plik


Logistyka - nauka Ryszard JabBonka1 Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach Beata Lewczuk2 PaDstwowa SzkoBa Wy|sza w BiaBej Podlaskiej Krzysztof Kapela3 Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach Racjonalizacja zakupu maszyn na przykBadzie indywidualnego gospodarstwa rolniczego Wstp Konieczno[ unowocze[niania rolnictwa w Polsce jest uwarunkowana nie tylko faktem przystpienia do Unii Europejskiej, ale rwnie| chci i potrzeb konkurowania cen i jako[ci polskich produktw, na rynkach krajowych i zagranicznych, aby produkcja |ywno[ci w Polsce byBa bardziej efektywna. MaBe gospodarstwa wiejskie nie s w stanie korzysta w peBni z nowoczesnych [rodkw mechanizacyjnych. Spowodowane jest to przede wszystkim barierami ekonomicznymi na zakup tego typu [rodkw produkcji, jak rwnie| nieopBacalno[ci gromadzenia i utrzymywania nowoczesnych i kosztownych maszyn. Celem opracowania jest ustalenie poziomu wykorzystania maszyn w gospodarstwie rolniczym i wskazanie przydatno[ci utrzymywania wBasnej maszyny w gospodarstwie bdz skorzystania z usBugi. Wykorzystanie maszyn obliczono metod granicznego wykorzystania maszyn na przykBadzie wybranego gospodarstwa rolniczego. W Polsce gospodarstwa rolnicze korzystaj z r|nych form u|ytkowania maszyn. Mo|na je podzieli na: 1. Maszyny bdce wBasno[ci innych osb, ktre mog udostpnia maszyny rolnikom lub same [wiadcz usBugi mechanizacyjne. 2. Maszyny bdce w posiadaniu wBasnych gospodarstw. 3. ZespoBowe u|ytkowanie maszyn. UsBugi [wiadczone przez osoby trzecie dziel si na: pomoc ssiedzk i usBugodawcw prywatnych, ktrzy s osobami fizycznymi lub prawnymi. Wykonawcy prywatni w du|ej mierze wywodz si z po[rd rolnikw posiadajcych sprzt rolniczy i chtnie [wiadcz usBugi. Ich udziaB mo|e siga nawet 50%. W krajach wysoko rozwinitych m.in. krajach Europy Zachodniej w gospodarce dominuj usBugodawcy prywatni nieposiadajcy wBasnych gospodarstw. UsBugi [wiadczone przez te jednostki s relatywnie dro|sze ze wzgldu na du|e koszty utrzymania wysoce wyspecjalizowanych maszyn i urzdzeD rolniczych. 1 Dr in|. R. JabBonka, adiunkt, Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach, WydziaB Przyrodniczy, Instytut Agronomii, ZakBad Ekonomiki Organizacji Rolnictwa i Agrobiznesu 2 Dr in|. B. Lewczuk, nauczyciel akademicki, PaDstwowa SzkoBa Wy|sza w BiaBej Podlaskiej, Instytut Rolnictwa 3 Dr in|. K. Kapela, adiunkt, Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach, WydziaB Przyrodniczy, Instytut Agronomii, Katedra Oglnej Uprawy Roli, Ro[lin i In|ynierii Rolniczej 974 8 Logistyka 4/2012 Logistyka - nauka W Polsce do tej pory taki wybr usBug jeszcze si nie wyksztaBciB4. FORMY U{YTKOWANIA MASZYN W GOSPODARSTWACH RODZINNYCH MASZYNY BDCE MASZYNY WAASNE ZESPOAOWE WAASNOZCI OSB U{YTKOWANIE MASZYN TRZECICH POMOC SSIECKA WYKONAWCY U{YTKOWANIE ZESPOAY MASZYNOWE WSPLNOTY PRYWATNI, ROLNICY INDYWIDUALNE MASZYNOWE OSOBY FIZYCZNE KAKA MASZYNOWE OSOBY PRAWNE GRUPY PRODUCENCKIE JEDNOSTKI MARKETINGOWE SPADZIELCZE SKR I KR Rys. 1. Formy u|ytkowania maszyn w gospodarstwach rodzinnych yrdBo: A. Radwan: 2001, UsBugi produkcyjne w procesie przemian strukturalnych gospodarstw rodzinnych, Zeszyty Naukowe Akademii Rolniczej w Krakowie, zeszyt 272; s.169 Kolejn form jest tak zwana pomoc ssiedzka. Z tej formy usBug najcz[ciej korzystaj gospodarstwa maBe. Wynika to z tego, i| gospodarstwa te wykazuj zapotrzebowanie