plik


ÿþ18 stycznia 1945 roku oczyma tomaszowianina Stefana Lipskiego Gdy do Tomaszowa zbli|aB si front wyrzucajcy z miasta okupantów niemieckich Stefan Lipski miaB 14 lat. MieszkaB z rodzicami przy ul. PoBudniowej 4 (obecnie Jana PawBa II). Kresu wojny wygldaB z utsknieniem, bo przez ostatnie miesice byB przez Niemców zmuszany do wrcz niewolniczej pracy przy budowie umocnieD na linii Pilicy. Od listopada 1944 roku w domu jego rodziców i w domach ssiadów zakwaterowaBo niemieckie wojsko. Sztab zainstalowaB si w domu paDstwa Grbeckich przy ul. Rolnej. Przed [witami Bo|ego Narodzenia wieczorem Stefan Lipski zobaczyB nisko leccy samolot radziecki P-2 (kukuruznik), który o[wietliB flar teren pewnie by wykona fotografie. Niemcy kwaterujcy u Lipskich mieli radio, gdy ich nie byBo gospodarze sBuchali wie[ci z Lublina o sytuacji na froncie. 14 stycznia Niemcy zaczli si ewakuowa w stron Wielunia jak si dowiedziaB Stefan Lipski. Ju| 16 stycznia zaczB si paniczny exodus Niemców, ul. Warszawska byBa zapchana konnym i mechanicznym taborem, podobnie byBo na ul. PiBsudskiego. UciekaBo wojsko i niemieccy cywile. 17 stycznia nad miastem ponownie pokazaBy si samoloty z gwiazdami na skrzydBach, my[liwce IB, które ostrzeliwaBy niemieckie kolumny. ZrobiBy spustoszenie na drodze do Zawady. W tym czasie zmieniB si kierunek ucieczki, kolumny kierowaBy si teraz na Ujazd. Obok domu Lipskich na rogu ulic Granicznej i PoBudniowej staBo dziaBo, z którego rano, 18 stycznia Niemcy oddali kilka strzaBów i uciekli zostawiajc armat. - OkoBo poBudnia od strony Nagórzyc zaczB si ostrzaB artyleryjski, kilka pocisków rozerwaBo si koBo naszych domów - mówi pan Stefan. OdBamki i detonacje wybiBy szyby w domach. Rodzina Lipskich ukrywaBa si w prowizorycznym schronie. Wtedy mój rozmówca widziaB ostatnich uciekajcych Niemców, którzy porzucili w ich ogrodzie przeno[n radiostacj. OkoBo godz. 14 Stefan Lipski zobaczyB pierwszych dwóch czerwonoarmistów, którzy nadeszli od strony nagórzyckiego lasu. Ssiad Lipskich z ul. SBonecznej witaB ich chlebem i wódk. Witajcy musiaB wypi pierwszy, a dopiero wypili |oBnierze. Kto[ wskazaB im ukrywajcego si Niemca. Patrol zastrzeliB go natychmiast. Po pewnym czasie nadszedB kolejny patrol, a za nim kolumna czoBgów. Oficer, który wyszedB z czoBgu prosiB o wskazanie na mapie drogi na Aódz. CzoBgów mBody Lipski naliczyB 22, w tym maszyny produkcji amerykaDskiej. Wieczorem 18 stycznia od Nagórzyc nadjechaBy samochody sztabowe. Sztab rozlokowaB si w domu p. Szmidla przy ul. PoBudniowej 5. Byli w[ród sztabowców wy|si oficerowie. Pan Stefan przypuszcza, |e byB w[ród nich marszaBek {ukow. Do Lipskich na kwater przyszli teraz |oBnierze radzieccy. RozpoczBo si pieczenie placków na kuchennych pBytach i parzenie kawy i tak przez kilka dni. Jedni odchodzili, przychodzili nastpni. Zmczeni spali w ich domu i u ssiadów. DowiedziaBem si te| niezwykBej ciekawostki