich i DeGroot zaproponowali model zawierający trzy komponenty motywacyjne:

•    komponent wartości - dlaczego chcę to robić albo dlaczego to robię;

•    komponent możliwości - w jakim stopniu jestem w stanie to zrobić oraz -czy i w jakim stopniu jestem w stanie to osiągnąć;

•    komponent afektu - jakie emocje (co do znaku i co do treści) wzbudza we mnie założony wynik i zakładane działanie.

Głębszą teoretycznie ideę przedstawili Heckhausen i Kulił. Zakładają oni czteroelemcntowy model czynników uruchamiających działanie. Składają się nań:

•    wartość zakładanych wyników,

•    oczekiwania,

•    odpowiedniość między celem a możliwościami jednostki oraz

•    pobudzenie emocjonalne.

Podstawową kwestią w tym modelu jest mechanizm przekształcenia się marzeń, fantazji i życzeń w intencje, a następnie w działania. Przekształcenie wyobrażenia celu w intencję jego osiągnięcia wymaga jeszcze wielu operacji, zawierających się w tak zwanym modelu OTIUM (opportunity, time, importance, urgency, means) pokazanym w tabeli 1.

Tabela 1. Model OTIUM

0	Opportunity	Okazja
T	Time	Czas
I	Importance	Waga
U	Urgency	Presja czasowa
M	Means	Środki

Źródło: J. Strclau, Psychologia. Podręcznik akademicki. Psychologia ogólna. T. 2, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2002, s. 452.

Pragnienie osiągnięcia celu przekształca się w intencję wtedy, gdy jednostka ocenia, że istnieją odpowiednie warunki do jego osiągnięcia (okazja), gdy szacuje, że dysponuje czasem niezbędnym do jego osiągnięcia (czas), gdy nadal ocenia cel jako ważny, kiedy pojawia się presja (na przykład termin łub inne formy nacisku zewnętrznego), wreszcie, gdy podmiot ocenia, że dysponuje niezbędnymi środkami do realizacji celu. Spełnienie wszystkich tych warunków umożliwia przekształcenie pragnień w intencję działania, a następnie w działanie.

Motywacja odgrywa istotną rolę nie tylko w zainicjowaniu działania, ale także w podtrzymaniu aktywności i wytrwałości w dążeniu do założonego celu. Jednym z najczęściej spotykanych uproszczeń w analizie motywacji zachowania jest założenie, że impet związany z rozpoczęciem zachowania jest wystarczają-