na szeroki wachlarz usBug, ale o maBej skali. Gospodarstwa te poszukuj jak najtaDszych usBug, a tak form s wBa[nie usBugi ssiedzkie. Ten rodzaj usBug dla wielu gospodarstw mo|e by rwnie| dodatkowym zrdBem dochodu zwBaszcza, i| mog one by prowadzone w sposb nieformalny. Bardzo rozbudowan form u|ytkowania maszynowego jest ZespoBowe U|ytkowanie Maszyn. Do tej grupy mo|na zaliczy ZespoBy Maszynowe, Wsplnoty Maszynowe, KBka Maszynowe i jednostki spBdzielcze SKR I KR. Dosy popularn form zespoBowego u|ytkowania maszyn s kBka maszynowe, w ktrych rolnicy s wBa[cicielami maszyn. CzBonkowie kBek wBasnymi maszynami nie tylko wykonuj prace we wBasnym gospodarstwie, ale rwnie| wykonuj je sobie nawzajem. Dziki tej formie u|ytkowania rolnicy nie musz posiada wszystkich maszyn w swoim gospodarstwie i obni|a to koszty nakBadw w gospodarstwie5. Model optymalizacji wyboru pomidzy zakupem maszyny a najmem usBugi Jednym z podstawowych czynnikw wpBywajcych na mo|liwo[ci konkurowania polskiego rolnictwa jest stosowanie efektywnych technologii produkcji. Sprawia, |e gospodarstwa kBad nacisk na modernizacj swoich gospodarstw. Modernizacj potencjalnie rozwojowych gospodarstw rolniczych przeprowadza si usprawniajc dotychczasow technologi produkcji ro[linnej i zwierzcej. No[nikiem takiego postpu 4 A. Radwan: 2001, UsBugi produkcyjne w procesie& op. cit., , s 127-128, 168 5 J. Pawlak: 2006, Ekonomiczne i Organizacyjne problemy mechanizacji & op. cit., s. 129 975 5 Logistyka 4/2012 Logistyka - nauka technologicznego s nowsze maszyny oraz nowe lub zmodernizowane budynki i budowle. Bez nowoczesnego wyposa|enia technicznego ci|ko jest zwiksza plony ro[lin i wydajno[ zwierzt przy jednoczesnym obni|aniu jednostkowych kosztw produkcji. Z drugiej za[ strony, posiadany i u|ytkowany sprzt rolniczy wi|e si z du|ymi kosztami. Powoduje, |e zakup maszyny czy cignika wi|e zainwestowany kapitaB na wiele lat, a zBa decyzja inwestycyjna powoduje pogorszenie sytuacji finansowej gospodarstwa6. Obserwowany od dBu|szego czasu niski poziom dochodowo[ci produkcji rolniczej zmusza rolnikw do cigBego obni|ania kosztw wBasnych produkcji. Jednym z najwa|niejszych komponentw tych kosztw s koszty mechanizacji. UdziaB tych kosztw w caBkowitych kosztach produkcji wynosz 30-45% a nawet 60- 75% w zale|no[ci od rodzaju stosowanych technologii i od rodzaju upraw7. Przebieg urynkowienia polskiego rolnictwa po 1989 roku wzbudziB potrzeb jego modernizacji. Nie liczc takich przejaww przeksztaBcenia polskiego rolnictwa jak zmiany struktury obszarowej, tworzenie nowej infrastruktury technicznej na wsi, wdro|enie nowych technologii produkcji itp., zachodziBy znaczne przemiany w technicznym wyposa|eniu poszczeglnych gospodarstw. Std w aspekcie techniki rolniczej wa|n problematyk jest wiedza dotyczca aktualnego poziomu nakBadw ponoszonych w procesie eksploatacji [rodkw technicznych w polskim rolnictwie8. Do analizy wykorzystania maszyn wybrano gospodarstwo rolnicze o powierzchni 39,50 ha poBo|one w gminie Olszanka w powiecie Bosickim w wojewdztwie mazowieckim. Badane gospodarstwo ukierunkowane jest na chw trzody chlewnej (rocznie sprzedaje okoBo 200 sztuk tucznikw). Jednym ze sposobw racjonalizacji wyposa|enia gospodarstwa w sprzt rolniczy jest u|ycie metody granicznego wykorzystania maszyny. Metod t wykorzystuje si na etapie planowania zakupu maszyny oceniajc koszty jej