6897704104

V; REFLEKSJE W ZAWIESZENIU (9)

Każdy wiedzący, który zna swą istotę, powraca do swej istoty powracaniem zupełnym.

Liber de causis

Subiektywizm aksjologiczny nie zawsze polega na kreowaniu własnej skali wartości. Często u jego podstaw nie leży nawet wybór. Najczęściej opiera się on na akceptacji lego, co widziane lub domniemywane jako tak czy inaczej najbliższe. Najbliższe — w stosunku do samego siebie.

Istnieje proces dostosowywania siebie do wartości — ale istnieje też proces dostosowywania wartości do siebie. Ich miarą staję się wtedy ostatecznie ja.

Problem subiektywizmu dotyczyć musi wprost owej aksjologicznej podstawy wyboru, czyli samego ja. A pierwsza sprawa, która się tu pojawia, przybiera kształt pytania o świadomość owej podstawy, ściślej, o warunki zdania sobie sprawy z mechanizmów rządzących aktami akceptacji, identyfikacji, wyboru. Bo oto okazuje się, że świadomość autentycznego ja. jako podstawy wyboru, nie dochodzi niekiedy w ogóle do głosu — albo bywa najzupełniej błędna. Na ogół przyjmuje się, że wybór został dokonany w oparciu o jakby ..neutralne” ja, otwarte na dostrzeżony obiektywie system wartości. Wątpliwości zaczynają się budzić dopiero wtedy, gdy pojawia się pytanie: „dlaczego wybrałem tak a tak?”, które nie znika, lecz nieustannie wraca niezaspokojone. Więc odwołanie się do „obiektywnej” hierarchii wartości nie wystarcza? Pytanie „dlaczego tak?” nie zniknie dopóty, dopóki nie zostanie, choćby tylko na próbę, odniesione także do samego ja. Czy jest ono naprawdę neutralne? A jeśli nie — czy w pewnej mierze i ono nie podpada pod konieczność wyboru? Lecz jak mogę „wybierać” swoje własne ja?

Teorie o aksjologicznej tabula rasa nie były chyba nigdy głoszone z pełnym przekonaniem. Wszyscy wielcy moraliści zakładali, że człowiek jest z natury dobry lub z natury zły. Lub dobry i zły równocześnie, jednakże nie: neutralny. Zaś dobry — zły znaczy tu także: zdolny do właściwego lub niewłaściwego wyboru określonej hierarchii wartości. Jak więc wygląda dialektyka decydującego wyboru? Co go warunkuje? Co go poprzedza?.

U samego początku znajdujemy akt identyfikacji. Nie jest to ani