plik


ÿþPorcilis AR-T. Z przeprowadzonych ba- w kilkunastu stadach okazaBa si istotnie Prof. dr hab. Zygmunt Pejsak, PaDstwowy Instytut Wetery- daD wynikaBo, |e najskuteczniejsza oka- czulsza ni| technika hodowlana z pózniej- naryjny, ZakBad Chorób ZwiD, al. Partyzantów 57, 24-100 zaBa si szczepionka Porcilis AR-T. Po jej sz identyfikacj toksyny metod PCR. PuBawy, e-mail: zpejsak@piwet.pulawy.pl BBony [luzowe  stan gotowo[ci pozwalajce na jednoczesne utrzymanie tolerancji oraz na szybkie uruchomienie immunologicznej. Cz[ II obrony organizmu. Nieswoiste mechani- zmy obronne zwizane z bBonami [luzo- wymi ukBadu pokarmowego s uzupeBnia- MaBgorzata GieryDska, Ewa Kalinowska-Gacek1 ne przez mechanizmy odporno[ci swoistej. Nadzór immunologiczny bBon [luzowych z Katedry Nauk Przedklinicznych WydziaBu Medycyny Weterynaryjnej w Warszawie w przewodzie pokarmowym sprawowany jest dziki tkance limfatycznej zorganizo- kBad odporno[ciowy zwizany z prze- jest natychmiastowe odró|nienie drob- wanej w grudki limfatyczne oraz dziki Uwodem pokarmowym jest najwiksz noustrojów chorobotwórczych i nieszko- limfocytom rozproszonym zasiedlajcym i najbardziej skomplikowan cz[ci ogól- dliwych antygenów, takich jak mikroflora przewód pokarmowy (1). S to dynamicz- nego ukBadu immunologicznego. Prze- autochtoniczna i biaBka pokarmowe. Po- ne struktury, rozwijajce si w odpowie- wód pokarmowy jest miejscem kontak- niewa| bBony [luzowe s potencjalnym dzi na sygnaBy [rodowiskowe, takie jak flo- tu z du| liczb antygenów pokarmo- miejscem wnikania patogenów, na dro- ra symbiotyczna przewodu pokarmowego wych, a tak|e miejscem, gdzie konieczne dze ewolucji rozwinBy si mechanizmy czy wnikajce czynniki zakazne. Co wicej, 1 Studentka WydziaBu Rolnictwa i Biologii SGGW. {ycie Weterynaryjne " 2009 " 84(2) 115 Prace pogldowe i kontrolowania przechodzcych przez ba- midzygrudkowych kpek Peyera. Taka lo- Immunological alert at the mucosal sites. rier jelitow mikroorganizmów, co pro- kalizacja limfocytów [ródnabBonkowych Part II wadzi do natychmiastowej odpowiedzi eli- jest mo|liwa dziki interakcji integryny minujcej czynniki zakazne oraz proce- ±E²7, obecnej na powierzchni limfocy- GieryDska M., Kalinowska-Gacek E., Department su tolerancji, albo, inaczej mówic, braku tów z E kadheryn enterocytów. W krez- of Preclinical Sciences, Faculty of Veterinary reagowania. Przy czym proces tolerancji kowych wzBach chBonnych, po kontakcie Medicine, Warsaw University of Life Siences  SGGW jest procesem bardzo aktywnym. Dlatego z komórkami prezentujcymi antygen, na te| mo|na powiedzie, |e ekosystem prze- limfocytach T pojawiaj si receptory za- Mucosal surfaces of the intestinal tract are continu- wodu pokarmowego wyksztaBciB mechani- siedlania jelita, pozwalajce na ich migra- ously exposed to both potential pathogens and ben- zmy, które jednocze[nie hamuj stan zapal- cj do [ciany jelita, gdzie peBni swoje funk- efi cial commensal microorganisms. This creates a ny i w tym samym czasie prowadz cigBy cje. Najwicej opisywanych limfocytów wy- requirement for homeostatic balance between tol- nadzór i s gotowe do swoistej odpowie- stpuje w jelicie czczym (20/100 komórek erance and immunity that represents a unique reg- dzi immunologicznej w reakcji na jakie- nabBonka), jelicie krtym (13/100 komórek ulatory challenge to the mucosal immune system. kolwiek wnikajce drobnoustroje. nabBonka) i okr|nicy (5/100 komórek na- Gut associated lymphoid tissue (GALT), that con- bBonka). Limfocyty zwizane z bBonami [lu- stantly connects with intruding pathogens is able to Obrona swoista zwizana z bBonami zowymi wydzielaj: TNF±, IFN³, IL-2, IL-4, trigger inflammatory or innate response to microbi- [luzowymi przewodu pokarmowego IL-5 i inne cytokiny. Wystpowanie ró|nic al intrusion and simultaneously there remain toler- funkcjonalnych i strukturalnych tBumaczy ant to commensal resident microflora. Due to the lo- si tym, |e limfocyty [ródnabBonkowe s cally developed mechanisms it is possible for GALT Limfocyty [ródnabBonkowe stymulowane podczas ich ró|nicowania to discriminate between harmful and beneficial an- przez wiele ró|nych typów komórek pre- tigens providing balance required for maintaining Najwa|niejszymi komórkami ukBadu im- zentujcych antygeny (6, 7). gut homeostasis. This review discusses the mecha- munologicznego zwizanego z bBonami Limfocyty [ródnabBonkowe speBniaj nisms for establishing and controlling the relation [luzowymi przewodu pokarmowego (gut funkcje