eksploatacji z kosztem najmu usBugi9. Koszty usBug s z reguBy staBe w przeliczeniu na jednostk pracy, natomiast koszty eksploatacji posiadanej maszyn mog si zmienia. Decyzja o zakupie nowej maszyny mo|e by wBa[ciwa tylko wtedy, gdy koszt wykorzystania tej maszyny jest mniejszy od granicznego10. Najcz[ciej stosowany wzr na obliczenie granicznego wykorzystania maszyny przedstawia si nastpujco: WGR = KUTRZ * (kUS - kZM )-1 [ha*rok-1] gdzie: WGR  graniczne wykorzystanie maszyny [ha*rok-1], 6 A. Muzalewski: 2007, Model optymalizacji wyboru pomidzy zakupem maszyny a najmem usBugi. In|ynieria Rolnicza 2(90). s. 197. 7 W. Tomczyk: 2008, Aspekty ekonomiczne ekologicznych procesw odnowy i eksploatacji maszyn i urzdzeD, Katedra In|ynierii i Informatyki nr 9(107), Krakw, s. 305 8 Z. Grze[, I. Kowalik: 2006, Koszty u|ytkowania maszyn w strukturze kosztw produkcji ro[linnej wybranym przedsibiorstwie rolniczym, In|ynieria Rolnicza nr 13, PoznaD, s. 133 9 A. Muzalewski: 2007, Model optymalizacji& ,op. cit. , s.197-198 10 Tam|e :s.198 976 Logistyka 4/2012 Logistyka - nauka KUTRZ  koszty utrzymania maszyny dla przewidywanego okresu jej trwania [zB*rok-1], kUS  koszt alternatywnej usBugi [zB*ha-1], kZM  koszty zmienne zabiegu wykonywanego wBasn maszyn [zB*ha-1]. Cz[ci skBadow kosztw utrzymania maszyn s midzy innymi koszty: amortyzacji, przechowywania (gara|owania i konserwacji), ubezpieczenia oraz prowizja i odsetki od kredytu. Do kosztw zmiennych zabiegu wykonywanego wBasn maszyn zaliczamy koszty u|ytkowania maszyny wynikajcego z faktu czynnego zaanga|owania [rodkw mechanizacji w procesie produkcyjnym, a tak|e koszt eksploatacji zestawu cignik + maszyna11. Umiejtne stosowanie powy|szego wzoru wymaga bie|cej kontroli obustronnej zale|no[ci midzy otrzymanym wynikiem (WGR), a przyjtymi do obliczeD kosztami utrzymania maszyny, cyklem jej trwania oraz ograniczonym potencjaBem eksploatacyjnym maszyny12. Do wyznaczenia granicznego wykorzystania maszyn rolniczych niezbdne jest opracowanie algorytmu obliczeniowego, ktry przedstawia rysunek 2. Rys. 2. Algorytm wyznaczania wykorzystania granicznego maszyny yrdBo: A. Muzalewski: 2007, Model optymalizacji wyboru pomidzy zakupem maszyny a najmem usBugi. In|ynieria Rolnicza 2(90). S.201 11 Tam|e: s.198 12 A. Muzalewski: 2001, Techniki informatyczne w badaniach ekonomiki i optymalizacji mechanizacji gospodarstw rolniczych, In|ynieria Rolnicza nr 11(31), s. 227-233 977 5 Logistyka 4/2012 Logistyka - nauka Okre[lenie wykorzystania wybranych maszyn rolniczych w gospodarstwie Podstawowym sposobem oceny racjonalnego gospodarowania parkiem maszynowym jest porwnanie intensywno[ci u|ytkowania tych [rodkw mechanizacji z przyjt warto[ci kryterialn. Miernikiem tego zaBo|enia jest roczne wykorzystanie (w godz.*rok-1, relatywnie ha*rok-1 itp.) maszyn rolniczych przy zaBo|onym okresie jego eksploatacji. Biorc pod uwag jedynie wybrane grupy [rodkw mechanizacji praktycznym sposobem oceny racjonalno[ci ich doboru do gospodarstw jest zastosowanie metody wskaznikowej13. Takim wskaznikiem jest graniczne wykorzystanie maszyn. Umiejtne stosowanie wzoru na graniczne wykorzystanie maszyny wymaga bie|cej kontroli wzajemnej zale|no[ci pomidzy otrzymanym wynikiem (WGR), a przyjtym do obliczeD kosztw utrzymania maszyny okresem jej trwania oraz ograniczonym potencjaBem eksploatacyjnym maszyny14. Wynika std, |e jednym z