od mojego rozmówcy. Lipski opowiedziaB mi, |e dwaj mBodzi Polacy widzieli, jak Niemcy zakBadali Badunki wybuchowe pod mostem na Wolbórce na ul. Warszawskiej. Ci ludzie napotkany pierwszy patrol poprowadzili od strony obecnej ul. Konstytucji 3 Maja w rejon mostu. Rosjanie zastrzelili czatujcego tam minera i unieszkodliwili zapalniki ratujc most, a i mo|e i czoBgi, które by na niego wjechaBy. Inn histori jak mi opowiedziaB byB pewny pono fakt zostawienia przez Niemców Badunków wybuchowych z zapalnikami czasowymi w gmachu banku przy ul. Mo[cickiego i szkoBy u zbiegu Legionów i PiBsudskiego, które w por rozbrojono. Przypuszcza te|, |e paBac w Spale spBonB od takiego Badunku wiele godzin po przej[ciu frontu. Z ust p. Lipskiego usByszaBem te| o tragedii rodziny KozioBków, którzy spalili si wraz z domem stojcym w rejonie dzisiejszego o[rodka rehabilitacji. Nie byB to wynik dziaBaD wojennych, ale zaprószenia ognia w pierwsz noc po przej[ciu frontu. Tak to widziaB 14- leni chBopiec. A jak to wygldaBo 66 lat temu ujmujc rzecz historycznie? Ofensywa wojsk Armii Czerwonej po koncetracjach i uzupeBnieniu sprztu po wschodniej stronie WisBy ruszyBa 12 stycznia 1945 roku. Tomaszów znalazB si na linii operacji I Frontu BiaBoruskiego. Na odcinek [rodkowej Pilicy nacieraB XI Korpus Pancerny. Rozkaz sforsowania rzeki padB 16 stycznia, nacierajcy spodziewali si silnego oporu, gdy| rozpoznanie donosiBo o silnych umocnieniach na lewym brzegu Pilicy budowanych od lata 1944. Wielkiego oporu jednak nie byBo, Niemcy byli ju| w panice i mocno zdemoralizowani. Przeszkod dla niecierajcych byBa rzeka, gdy| mosty od Sulejowa po InowBódz zostaBy wysadzone, czsto za wcze[nie co uniemo|liwiaBo Niemcom odwrót. Ju| wieczorem, 17 stycznia sztab 9 Armii Niemieckiej dowodzony przez gen. Smillo von Luttwitza opu[ciB miasto, a wraz z nim jednostki wojskowe w tym kolaborancka armia WBasowa (ta obci|ona dodatkowo rodzinami |oBnierzy). Panicznie uciekajcy dotychczasowi okupanci tracili sprzt i tonli w Pilicy, któr próbowali sforsowa po lodzie. Dobrze to opisaB Andrzej Kobalczyk w ksi|ce  Wojna zatrzymana w Pilicy . Rankiem 18 stycznia przez peryferia Tomaszowa przemykali radzieccy zwiadowcy piesi i konni. Przez most kolejowy na Kpie udaBo si przejecha przed jego wysadzeniem kilku czoBgom. Pilic czerwonoarmi[ci forsowali po lodzie te| tracc sprzt (czoBg T34 pod SpaB wydobyto dopiero pod koniec lat 50.). W poBudnie do miasta wjechaBy czoBgi 20 Brygady Pancernej okr|ajc miasto od strony SpaBy i Smardzewic. Radzieccy piechurzy strzelali do niemieckich maruderów, których sporo kryBo si w lasach otaczajcych miasto. Wiksze siBy docieraBy do Tomaszowa i dalej na zachód przez prowizorycznie naprawiony most kolejowy. Otaczajc miasto Rosjanie zostawili taktycznie  wentyl bezpieczeDstwa na kierunku do Aodzi. Uniknito w ten sposób walk w mie[cie z otoczonym wrogiem. Tomaszów byB wolny. Front