regulatorowe, stymuluj odnow between unresponsiveness and initiation of active associated lymphoid tissue-GALT) s lim- komórek nabBonka, a wydzielane przez nie immune defences in the gut. focyty [ródnabBonkowe (intraepithelial TNF± i INF³ mog wspomaga zdolno[ lymphocyte-IEL). S to przede wszystkim transportu jonów przez nabBonek jelitowy Key words: gut, innate and adaptive immunity, tol- limfocyty T, zarówno TCR³´, jak i TCR±² (7). Mo|liwe jest te| oddziaBywanie komó- erance. oraz komórki CD8±±, które s równie| rek nabBonka na te limfocyty. Enterocyty odpowiedzialne za nadzór immunolo- wytwarzaj: IL-7 i czynnik wzrostowy ko- giczny i ochron przewodu pokarmowe- mórek pnia (stem cell factor  SCF), bd- odbywa si staBe kr|enie komórek ukBadu go przed reakcjami immunopatologiczny- ce aktywatorami limfocytów [ródnabBon- odporno[ciowego wraz z limf, od [ciany mi (2). Dodatkowo w [cianie jelita cienkie- kowych. Limfocyty [ródnabBonkowe mog jelita do krezkowych wzBów chBonnych. go i grubego rozmieszczone s limfocyty eliminowa niektóre drobnoustroje choro- Pozwala to na stworzenie funkcjonalnych regulatorowe TregFoxp3+ (forkhead box botwórcze, indukuj powstawanie i wspo- przedziaBów, w których zachodzi stymu- protein 3), wspomagajce utrzymanie rów- magaj dziaBanie IgA, a tak|e odpowiadaj lacja swoistej odpowiedzi immunologicz- nowagi midzy procesami pobudzenia i ha- za utrzymanie tolerancji na antygeny po- nej w pewnym oddaleniu od bBony [luzo- mowania GALT. Limfocyty [ródnabBonko- karmowe (5). wej przewodu pokarmowego, co chroni we ró|ni si od pozostaBych limfocytów t ostatni przed efektami reakcji zapal- T kr|cych w organizmie tym, |e s ak- Limfocyty B nej (2). Istniejcy w stanie zdrowia brak tywowane przez inne komórki i odmien- stanu zapalnego w przewodzie pokar- ne receptory powierzchniowe. Limfocyty Na terenie bBon [luzowych jelit znajdu- mowym, mimo obecno[ci fizjologicznej [ródnabBonkowe nie ulegaj stymulacji za j si te| limfocyty B. Komórki te, o feno- fl ory bakteryjnej, nie jest odzwierciedle- po[rednictwem receptora TCR-CD3, tak typie komórek dziewiczych lub komórek niem ignorancji (bakterii i przewodu po- jak jest to w przypadku typowych limfocy- pamici immunologicznej, zlokalizowa- karmowego), ale doskonale dopasowa- tów T, ale poprzez receptor CD2 (3, 4, 5). ne s gBównie w grudkach limfatycznych nych cho antagonistycznych wzgldem S one rozmieszczone midzy komórka- kpek Peyera. ZcisBa wspóBpraca limfocy- siebie procesów: cigBego poszukiwania mi nabBonka bBony [luzowej i w obszarach tów B i pomocniczych limfocytów T oraz obecno[ TGF-² i IL-10, umo|liwia prze- ksztaBcenie tych pierwszych w komórki plazmatyczne, gBówne zródBo wydzielni- czych IgA. Z odporno[ci bBon [luzowych BaDcuch J wi|e si równie| dziaBalno[ limfocytów B1, w odró|nieniu od konwencjonalnych limfocytów B, maj na powierzchni cz- steczk CD5. Limfocyty B1 nie s na sta- Be zwizane z tkank limfatyczn bBon [lu- zowych, ale kr| pomidzy jam otrzew- nej i bBon [luzow jelit z pominiciem krwi. Bior one udziaB tylko w pierwot- nej odpowiedzi immunologicznej, przed rozwiniciem si specyficznych mechani- komponent wydzielniczy zmów efektorowych. GBównym zadaniem limfocytów B1 jest wytwarzanie przeciw- ciaB IgM, ale s zdolne równie| do syntezy Ryc. 1. Schemat budowy wydzielniczej IgA IgA w sposób niezale|ny od limfocytów T {ycie Weterynaryjne " 2009 " 84(2) 116 Prace pogldowe pomocniczych. IgM wykazuj maBe powi- bakterie chorobotwórcze. Rozmieszczenie z receptorami o charakterze lektyn na fim- nowactwo do antygenów, ale s wielospe- limfocytów B syntetyzujcych i wydziela- briach wielu bakterii. Dimery IgA wi| te| cyficzne i mog wiza kilka typów anty- jcych podklasy IgA odzwierciedla rodzaj antygeny pokarmowe przedostajce si ze genów bakteryjnych (np. lipidy lub biaBka antygenów penetrujcych bBony [luzowe. [wiatBa jelita do bBony pod[luzowej. IgA bakteryjne). Z pobudzonych komórek B1 Wykazano, |e kwasy lipoteichojowe bak- uczestnicz w eliminowaniu antygenu, two- nie powstaj komórki pamici immunolo- terii Gram-dodatnich oraz lipopolisacha- rzc specjalne kompleksy: antygen  IgA gicznej, tak jak jest to w przypadku typo- ryd bakterii Gram-ujemnych aktywuj lim-  IgG. Kompleksy te za pomoc recepto- wych limfocytów B (8). focyty B do syntezy IgA2, a antygeny gra- ra pIgR s pochBaniane przez komórki na- siczozale|ne powoduj wzrost produkcji bBonkowe i transportowane wewntrzko- Immunoglobuliny klasy A IgA1. Do czynników determinujcych ro- mórkowo w pcherzykach i