5020059101

Wojciech Stańko

Hagia Sophia

Najwspanialszy z kościołów Justyniania, Hagia Sophia (Kościół Mądrości Bożej) w Konstantynopolu, pod względem architektonicznym nieco odbiega od tradycyjnej bazyliki. Zastąpił on kościół ufundowany przez Konstancjusza II, który spłonął doszczętnie podczas powstania Nike w 532r.. Justynian stłumił te zamieszki i skorzystał ze sposobności upamiętnienia swego zwycięstwa przez wzniesienie nowego kościoła Hagia Sophia(532-537), jednej z największych, najbogatszych i najkosztowniejszych budowli wszechczasów. Jej twórcami byli dwaj zdolni matematycy i uczenia z Azji Mniejszej: Anthemios z Tralles i Izydor z Miletu. Nie byli oni z wykształcenia ani architektami ani budowniczymi, i może właśnie stąd to świeże podejście, które pozwoliło im na wybudowanie kopułowej budowli.

Plan składa się z olbrzymiego prostokąta o wymiarach ok. 71x77m, z centralną kwadratową przestrzenią wyznaczona przez cztery filary dźwigające kopułę tak ogromną, że dominuje nad całym wnętrzem. W odróżnieniu od kopiły Panteonu, która jak olbrzymie igloo-została wsparta w mało pomysłowy sposób na 6-metrowęj grubości ścian wydrążonego bębna, kopuła Hagia Sophia (wys. na 55m) pokrywała kwadrat, a nie koło i była wsparta na żagielkach zwanych pendentywami, wyrastających z filarów. Ta metoda konstruowania kopiły umożliwiła pominiecie ścian jako elementu dźwigającego. Kwadratowa przestrzeń pod kopiła mogła sie wówczas otwierać na inne otaczające ją przestrzenie- tak jak w Hagia Sophia.

Centralna przestrzeń jest tu oddzielona od bocznych naw z emporami, dwukondygnacyjnymi ekranami z marmurowych kolumn wspierających łuki. Półkopuły- o tej samej średnicy co kopuła (32,5m), którą wspierają- przechodzą w nisze półkoliste zwane eksedrami. W rezultacie, mimo, że cała budowla została racjonalnie i symetrycznie przemyślana, wydaje się tajemnicza, ponieważ nasze oczy biegną od jednych do drugich przestrzeni, których wielkości i formę trudno określić. Dwuznaczność rozedrganych kontrastów światła i cienia znajduje też wyraz w małej skali- w charakterystycznym kapitelu bizantyjskiej kolumny. Podczas gdy w rzymskich kapitelach korynckich liście akantu wyraźnie odstają od zwartego korpusu, to korpus kapitelu bizantyjskiego jest w całości pokryty ażurowym płaskim wzorem,