warunkw uzyskania rozwizania wedBug tego wzoru jest speBnienie nierwno[ci: WGR d" TH*W07*T-1 [ha*rok-1] Tabela 1. Koszty utrzymania i wykorzystanie wybranych maszyn w badanym gospodarstwie Prasa Kombajn Kombajn do Wz Opryskiwacz zbierajca Nazwa Skrt zbo|owy ziemniakw asenizacyjny (1000l) wysokiego [Bizon] [Anna] zgniotu Koszty KUTRZ 3160,07 10550,00 8800,00 651,91 1666,28 utrzymania Koszt usBugi KUS 300,00 260,00 1000,00 100,00 280,00 Koszty zmienne KZM 22,25 206,72 82,22 9,41 74,04 Wykorzystanie WGR 11,38 198,02 9,59 7,20 8,09 graniczne Wykorzystanie w WR 36,00 52,00 1,02 66,60 32,50 cigu roku WGRd"TH*W07/T 533,33 96,00 15,30 138,75 33,80 yrdBo: obliczenia wBasne na podstawie danych gospodarstwa 13 A. Muzalewski: 2008. Zasady doboru maszyn rolniczych, IBMiER, Warszawa, s. 13 14 A. Muzalewski: 2001, Techniki informatyczne w badaniach& op. cit s. s. 227-233 978 Logistyka 4/2012 Logistyka - nauka Do obliczenia wszystkich wskaznikw zamieszczonych w tabeli 1 wykorzystano ceny nowych maszyn tego typu. Najwikszymi kosztami utrzymania charakteryzuje si kombajn zbo|owy, ktrego koszt wynosi 10550,00 zB*rok-1 i kombajn do ziemniakw 8800,00 zB*rok-1. Natomiast najmniejsze koszty gospodarstwo ponosi przy posiadaniu opryskiwacza. Gospodarstwo korzystajc ze [wiadczenia usBugi najwiksze koszty poniosBaby wynajmujc kombajn do ziemniakw, ktry kosztuje 1000zB *ha -1 przy cenie kombajnu 140000zB. Z tabeli 1 wynika. |e w badanym gospodarstwie opBaca si wykorzystywa wz asenizacyjny poniewa| wykorzystanie tego sprztu w cigu roku jest wiksze (wynosi ono 36,00 ha*rok-1 ) od wykorzystania granicznego, ktre wynosi 11,38 ha*rok-1. W podobny sposb ksztaBtuje si sytuacja w przypadku opryskiwacza, ktrego wykorzystanie w cigu roku wynosi 66,60 ha*rok-1 a wykorzystanie graniczne 7,20 ha*rok-1, jak rwnie| w przypadku prasy zbierajcej wysokiego zgniotu, gdzie WR wynosi 32,50 ha*rok-1 a WGR 8,09 ha*rok-1. Irracjonalne jest przy tych danych posiadanie i kombajnu do ziemniakw i kombajnu zbo|owego, poniewa| ich wykorzystanie graniczne jest du|o wy|sze od wykorzystania w cigu roku. OpBacalno[ wykorzystania kombajnu zbo|owego mgBby by racjonalna przy aktualnej powierzchni gospodarstwa 39,50 ha, gdyby gospodarstwo zakupiBo u|ywan maszyn. Wnioski Analiza literatury przedmiotu oraz badania przeprowadzone w wybranym gospodarstwie pozwalaj na sformuBowaniu nastpujcych wnioskw: 1. ObsBuga produkcyjna rolnictwa peBni wa|n rol w funkcjonowaniu gospodarstwa rolniczego, gdy| usBugi maj zdolno[ do zastpowania kapitaBu i pracy. Ilo[ zakupywanych usBug przez gospodarstwa jest uwarunkowana poziomem ich wyposa|enia w czynniki produkcji prac, kapitaB i ziemi wraz z zwikszeniem si powierzchni gospodarstwa wzrasta warto[ usBug w przeliczeniu ma gospodarstwo, a obni|a si w przeliczeniu na jednostk. 2. Gospodarstwa rolnicze w celu podniesienia swojej konkurencyjno[ci na rynku powinny obni|a koszty produkcji. Jednym z istotnych kosztw wystpujcych w gospodarstwie s koszty mechanizacji stanowice 30-45 %, a nawet 60-75 % kosztw caBkowitych. Wysokie koszty mechanizacji wynikaj czsto z niewBa[ciwego doboru i wykorzystania maszyn rolniczych w gospodarstwie, co generuje wysokie koszty amortyzacji. 