uwalniane od dzaj podklasy wydzielanych przeciwciaB, strony luminalnej nabBonka (11). Humoralna odpowiedz immunologiczna oprócz struktury chemicznej antygenu, na- Dimeryczna posta IgA mo|e te| peB- w jelitach polega na wytwarzaniu prze- le| miejsce indukcji odpowiedzi immuno- ni funkcj przeciwzapaln. Wi|e si to ciwciaB klasy A (IgA). PrzeciwciaBa klasy logicznej oraz cechy osobnicze i wiek go- z neutralizowaniem antygenów bakteryj- IgA maj zdolno[ swoistego rozpoznania spodarza (9, 10). nych biorcych udziaB w prozapalnej ak- i wizania antygenów, a w nastpstwie wy- S-IgA s produkowane przez komór- tywacji komórek nabBonkowych jelita. Pa- tworzenia kompleksu antygen  przeciw- ki plazmatyczne bBon [luzowych, przede togeny, stymulujc miejscow odpowiedz ciaBo aktywuj komórki efektorowe ukBa- wszystkim w jelicie krtym i okr|nicy. Me- immunologiczn w bBonie [luzowej, jak du immunologicznego. Immunoglobuliny chanizmy regulujce powstawanie komó- równie| odpowiedz ogóln, oprócz IgA klasy A wystpuj w postaci monomeru rek plazmatycznych wytwarzajcych IgA indukuj syntez innych klas przeciwciaB:  we krwi i polimeru, najcz[ciej dimeru, w bBonach [luzowych s [ci[le kontrolowa- IgG i IgM (10). w wydzielinach. Wydzielnicze IgA (secre- ne. PrzeksztaBcanie limfocytów B w komór- tory IgA  S-IgA) s wytwarzane miejsco- ki wydzielajce IgA zachodzi kilkuetapowo Relacja gospodarz-czynnik wo w ssiedztwie odpowiedniego nabBonka i jest uzale|nione m.in. od obecno[ci lim- chorobotwórczy w kontek[cie bBon i uwalniane do [luzu. Monomeryczna po- focytów T pomocniczych, gdy| wiele cy- [luzowych przewodu pokarmowego sta IgA powstaje natomiast w komórkach tokin (IFN-³, IL-2, IL-5, IL-10, IL-6, IL-1) plazmatycznych szpiku kostnego i [ledzio- po[rednio i bezpo[rednio reguluje ich ró|- W organizmie funkcjonuje szereg mechani- ny. S-IgA, znajduj si we Bzach, w pocie nicowanie si i proliferacj. Powstanie IgA zmów pozwalajcych na ochron integral- i w wydzielinach przewodu pokarmowe- poprzedza proces przeBczania klas, który no[ci bBon [luzowych, sprawowanie kon- go, ukBadu oddechowego i ukBadu moczo- odbywa si w kpkach Peyera i jest regulo- troli nad mikroflor symbiotyczn i uru- wo-pBciowego. PrzeciwciaBa te zbudowa- wany przez TNF-². To wBa[nie tutaj, a do- chomieniem wBa[ciwej reakcji obronnej ne s z dwóch BaDcuchów ci|kich ± oraz kBadniej w kopuBach kpek Peyera, limfo- w przypadku pojawienia si bakterii cho- dwóch BaDcuchów lekkich º lub », poBczo- cyty B IgA+ przewa|aj nad innymi popu- robotwórczych. Jednak w wyniku koewo- nych mostkami dwusiarczkowymi. Mono- lacjami limfocytów B (9). lucji drobnoustrojów z organizmami wy|- mery IgA s poBczone glikoproteinami: Wydzielnicze IgA s transportowane szymi, bakterie posiadBy zdolno[ skutecz- BaDcuchem J oraz tzw. komponentem wy- przez [ciany jelita, gdzie powstaj, do [wia- nego przenikania w gBb organizmu, jak dzielniczym (secretory component  SC; tBa przewodu pokarmowego na drodze równie| omijania swoistych i nieswoistych ryc. 1). AaDcuch J jest syntetyzowany wraz transcytozy, za pomoc receptora dla po- mechanizmów obronnych. Patogeny uni- z IgA w komórkach plazmatycznych. Jego limerycznych form immunoglobulin (po- kaj rozpoznania przez komórki ukBadu kluczow rol jest udziaB w regulacji stop- lymeric Ig receptor pIgR; ryc. 2A). Jest on immunologicznego, wchodz w interakcje nia polimeryzacji miejscowo wytworzo- syntetyzowany w szorstkiej siateczce [ród- z tymi komórkami, a nawet samodzielnie nych przeciwciaB klasy A i klasy M. Bierze plazmatycznej. Receptory pIgR s wbu- pobudzaj reakcje odporno[ciowe i potra- on te| udziaB w translokacji immunoglobu- dowane w bBon enterocytu, ale wystpu- fi czerpa z tego faktu korzy[ci. lin przez nabBonek. Komponent wydziel- j równie| na hepatocytach, po[rednicz- niczy, w odró|nieniu od BaDcucha J i mo- cych w przenoszeniu dimerów IgA z krwi Drogi wnikania bakterii nomerów IgA, jest wytwarzany przez ko- do |óBci. Synteza polimerycznych postaci chorobotwórczych mórki nabBonkowe ukBadu pokarmowego, form immunoglobulin jest [ci[le uzale|- oddechowego, moczowo-pBciowego oraz niona od mikro[rodowiska cytokinowego. Bakterie patogenne w ró|ny sposób po- przewodów wyprowadzajcych gruczoBów. W badaniach in vitro wykazano wzmo|o- konuj barier nabBonkow i przedostaj SC mo|e wystpowa w formie niezwiza- n syntez pIgR w obecno[ci cytokin pro- si w gBb organizmu. W przypadku bBon nej z przeciwciaBami, wtedy ma zdolno[ zapalnych, takich jak TNF±, IFN³ i IL-1. [luzowych wyró|niamy