5027719484

416

Ks. ROMAN PINDEL

za uniwersalny model sztuki perswazji. Dodatkowo jeszcze uzasadniają jej zastosowanie do interpretacji Biblii faktem, że kultura grecko-rzymska była „retoryczna”, a przynajmniej niektórzy z autorów natchnionych mogli posiąść wykształcenie retoryczne lub przejąć pewne elementy tej sztuki. Natomiast zwolennicy new rhetoric są skłonni korzystać z opracowań retoryki od starożytności aż do czasów nam współczesnych. Nowa retoryka zakłada, że każda wypowiedź ma charakter perswazyjny, niezależnie od wykształcenia w tej sztuce. Każdy bowiem, kto formułuje jakąkolwiek wypowiedź, czyni to w celu przekonania innych do zawartych w niej treści.

2. Krytyka retoryczna

Krytyka retoryczna (rhetorical criticism) stanowi już dopracowaną, choć wciąż dyskutowaną metodę. Jej zasady dla analizy tekstów biblijnych sformułował amerykański znawca retoryki antycznej, George A. Kennedy¹, bywa zaś zwykle realizowana w pięciu krokach:

1)    określenie granic ,jednostki retorycznej”,

2)    opis „sytuacji retorycznej” i określenie „retorycznego problemu”,

3)    badanie zorganizowania materiału,

4)    odtworzenie dispositio,

5)    ocena „skuteczności retorycznej”.

„Jednostka retoryczna” obejmować może zarówno całe pismo (list, ewangelia), jak i dużą jego partię (np. rozdział), akapit lub jego fragment. Najbardziej problematyczne w tej metodzie jest uzasadnienie zastosowania modelu właściwego dla całej mowy do wyodrębnionego fragmentu, np. do rozdziału listu². W praktyce często „jednostkę retoryczną” stanowi perykopa w kategoriach Formgeschichte, rozdział lub kilka rozdziałów.

Opis „sytuacji retorycznej” odpowiada określeniu: Sitz im Leben w metodzie historyczno-krytycznej. Akcent w analizie retorycznej jest jednak położony na precyzowaniu okoliczności, które sprowokowały analizowaną wypowiedź. Uznaje się przy tym, że można określić „sytuację retoryczną” przez proste formułowanie „antytetycznych” stwierdzeń wobec treści zawartych w analizowanym tekście³. Określenie bowiem faktycznego stanowiska adresatów perswazji wymaga uwzględnienia wielu okoliczności ⁴. Problematyczne jest także oddzielanie tak rozumianej „sytuacji

1

   Por. G. A. Kennedy, New Testament Interpretation Through Rhetorical Criticism, London 1984.

2

   Por. H.-J. K1 a u c k, Die antike Briefliteratur und das Neue Testament. Ein Lehr- und Ar-beitsbuch, Padeborn 1998, s. 178 (Urban-Taschenbucher 2022).

3

   Wskazuje się przy tym na monografię G. Lyonsa jako szczególnie obciążoną takim właśnie błędem w odniesieniu do określenia poglądów oponentów Pawła w Galacji. Por. G. Ly o n s, Pauline autobiography. Toward a New Understanding, Atlanta 1985 (SBL Dissertation Series 73).

4

   Wskazania metodyczne odnośnie do interpretacji danych zawiera publikacja: J. M. G. Barclay, Mirror-Reading a Polemical Letter: Galatians as a Test Case; [w:] The Pauline Writings, ed. E. Porter, C. A. Evans, Sheffield 1995, s. 247-267.