przewaliB si na zachód. Do miasta wkroczyli te| |oBnierze Wojska Polskiego. TrwaBo dogaszanie przez ludno[ i stra|aków (pozbawionych sprztu, który zabrali Niemcy) po|arów m.in. w miejscu, gdzie dzisiaj stoi DH Tomasz i na terenie fabryki w Wilanowie. Polacy ruszyli do magazynów po dobra pozostawione przez Niemców, po |ywno[ i inne towary. ZaczBa si organizowa wBadza cywilna i milicja. Faktyczn wBadz sprawowaBa jednak radziecka komendantura, której siedzib byBa odrestaurowana niedawno kamienica przy ul. Mo[cickiego (obok obecnego ZUS). NKWD zajBo budynek parafii ewangelickiej (tam gdzie teraz wznoszona jest siedziba starostwa). Sam ko[cióB ewangelicki Zbawiciela staB si ko[cioBem garnizonowym dla WP. 11 Korpus Pancerny oraz towarzyszce mu korpusy piechoty i kawalerii otrzymaBy przydomki  tomaszowski , a w Moskwie oddano salut 24 salw armatnich na cze[ wyzwolenia Tomaszowa. Swoj drog jest bardzo maBo rzetelnych opracowaD nt. oswobodzenia Tomaszowa. W dwóch wydanych monografiach miasta nie ma na ten temat prawie nic. S w ró|nych zbiorach (archiwum, biblioteka, zwizek kombatantów) spisane po wojnie wspomnienia uczestników tamtych zdarzeD m.in. Teodora WoBczyka, który jak napisaB w nich poprowadziB radzieckie czoBgi przez Pilic, a wcze[niej byB zwizany z AK. Wspomnienia z tamtego okresu spisaB te| CzesBaw Cyniak, historyk amator (ale bardzo rzetelny) i regionalista, które s w zbiorach muzeum. O tamtym okresie opowiada pBk Józef Suchodolski jeden z pierwszych |oBnierzy WP jaki dotarB do miasta. Po latach podsumowano straty nacierajcych i nieprzyjaciela. Niemcy stracili w okolicach Tomaszowa okoBo 20 tys. |oBnierzy (ich miejsca pochówków s ostatnimi laty ustalane celem ekshumacji). {olnierzy polskich polegBo wg pBk. Suchodolskiego 18. Straty Armii Czerwonej byBy wiksze. Groby polegBych s na cmentarzu wojskowym i prawosBawnym przy ul. Smutnej. Na koniec odnios si do kwestii czy 18 stycznia przyszBo wyzwolenie czy nowe zniewolenie? Odpowiem pytaniem. A czy do obozu Auschwitz wyzwolenie przyszBo 27 stycznia 1945 roku? Jan Pampuch

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Wybory parlamentarne odbędą się 30 stycznia 2010 roku (18 05 2009)
Opanowanie Grajewa 8 9 maja 1945 roku
Rozbicie grupy operacyjnej KG MO pod Wyrzykami 11 maja 1945 roku
Kodeks cywilny 2014 Stan prawny na dzień 1 stycznia 2014 roku ebook demo
walki o wilno Walki o Wilno w styczniu 1919 roku – początek wojny polsko sowieckiej
Ustawa o ochronie i ksztaltowaniu środowiska z dnia 31 stycznia 1980 roku
Ustawa o ochronie i ksztaltowaniu środowiska z dnia 31 stycznia 1980 roku
Podatek dochodowy przy zbyciu nieruchomości nabytych pomiędzy 1 stycznia 2007 roku a 31 grudnia 2008
0 K S Ustawa z dnia 18 kwietnia 2002 roku O stanie klęski żywiołowej
Podatek dochodowy przy zbyciu nieruchomości nabytych po 1 stycznia 2009 roku
13 stycznia 2009 roku styczeń 2009

więcej podobnych podstron