dwie gBówne dro- ograniczania przylegania szczepów Esche- Natomiast in vivo wykazano [cisB korela- gi wnikania. Pierwsza z nich polega na richia coli do nabBonka gospodarza, oraz cj pomidzy obecno[ci regulatorowego wykorzystaniu komórek M (6, 12). W ko- hamowania dziaBania enterotoksyn bak- czynnika transkrypcyjnego dla IFN-1 (IFN mórkach M gBówn drog transportowa- teryjnych. Jednak gBównym zadaniem tej regulatory factor-1  IRF) a syntez pIgR, nia antygenów jest endocytoza, w trakcie glikoproteiny jest transport dimerów IgA co potwierdza zale|no[ tego receptora której bardzo maBa ilo[ pobranego mate- przez nabBonek do wydzielin bBon [luzo- od IFN³ (11). riaBu jest kierowana do lizosomów, gdzie wych i ich ochrona przed enzymami pro- Skuteczno[ dimerów S-IgA w obro- mogByby by zniszczone pochBonite bak- teolitycznymi. nie przed zaka|eniami jest zwizana z ich terie. Chocia| endosomy komórek M maj Wyró|nia si dwie podklasy: IgA1 wiksz zdolno[ci do wizania i neutra- niskie pH i zawieraj katepsyn E, nie wia- i IgA2, ró|nice si midzy sob budo- lizowania antygenów. IgA mog te| bloko- domo czy pobrany materiaB jest degrado- w i dystrybucj w organizmie. Podklasa wa receptory bakteryjne, co zapobiega ad- wany w trakcie transepitelialnego trans- IgA1 charakteryzuje si wiksz Batwo[ci hezji drobnoustrojów do komórek nabBon- portu i czy komórki te bior udziaB w prze- wizania antygenów, a jednocze[nie wy|- ka i rozwojowi zaka|enia. Mo|liwe jest to twarzaniu i prezentowaniu antygenów. sz wra|liwo[ci na dziaBanie specyficz- dlatego, |e reszty mannozowe przyBczo- Wiadomo na pewno, |e wiele patogenów nych proteaz produkowanych przez liczne ne do BaDcuchów ci|kich ± w IgA reaguj prze|ywa transcytoz i mog one zaka|a {ycie Weterynaryjne " 2009 " 84(2) 117 Prace pogldowe ZWIATAO JELITA S-IgA IgG bakterie FcRn pIgR IgG DC dIgA A C B Ryc. 2. Stan gotowo[ci immunologicznej bBon [luzowych. A  Transport wydzielniczych IgA przy udziale receptora dla polimerycznych postaci immunoglobulin. B  Wi- zanie wolnych bakterii przez komórk dendrytyczn w [wietle jelita i w strefie podnabBonkowej z wykorzystaniem przeciwciaB klasy IgG. C  Przechodzenie drobnoustrojów opBaszczonych IgG przez [cian jelita przy wykorzystaniu i receptora FcRn. Obja[nienia: dIgA (dimeric IgA)  dimer IgA; S-IgA (secretory IgA)  wydzielnicze IgA; pIgR (poly- meric Ig receptor)  receptor dla polimerycznych form immunoglobulin; FcRn (neonatal Fc receptor)  k ;DC (dendritic cell)  komórka dendrytyczna komórki nabBonka i w ten sposób nastpuje ukBadu zgodno[ci tkankowej (major histo- bakteryjny LPS, powoduj reorganizacj rozprzestrzenianie zaka|enia (6). compatibility complex  MHC) klasy I i II, biaBek utrzymujcych [cisBe poBczenia Penetracja bBony [luzowej z wykorzy- oraz czsteczek kostymulujcych (CD40, komórkowe i powrót komórki dendry- staniem komórek M wymaga wytwarza- CD80, CD86). Jelitowe komórki dendry- tycznej do warstwy podnabBonkowej. Po nia przez bakterie biaBek, które umo|li- tyczne stanowi heterogenn populacj przeniesieniu bakterii poni|ej warstwy na- wiaj im [cisBe przyleganie do powierzch- zdoln do uruchomienia zarówno stanu bBonka nastpuje endocytoza i jednocze- ni bBony komórkowej, a nastpnie inwazj. tolerancji, jak i reakcji zapalnej w odpo- sna migracja komórek dendrytycznych do Bakteryjne biaBka inwazyjne mog by wiedzi na antygeny wnikajce z przewo- krezkowych wzBów chBonnych, gdzie pre- wstrzykiwane do komórki za pomoc sys- du pokarmowego. Ta ró|norodno[ od- zentuj pochBonite antygeny limfocytom temu sekrecji typu III (type III secretory powiedzi jest wynikiem aktywacji ró|nych efektorowym T. Dodatkowo komórki den- system TTSS). TTSS jest mechanizmem subpopulacji DC, ale tak|e efektem miej- drytyczne wychwytuj te drobnoustroje, jednoetapowym, a substancje wydziela- scowych czynników [rodowiskowych ta- które dostaBy si do strefy podnabBonko- ne przez bakterie za pomoc tego syste- kich jak limfopoetyna zrbu grasicy (thy- wej wykorzystujc komórki M. Patogeny mu nie s uwalniane do przestrzeni pe- mic stromal  derived lymphopoietin  umiejce unika fagocytozy wykorzystuj ryplazmatycznej komórki bakteryjnej, ale TSLP), IL  10, TGF² lub kwas retinowy komórki dendrytyczne jako drog inwazji dostaj si bezpo[rednio do cytozolu ko- (retinoic acid  RA). Komórki dendry- organizmu (ryc. 2B; 15). mórki gospodarza (13). tyczne obecne pod nabBonkiem jelitowym Jeszcze innym sposobem inwazji wyko- Drug drog wykorzystywan przez pa- mog przeciska swoje wypustki