2554271383

Rzeźbotwórcza działalność lodowców górskich i lądolodów

Na t«| lakcfl dowiesz się: (aide pooslawoeo procesy rze/OOłwCrcze CCWwCOw • jllde łoimy wwo powstają w wynłoi cttaMnoM tttowoów gersłdcn i qac<M0w.

zakres podstawowy

Na poprzednie) lckc|i była mowa o tym. te płynąca woda (ot jedną z najwazmcj-szych sił rzeźbiących powierzchnię Ziemi Kownu-z woda w postaci lodu potrafi znacznie przekształcać kraiobra/ Lodowce górskie I lądołody, podobnie |ak rzeki, niszczą podłoże skalne, transportują materiał skalny, a następnie -    "*»a|ą wówczas

rtinc

f    -sób

A

Na obszarach górskich, w rmciscach gromadzenia się znaczno) Ilości śniegu, powstają pola firnowe Ich podło2e ulega silnemu żłobieniu, co przyczynia się do powstawania

niccknwatych zagłębień zwanych kotłami lodowcowymi lub cyrkami lodowcowymi

Wiele takich miejsc z czasem wypełnia się wodą - tak powstag jeziora cyrkowe Narażające w polu firnowym masy śniegu i lodd

*

w.    ara

1 lodu

pod wpływ*.    ^zemicszczaią

się w dół doliny. Przybieraią wtedy postać jęzorów lodowcowych Przesuwają się ono wraz z wtopionym materiałem skalnym, który gromadzi się w formie moreny. Materiał skalny ma postać zarówno dużych głazów. jaki i drobnych piasków. W zależności od miejsca icgo gromadzenia się w obrębie lodowca powstają różne typy moren

►    morena czołowa tworzy sę przed tę/orem lodowca.

i inorc-na demu osadza się przy dnie lodowca.

►    morena środkowa powstaje w środkowe) części jęzora lodowcowego.

i morena boczna jest usypywana wzdłuż zboczy doliny.

Wleczony przez lodowiec nsatcml skalny przyczynia się do dalszego zdzierania podłoża. a także szli Iowami i wygładzania wszelkich nierówności. W ten sposób powstałą b.u.ince. zwane tez mutonami. .Ma|ą one charakterystyczny kształt, który możesz zaobserwować na pomższri fotografii Przemieszczający się doliną jęzor lodowcowy nic przerwanie tą poszerza i pogłębu W efekcie i pierwotna V-kształtna doliny rzeczna powstaje dolina l' kształtna

Bance od słony raawafacoj; Se Mowa mm ■OM* nodi>łcne 9M. a od meny pcecwnj th nett tąsKonw no»tyy«r(7iUiSniCM|tiTi>

W ronrtec larrtwn Ocme asąaąący aą w Pasu saroOswyn ^eoiWew Stanach ZjecSocrcnicn.

Mortoa - "ttnoroOir massrt* OuH* Wafr. c**B*«t. OT) aawconowary przez kKfcwtec i osadzany w nłzr>cn

jsoonwfscacfi

131

Przyjazny i zrozumiały język wykładu sprawia, ż

Procesy krasowe

Nu !•) iokc)i dowiesz s*: ro czym pc^ga« pww; l/sncwe ■ oo czego    tempo KZpuecarti

ci* • )*» s* cecfy rMDy Kraso*^ • f*K kemy pownafc w wyr*u peocosćm Krasewycłi

Woda potrafi rozpuścić wiele substancll: mc tylko cukkr lub sól. lec/. tak** tkały. Pomagał* W w tym mne zwi*/ki chemiczne. zwłaszcza dwutlenek węgla W ten iposób zachód/* procesy krasowe W ich efekcie w łkalach powita** różnorodne formy.

■ Krasowienie

Niektóre skały występuucc na Ziemi doić łatwo rcagui* z wod*. Należ* do nich między innymi tkały węglanowe (np wapienie, dolomity). tkali uau/anowr (np. gips) oraz tkały chlorkowe (np. tói kamienna) Rozpuszczanie tych ikal. nazywane krasowieniem, odbywa się przy udziale roztworu kwaiu węglowego H,CO,. Powstałe on w wyniku rozpuszczenia dwutlenku węgla w wodzie

Hp*CO,-H₁CO.

Efekty k mówienia s* szczególnie widoczne w skalach węglanowych, których główny składnik stanowi węglamiV| wapnia CtCO_t Ten z.wl*xei chemiczny test rozpuszczany przez roztwór kwasu węglowego, w następstw* czego powsta* wodocowęglan(IV) wapnia Ca(HCOJ,: CaCO,«H_lCO,-Ca(HCOJ,

■ Czynniki wpływające na tempo rozpuszczania skal

krasowienie zachodzi w różnym tempie Tempo rozpuszczania skal iest bowiem uwarunkowane wieloma czynnikami Nirważnieiszymi z nich s*. a ilość wody opadowej, która iest nośnikiem dwutlenku węgla:

a ilość dwutlenku węgla rozpuszczonego w wodzie - zwiększenie tci doda prowadzi do wzrostu stężenia H,CO_v a tym samym - do ineensywnaciszcgp rozpuszczania skal:

► temperatura wody - im test ona nusza. tym więc*) dwutlenku węgla małe się rozpuścić: na przykład w wodzie o temperaturze (TC rozpuszcza się ponad trzy razy więcej CO, na w wodzie o temperaturze S5”C a pokrywa roślinna i glebowa, która iest tró-dlem dwutlenku węgla w wodzie opadowe) wn*kai*cei w gl*b ziemi, a rodzaj siali (mm. lei skład i Ropień spękania). drcydis*cy o podatności na rozpuszczanie oraz o tempie przebiegu tego procesu: a ukształtowanie terenu - im bardzie! plaski obszar, tym więcej wody opadowe! wsi*ka w podłoże

Av*JUe sap on ro cograraau 9c»w*

W rvwoe 4MUSU traaoi* w>o«x*t rupdry łn»M

ro WfZirle Kn»aii*o-Cn(>itxfo*»»

zakres rozszerzony

2*5

e uczniowie łatwiej i chętniej przyswajają nowe informacje.