4087490999

ARCHIWUM ODLEWNICTWA

3. ODLEWANIE ŻELIWA

Historycznie epoka żelaza rozpoczęła się ok. 1500 r. p. n. Chr. gdy opracowano proces otrzynywania żelaza w piecach typu dymaikowego zjego rudy. Proces ten pozwalał otrzymywać żelazo w postaci łupek. Łupki te następnie przekuwano. Przez kucie można było wtedy otrzymywać różne wyroby jak, narzędzia, broń, itp. Ten proces nie pozwalał jednak otrzymywać materiału żelaznego w postaci ciekłej, niezbędnej dla otrzymywania wyrobów lanych.

Żeliwo jako materiał na odlewy pierwsi wprowadzili Chińczycy ok. 500 r. p. n. Chr. dzięki intensyfikacji procesu dymarkowego przez podwyższenie temperatury, co z kolei było możliwe przez zastosowanie wydajnych miechów, dla dostarczenia zwiększonej ilości powietrza [14]. Według K. Gerdziejewskiego [3], hutnictwo żelaza w Chinach rozwijało się inaczej niż w Europie, ponieważ Chińczycy przetapiali żelazo gąbczaste w piecach tyglowych i szybowych, stosując węgiel kamienny, a nie drzewny, jak w Europie. Odlewy, które otrzymywano np. z żeliwa białego poddawano także obróbce cieplnej, otrzymując różne jego odmiany. K. Sękowski podaje za literaturą Chińską rodzaje i skład chemiczny wczesnych chińskich odlewów żeliwnych - tab. 4 [14, 15].

Produkcja odlewów w Chinach była duża, eksportowali odlewy żeliwne także do Cesarstwa Rzymskiego. Na rys. 33 podano przykłady wczesnych żeliwnych odlewów chińskich [12, 14]. Na rysunku 34 pokazano schemat budowy miecha do dmuchu powietrza. Rysunek 35 przedstawia odlewnię żeliwa w Chinach z ok. 1630 r. [3], Wg K. Sękowskiego [14] chińskie metody wytwarzania żeliwa dotarty przez Koreę do Japonii w ok. 300 r. p. n. Chr. W X wieku wytwarzano w Japonii z żeliwa naczynia i figury. Bardzo ciekawe jest stwierdzenie K. Sękowskiego, że chińska nazwa żeliwa - czugun została przetransponowana do Rosji przez Tadżyków i Tatarów w ramach „Jedwabnego Szlaku” po podbiciu Chin przez Mongołów w XIII w. [14], Nie było to równoznaczne z wprowadzeniem w Rosji produkcji żeliwa. Według K. Sękowskiego sposób produkcji żeliwa w Rosji został przeniesiony dopiero w XVII w. z Europy Zachodniej.

W Europie wytapianie żelaza z rudy w postaci stałej, tzw. łupek odbywało się w piecach ziemnych lub w dymarkach - rys. 36. Dla otrzynywania żeliwa wprowadzono ewolucję dymarki - był to wysoki piec pokazany na rys. 37.