pomi- rzystywanym przez bakterie jest tzw. in- togeny s komórki dendrytyczne. Bdc dzy enterocytami i w ten sposób wychwy- wazja bezpo[rednia. Taki sposób przeni- stra|nikami organizmu i profesjonalnymi tywa antygeny bezpo[rednio z tre[ci je- kania przez barier nabBonkow wykorzy- komórkami prezentujcymi antygen, ko- lita (ryc. 2B; 14, 15). Wciskajc swoje wy- stuje np. Listeria monocytogenes. Inwazja mórki dendrytyczne maj liczne wypust- pustki pomidzy komórki nabBonka, nie dokonuje si nie poprzez nabBonek towa- ki, które s w cigBym ruchu. Na swojej uszkadzaj ich [cisBych poBczeD, a tym rzyszcy grudkom, czyli FAE (follicle asso- powierzchni prezentuj liczne receptory samym nie naruszaj integralno[ci war- ciated epithelium), ale w innych miejscach rozpoznajce wzorce molekularne zwi- stwy nabBonkowej. Jelitowe DC potrafi bBony [luzowej jelita. Sposób, jaki wyko- zane z patogenami (pattern recognition syntetyzowa biaBka okludyn i klaudyn rzystuj listerie przypomina nieco proces receptors  PRR) pozwalajce na natych- odpowiedzialne za istnienie [cisBych po- fagocytozy, ale dokonuj go komórki nor- miastow reakcj w razie rozpoznania pa- BczeD pomidzy komórkami. Po zwi- malnie nieposiadajce tej zdolno[ci, czy- togenu. Konsekwencj pobudzenia DC zaniu patogennej bakterii przez komór- li komórki nabBonkowe. Listerie przyle- jest zwikszenie ekspresji biaBek gBównego k dendrytyczn komponenty, takie jak gaj do bBony cytoplazmatycznej komórki {ycie Weterynaryjne " 2009 " 84(2) 118 Prace pogldowe nabBonka dziki produkcji i uwalnianiu InlA (12). InlA jest biaBkiem nale|cym do zró|nicowanej grupy intrenalizyn, do których nale| równie|: InlB, LnlC, LnlC2, InlD, InlE, InlF, InlG i InlH. BiaBko InlA wraz z InlB jest prawdopodobnie gBów- nym mediatorem zmian w komórce, któ- re zapocztkowuj proces adhezji bakte- rii do nabBonka jelita. InlA ma silne powi- nowactwo do E-kadheryny, [ródbBonowej zewntrzkomórkowa glikoproteiny biorcej udziaB w tworzeniu domena bogata w leucyn poBczeD pomidzy komórkami (E-kadhe- ryna-E-kadheryna). Nastpnie InlA wywo- Buje zmiany wewntrz komórki polegajce na zmianie konformacji cytoszkieletu oraz struktury bBony komórkowej, co prowa- bBona cytoplazmatyczna dzi do endocytozy bakterii (16). Jest jeszcze jedna, alternatywna, droga wnikania drobnoustrojów poprzez bBo- n [luzow. Polega ona na wykorzystaniu receptora dla fragmentu Fc przeciwciaB. Receptor FcRn, który wykorzystuj bak- terie, ró|ni si budow od innych recep- torów z tej samej rodziny FcR. FcRn bu- [ródbBonowa oraz dow przypomina czsteczk MHC kla- wewntrzkomórkowa sy I, wystpuje u czBowieka na komórkach domena TIR (Toll/IL-1R domain) syncytiotrofoblastu i jest odpowiedzialny za wizanie matczynych IgG i transport ich przez Bo|ysko do krwi pBodu. Recep- tor ten wystpuje równie| wewntrz ko- mórek [ródbBonka, w komórkach nabBon- kowych kanalików nerkowych, w hepato- cytach i nabBonku jelit. W tych miejscach Ryc. 3. Schemat budowy receptora Toll podobnego  TLR bierze udziaB w regulacji st|enia przeciw- ciaB IgG we krwi dorosBych i mo|e sBu|y równie| jako dodatkowe wrota zaka|enia. Bakterie zwizane przez fragment Fab IgG ZWIATAO JELITA mog by transportowane poprzez recep- tor FcRn (ryc. 2C). Dziki transportowi za pomoc FcRn patogeny nie ulegaj degra- dacji w endosomach, gdy| endosomy za- wierajce FcRn nie podlegaj fuzji z lizo- somami. Drobnoustroje dostaj si wic w niezmienionej postaci do blaszki wBa- [ciwej bBony [luzowej (17, 18) Zapewnienie integralno[ci bBon [luzowych KRYPTA Utrzymanie homeostazy w przewodzie po- JELITOWA karmowym wi|e si z istnieniem mecha- nizmów pozwalajcych na tolerowanie na- bakterie turalnej mikroflory, przy jednoczesnym za- chowaniu stanu gotowo[ci do zwalczenia potencjalnego zaka|enia. Jakiekolwiek za- TLR burzenia zwizane z niewBa[ciwym dzia- Baniem GALT nios ze sob szkodliwe dla caBego organizmu powikBania. komórki Panetha Tolerancja pokarmowa Na terenie GALT obowizuje toleran- cja pokarmowa, czyli brak reakcji ukBa- defensyny du odporno[ciowego na antygeny zawar- te w pokarmie. Tolerancj pokarmow, która zapewnia zachowanie homeostazy bBon [luzowych, umo|liwiaj stymulowane Ryc. 4. Schemat budowy krypty jelitowej. TLR  receptor Toll-podobny {ycie Weterynaryjne " 2009 " 84(2) 119 Prace pogldowe A B sygnaB aktywujcy czynnik NFºB sygnaB aktywujcy czynnik NFºB PPAR-³ cytoplazma PPAR-³ cytoplazma NFºB NFºB zatrzymanie NFºB NFºB przechodzi w cytoplazmie do jdra jdro jdro brak transkrypcja transkrypcji genów genów Ryc. 5. Mechanizm