3. W badanym gospodarstwie poddano analizie wykorzystanie czterech maszyn (wz asenizacyjny, kombajn zbo|owy, kombajn do ziemniakw, opryskiwacz, prasa zbierajca wysokiego zgniotu), ktrych prac potencjalnie mo|na zastpi usBugami. Na podstawie metody wykorzystania granicznego wyliczono, |e w dostateczny sposb wykorzystany jest wz asenizacyjny (WR=36,00>WGR=11,38) oraz prasa zbierajca wysokiego zgniotu (WR=32,50>WGR=8,09 ). 4. Analiza wykorzystania kombajnu zbo|owego (WR=52,00>WGR=198,02) i kombajnu do ziemniakw (WR=1,02>WGR=9,59) wykazaBa, |e utrzymywanie maszyn w gospodarstwie jest nieracjonalne 979 5 Logistyka 4/2012 Logistyka - nauka i lepszym rozwizaniem jest skorzystanie z usBug. W zupeBno[ci z tym wynikiem mo|na si zgodzi w przypadku kombajnu do ziemniakw, poniewa| wyliczenia zgodnie z metodyk zostaBy przeprowadzone dla nowych maszyn to w przypadku kombajnu zbo|owego jego utrzymanie w gospodarstwie mo|na uzna za racjonalne, je|eli zostanie zakupiony kombajn u|ywany. Streszczenie W opracowaniu przedstawiono problem wykorzystania maszyn rolniczych w polskich gospodarstwach. Niski poziom wykorzystania maszyn powoduje powstawanie du|ych kosztw produkcji, co obni|a konkurencyjno[ gospodarstw. Jednym ze sposobw obni|enia kosztw produkcji jest korzystanie si z r|nych form u|ytkowania maszyn. W celu ustalenia poziomu wykorzystania maszyn w gospodarstwie zastosowano metod granicznego wykorzystania maszyn na przykBadzie wybranego gospodarstwa. Using machines in an individual farm Abstract In the study a problem of using agricultural machines in Polish farms was presented. Low levels of using machines causes coming into existence of big production costs what is lowering the competitiveness of households. One way to reduce the cost of production is the use of various forms of use of equipment In order to establish the level of using machines in the farm a method of border using machines was applied on the example of withdrawn belongings. Literatura [1]. Grze[ Z., Kowalik I.:, Koszty u|ytkowania maszyn w strukturze kosztw produkcji ro[linnej wybranym przedsibiorstwie rolniczym, In|ynieria Rolnicza nr 13, PoznaD 2006. [2]. Muzalewski A.:, Techniki informatyczne w badaniach ekonomiki i optymalizacji mechanizacji gospodarstw rolniczych, In|ynieria Rolnicza nr 11(31) Krakw 2001. [3]. Muzalewski A.:, Model optymalizacji wyboru pomidzy zakupem maszyny a najmem usBugi. In|ynieria Rolnicza 2(90), Krakw 2007. [4]. Muzalewski: 2008 A.. Zasady doboru maszyn rolniczych, IBMiER, Warszawa, s. 13 [5]. Pawlak J.:, Ekonomiczne i Organizacyjne problemy mechanizacji i energetyki rolnictwa; Instytut Budownictwa, Mechanizacji i Elektryfikacji Rolnictwa, Warszawa 2006. [6]. Radwan A.:, UsBugi produkcyjne w procesie przemian strukturalnych gospodarstw rodzinnych, Zeszyty Naukowe Akademii Rolniczej w Krakowie 2001, zeszyt 272. [7]. Tomczyk: W., Aspekty ekonomiczne ekologicznych procesw odnowy i eksploatacji 980 Logistyka 4/2012

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Lewczuk Jablonka Pawlonka Marketing zywnosci ekologicznej
Konfiguracja maszyn wirtualnych(1)
Ściąganie drążka wyciągu górnego do klatki na maszynie
Zarządzanie Wiedzą2 Ogólne zasady oceny zgodności maszyn
PORÓWNANIE TECHNOLOGI ŁĄCZENIA MASZYN METODĄ KLEJENIA METODA
Stosowanie maszyn i urządzeń w produkcji mięsa i jego przetworow
005 wykaz symboli indeksowych pojazdow i maszyn
Badanie Maszyn ściąga 1
Instrukcja bhp na stanowisku pracownika obsługującego maszynę szwalniczą
16 Struktury maszyn z magnesami trwalymiid821

więcej podobnych podstron