4461062415

272

STEFAN WITOLD ALEXANDROWICZ

Bezpośrednie nawiązanie do dawnej tradycji stwarza uzasadnioną okazję do przypomnienia zarówno okoliczności, jak też szczegółów, które warunkowały i kształtowały historię omawianej komisji, jej działalność i osiągnięcia. Materiały źródłowe zapisane w dokumentach zachowały się w Archiwum Nauki PAN i PAU w Krakowie oraz w Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego, a znaczna część danych była także prezentowana w takich czasopismach jak: „Rocznik PAU", „Sprawozdanie Komisji Fizjograficznej", „Rozprawy i Sprawozdania Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego AU", „Rocznik Oddziału PAN w Krakowie" i „Sprawozdania z Posiedzeń Komisji", a ponadto w kilku innych wydawnictwach. Przedmiotem naszego zainteresowania jest udział komisji w rozwoju badań naukowych obejmujących różne dziedziny geografii, a także szeroki zakres przejawów działalności w tym zakresie, prowadzonej przez ponad 150 lat w obrębie Towarzystwa Naukowego Krakowskiego, Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Umiejętności, a także kolejnej komisji, powołanej po utworzeniu Polskiej Akademii Nauk i jej Oddziału w Krakowie. Dane na ten temat były również parokrotnie publikowane w artykułach ukazujących się z okazji kolejnych jubileuszy (Pamiętnik... 1889; Smolka 1894; Hulewicz 1958; Brzozowski 1974; Pawłowski 2008).

Nauki geograficzne w Komisji Fizjograficznej

W działaniach Towarzystwa Naukowego Krakowskiego, jeszcze przed powstaniem Komisji Fizjograficznej, często zachodziła potrzeba opracowywania i wykonywania różnych map. Godną uwagi rolę odegrał przy tym Alojzy Alth, geolog uprawiający zawód adwokata, od roku 1858 członek Towarzystwa. W latach 1859-1861, na pięciu zebraniach Oddziału Nauk Przyrodniczo-Lekarskich TNK zaprezentował on i omówił wykonaną przez siebie mapę orograficzną Zachodniej Galicji i Wielkiego Księstwa Krakowskiego. Na mapie tej powierzchnie

0    określonych wysokościach zostały zobrazowane jako „warstwy" zaznaczone różnymi kolorami (warstwice). Była to pierwsza w Polsce, a zarazem jedna z pierwszych na świecie map warstwicowych, wykonana z uwzględnieniem około tysiąca punktów o ustalonej wysokości bezwzględnej, wyznaczonej głównie z użyciem barometru. W odróżnieniu od wszystkich innych opracowywanych i wykonywanych wówczas ujęć kartograficznych, obrazowała ona naocznie ukształtoAvanie powierzchni ziemi. Zarówno mapa, jak i dołączony do niej opis wywołały zrozumiałe zainteresowanie i wniosek o jej opublikowanie, do czego jednak nie doszło z braku odpowiednich funduszów. Zachowała się ona w manierze czarno-białej i jest obecnie znana dzięki temu, że w okresie międzywojennym jej kopię odnaleziono w Warszawie, a S. Lencewicz (1930) opisał

1    reprodukował ją na łamach „Przeglądu Geograficznego". Znacznie później historia pierwszych prezentacji tej mapy oraz przygotowanego do niej tekstu obja-