wstrzymania odpowiedzi immunologicznej (A) oraz mechanizm naturalnej drogi aktywacji czynnika transkrypcyjnego NFºB (B). Obja[nienia: PPAR-³ (peroxisome-proliferator-activated-receptor ³)  biaBkowy receptor jdrowy, NFºB (nuclear factor kappa B)  czynnik jdrowy ºB w GALT i migrujce z niej limfocyty. Lim- Brak odpowiedzi immunologicznej receptory uczestniczce w fagocytozie focyty wdruj do innych tkanek, w szcze- na mikroflor symbiotyczn znajdujce si na powierzchni komórek gólno[ci do gruczoBu mlekowego, gruczo- prezentujcych antygeny i receptory ak- Bów [linowych i innych obszarów ukBadu Analizujc wpByw bakterii symbiotycz- tywujce komórki. Ostatni typ recepto- pokarmowego, chronic je przed powtór- nych na organizm gospodarza, nasuwa si rów znajduje si na komórkach ukBadu n inwazj danym antygenem, podanym pytanie, dlaczego drobnoustroje natural- odporno[ciowego, a tak|e na komórkach niekoniecznie drog pokarmow. Usta- nie zasiedlajce przewód pokarmowy nie nabBonkowych. Dziki lokalizacji w jamie lono, |e u ludzi powstawanie tolerancji wywoBuj odpowiedzi immunologicznej, ustnej, przewodzie pokarmowym, ukBadzie pokarmowej jest zale|ne od wieku, a do- mimo |e posiadaj na swojej powierzch- oddechowym, w skórze i w drogach mo- kBadniej od dojrzaBo[ci ukBadu immuno- ni te same wzorce molekularne co bakte- czowo-pBciowych receptory te reaguj na logicznego. rie chorobotwórcze. Aby odpowiedzie zagro|enia ze strony czynnika zakaznego Za cel tolerancji pokarmowej uznaje na to pytanie, nale|y omówi gBówne za- ju| we wrotach zaka|enia. PRR s bardzo si zapobieganie uogólnionej odpowie- sady dziaBania mechanizmów obronnych starym, silnie zakonserwowanym elemen- dzi immunologicznej na antygeny pokar- organizmu. tem obrony nieswoistej organizmu, inicju- mowe, które przedostaBy si do kr|enia Mechanizmy odporno[ci nieswoistej jc, po stymulacji, zBo|on kaskad prze- w wyniku utraty szczelno[ci bariery je- maj zwizek z identyfikacj okre[lonych kazywania sygnaBów wewntrzkomórko- litowej. Tolerancja na antygeny, uzyska- zwizków wystpujcych u drobnoustro- wych powodujc aktywacj czynników na drog pokarmow, jest utrzymywana jów i innych czynników zakaznych. Cz- transkrypcyjnych, takich jak czynnik j- w organizmie po powtórnym podaniu da- steczki rozpoznawane, czyli tzw. moleku- drowy ºB (nuclear factor ºB, NF  ºB), nego antygenu drog pozajelitow i cha- larne wzorce zwizane z patogenami (pa- co w efekcie prowadzi do syntezy i uwal- rakteryzuje si brakiem odpowiedzi im- thogen  associated molecular patterns niania cytokin prozapalnych. Najlepiej po- munologicznej.  PAMP), s charakterystyczne i wspólne znanymi PRR s receptory Toll-podobne, Na rozwój tolerancji pokarmowej ma dla grup mikroorganizmów. S to: man- czyli TLR (Toll-like receptors). Receptory wpByw sprawno[ czynników anatomicz- nany, skBadniki [cian komórkowych bak- TLR zbudowane s z cz[ci zewntrzko- nych i fizjologicznych warunkujcych pra- terii (LPS, lipopeptydy, peptydoglikany, mórkowej bogatej w leucyn i cz[ci cy- widBow barier ochronn jelita  szczel- kwasy tejchojowe), niemetylowane se- toplazmatycznej, czyli tzw. fragmentu TIR no[ nabBonka, obecno[ [luzu, enzymy kwencje CpG bakteryjnego DNA, czy wi- (Toll/IL-1 receptor; ryc. 3). trawienne, odpowiednia mikroflora sym- rusowy dsRNA. Czsteczki PAMP peBni Wikszo[ receptorów TLR znajdu- biotyczna. Natomiast za powstanie i utrzy- wa|ne funkcje fizjologiczne, a ich budo- je si na powierzchni, ale s te| receptory manie tolerancji pokarmowej odpowie- wa jest konserwatywna i nie ulega zmia- znajdujce si wewntrz komórek na bBo- dzialne s trzy procesy: anergia, delecja nom w wyniku ewolucji. Do identyfikacji nach, np. pcherzyków wewntrzcytopla- klonalna i supresja komórek ukBadu od- PAMP sBu| odpowiednie receptory roz- zmatycznych (TLR9). Dotychczas zidenty- porno[ciowego. Mechanizmy tolerancji poznajce te wzorce  PRR. Znanych jest fikowano 13 typów receptorów TLR, ale pokarmowej s zBo|one i wymagaj udzia- kilka typów receptorów PRR. S to tzw. re- nie dla wszystkich receptorów okre[lono Bu wielu populacji komórek ukBadu immu- ceptory wydzielane, najcz[ciej o wBa[ci- naturalny ligand (TLR 10, 12, 13). Rozpo- nologicznego (12, 14). wo[ciach opsonin uBatwiajce fagocytoz, znanie PAMP nastpuje po bezpo[rednim {ycie Weterynaryjne " 2009 " 84(2) 120 Prace pogldowe zwizaniu ligandu z receptorem. Niektó- re TLR wymagaj wBa[ciwego rozpoznania tzw. biaBek towarzyszcych, dziki czemu wiele receptorów TLR potrafi identyfiko- wa niespokrewnione ze sob struktural- IºB nie ligandy (19). CYTOPLAZMA Brak reakcji organizmu na bakterie sta- nowice mikroflor naturaln przewodu pokarmowego tBumaczy si wBa[ciwo- NFºB [ciami bBony [luzowej i komórek ukBa- ubikwitynacja IºB du immunologicznego oraz cechami sa- degradacja IºB mych komórek bakteryjnych. Mikroflora symbiotyczna nie wytwarza czynników chorobotwórczo[ci, jakimi s adhezyny i inwazyny. Adhezyny patogenów swo- przemieszczenie JDRO i[cie Bcz si z molekularnymi elemen- NFºB do jdra tami nabBonka jelita. Adhezja do komó- transkrypcja genów rek nabBonkowych uBatwia ich uszkodze- nie przez toksyny bakteryjne, a tym samym umo|liwia rozmna|anie i wnikanie bak- terii w gBb tkanek. Brak odpowiedzi im- munologicznej na bakterie symbiotyczne wynika z wizania ich czsteczek PAMP przez mucyn znajdujc si w [luzie. Bak- terie patogenne dziki wydzielaniu mucy- naz potrafi unikn zwizania przez mu- Ryc. 6. Schemat ubikwitynacji IºB  stymulacja wydzielania cytokin prozapalnych. Obja[nienia: NFºB (nuclear cyn i usunicia wraz z ruchami perystal- factor kappa B)  czynnik jdrowy ºB; IºB (inhibitor NFºB)  inhibitor czynnika jdrowego ºB tycznymi jelita. Innym przykBadem braku pobudzenia PAMP jest specyficzna budo- bakterie fizjologicznie zasiedlajce jeli- Jest jeszcze jedna [cie|ka oddziaBywa- wa lipidu A (skBadnik LPS) w postaci pen- ta. Natomiast TLR3 wi|cy dwuniciowy nia bakterii symbiotycznych z NFºB, mia- tameru u beztlenowych bakterii z rodza- RNA (dsRNA) bierze udziaB w rozpozna- nowicie droga ubikwitynowa. Niepatogen- ju Bacteroides. U bakterii chorobotwór- waniu zaka|eD wirusowych (20). ne (atenuowane) szczepy salmoneli oddzia- czych natomiast lipid A jest heksamerem Receptory TLR mog by te| tak roz- Buj na komórki nabBonkowe zapobiegajc i w tej formie wykazuje wysokie wBa[ciwo- mieszczone, aby bakterie symbiotyczne ubikwitynacji podjednostki ± inhibitora [ci immunostymulujce, dziaBa aktywuj- nie miaBy bezpo[rednio mo|liwo[ci ich NFºB (IºB±). IºB± jest normalnie induko- co na limfocyty B, makrofagi i nieco sBa- stymulacji, jak jest to w przypadku TLR5, wany przez patogenne szczepy Salmonella biej na limfocyty T (12). rozpoznajcego flagelin bakterii z rodzaju spp. lub TNF ³. Ubikwitynacja IºB± pro- Funkcja bBon [luzowych w ksztaBtowa- Salmonella spp. Receptor ten znajduje si wadzi do zniszczenia tego biaBka w prote- niu tolerancji mikroflory naturalnej opie- w bBonie komórkowej od strony warstwy asomach. Nieubikwitynowany, czyli nie- ra si na mechanizmie tzw. niezauwa|ania. podnabBonkowej, tzw. lokalizacja spolary- zniszczony inhibitor NFºB, wstrzymuje Objawia si to poprzez zmniejszon licz- zowana. Rozpoznanie biaBka przez TLR5 przemieszczanie tego czynnika do jdra b i efektywno[ receptorów TLR, a co za jest wic mo|liwe tylko w przypadku na- (ryc. 6; 12). tym idzie ograniczon mo|liwo[ wykry- ruszenia cigBo[ci nabBonka lub gdy flage- Nale|y wic uzna, |e brak reakcji za- wania czsteczek PAMP. Lokalizacja re- lina zostanie przetransportowana na dro- palnej w odpowiedzi na bakterie sym- ceptorów TLR na komórkach [ciany jeli- dze transcytozy na drug stron komórki biotyczne stanowi wypadkow zBo|onych ta jest [ci[le okre[lona. W obszarach reak- nabBonkowej. Dodatkowo flagelina bakterii mechanizmów regulatorowych i nie jest tywnych immunologicznie, jakimi s krypty komensalnych ma mniejsz zdolno[ sty- wyBcznie przejawem ignorowania niepa- jelitowe, znajduj si TLR2 i TLR4, a doj- mulowania TLR5 (12). togennych drobnoustrojów przez ukBad od- rzaBe komórki nabBonkowe prezentuj na Innym sposobem uniknicia odpowie- porno[ciowy w [cianie jelita. GALT speBnia powierzchni majcej bezpo[redni kontakt dzi immunologicznej przez bakterie sym- bowiem pozornie przeciwstawne funkcje: ze [wiatBem jelita receptory TLR3. Recep- biotyczne jest wstrzymanie syntezy cyto- utrzymuje staB tolerancj wobec natural- tory TLR2 na komórkach krypt jelitowych kin. Rozpoznanie wzorca molekularnego nej mikroflory i zachowuje stan peBnej go- odpowiadaj za rozpoznanie peptydogli- przez TLR jest sygnaBem pobudzajcym ka- towo[ci do odpowiedzi immunologicznej kanów, lipoprotein bakteryjnych, a TLR4 skad aktywujc czynnik jdrowy NFºB, w stosunku do patogenów. lipopolisacharydów i kwasu lipotejchojo- który przechodzi z cytoplazmy do jdra Rol bakterii symbiotycznych jest wic wego. Lokalizacja tych receptorów na ko- komórkowego i wywoBuje transkrypcj ge- tak|e oddziaBywanie na komórki GALT, mórkach znajdujcych si na dnie krypt nów cytokin prozapalnych. Niepatogenne którego nastpstwem jest stan aktywnej to- sprawia, |e nie maj one kontaktu z bak- bakterie wywoBuj ekspresj i aktywacj re- lerancji na antygeny pokarmowe i na same teriami symbiotycznymi i nie s przez nie ceptora biaBkowego PPAR ³ (peroxisome- drobnoustroje. Prowadzi to do ogranicze- stymulowane, natomiast s pobudzane po proliferator-activated-receptor-³). Jest nia odpowiedzi lub stymulacji braku odpo- przedostaniu si do wntrza krypt bakterii to negatywny regulator czynnika NFºB. wiedzi na terenie bBony [luzowej. patogennych, w nastpstwie czego docho- PPAR ³ Bczy si z REL-A, podjednostk Komórki ukBadu odporno[ciowego: ko- dzi do natychmiastowej stymulacji odpo- NFºB, zatrzymuje go w cytoplazmie i tym mórki dendrytyczne, makrofagi i limfocyty wiedzi immunologicznej (ryc. 4). Fakt ten samym zapobiega zapocztkowaniu trans- Treg w odpowiedzi na mikroflor symbio- zmniejsza czy wrcz uniemo|liwia wywo- krypcji genów kodujcych cytokiny proza- tyczn produkuj cytokiny przeciwzapal- Banie odpowiedzi immunologicznej przez palne (ryc. 5; 12). ne IL10 i TGF-² co stymuluje miejscow {ycie Weterynaryjne " 2009 " 84(2) 121 Prace pogldowe into luminal secretions for delivery of antigens to muco- odpowiedz anga|ujc limfocyty Th2 i po- UkBad odporno[ciowy przewodu pokar- sal dendritic cells. Immunity 2004, 20, 769 783. woduje wytwarzanie przeciwciaB klasy IgA. mowego musi pozostawa w stanie równo- 18. Jang M.H., Kweon M.N., Iwatanik K., Yamamoto M., Te- rahara K., Sasakawa C., Suzuki T., Nochi T., Yokota Y., Wydzielnicze IgA wi| antygeny i w kon- wagi pozwalajcym na identyfikacj anty- Rennert P.D., Hiroi T., Tamagawa H., Iijima H., Kuni- sekwencji te usuwane s wraz ze [luzem. genów i uniknicie uszkodzeD bBony [lu- sawa J., Yuki Y., Kiyono H.: Intestinal villous M cells: an antigen entry site in the mucosal epithelium. Proc. Natl. Jednocze[nie IL-10 i TGF-², tBumi dzia- zowej w przebiegu ostrej reakcji zapalnej, Acad. Sci. USA 2004, 101, 6110 6115. Banie limfocytów Th1, zapobiegajc uru- a jednocze[nie gwarantujcym natychmia- 19. Pasare C., Medzhitov R.: Toll-like receptors: linking in- chomieniu przez organizm miejscowej stowe wzbudzenie odpowiedzi immunolo- nate and adaptive immunity. Nat. Rev. Immunol. 2004, 6, 1382 1387. odpowiedzi anga|ujcej komórki bior- gicznej w celu eliminacji czynnika zakaz- 20. Furrie E., Macfarlane S., Thomson G., MacFarlane G.T.: ce udziaB w zapaleniu i syntezie przeciw- nego i aktywne utrzymanie stanu toleran- Toll-like receptors  2,  3, and  4 expression patterns on human colon and their regulation by mucosal associated ciaB IgG (12). cji w stosunku do naturalnej mikroflory. bacteria. Immunology 2005, 115, 565 574. Brak odpowiedzi ze strony GALT na W zwizku z tym ukBad odporno[ciowy 21. Pie[cik M., Pawlik M., Rydzewska G.: Infekcyjne zapalenie bakterie symbiotyczne jest mechanizmem bBon [luzowych musi by w staBej gotowo- jelita a choroba Le[niowskiego-Crohna  problemy dia- gnostyczne i terapeutyczne. Przegl. Gastroenetrol. 2006, zBo|onym, a granica pomidzy zachowa- [ci do podjcia walki i zachowywa najdalej 1, 88 91. niem homeostazy i reakcj zapaln mo|e idc wstrzemizliwo[ w kontakcie z an- by przekroczona do[ Batwo, gdy wyst- tygenami pokarmowymi i symbiotyczny- puj okre[lone uwarunkowania genetycz- mi drobnoustrojami. ne. PrzykBadem wady genetycznej maj- cej swoje odzwierciedlenie w dziaBaniu Pi[miennictwo ukBadu immunologicznego, jest choroba Le[niowskiego-Crohna (21). W chorobie 1. Kalinowska-Gacek E., GieryDska M.: BBony [luzowe  stan gotowo[ci immunologicznej. Cz[ I. {ycie Wet. 2009, 84, Le[niowskiego-Crohna mutacja dotyczy 77 81. genu CARD15/NOD. Gen ten koduje biaB- 2. Mowat A. McJ.: Anatomical basis of tolerance and im- ko NOD2, bdce wewntrzkomórkowym munity to intestinal antigens. Nat. Rev. Immunol. 2003, 3, 331 340. receptorem dla dipeptydu muramylowe- 3. Sun Ch-M., Hall J., Blanck R.B., Bouladoux N., Ouk- go. Razem z dziaBajcymi zewntrzkomór- ka M., Mora J.R., Belkaid Y.: Small intestine lamina kowo cytokinami TNF± i IFN³ powodu- propria dendritic cells promote de novo generation of Foxp3 Treg cells via retinoic acid. J. Exp. Med. 2007, 204, je aktywacj czynnika transkrypcyjne- 1774 1785. go NFºB. Deficyt NOD2 spowodowany 4. Van Houten N., Mixter P., F., Wolfe J., Budd R.C., 1993. mutacj w genie CARD15/NOD prowa- CD2 expression on murine intestinal intraepithelial lym- phocytes is bimodal and defines proliferative capacity. Int. dzi do zmniejszenia wytwarzania krypty- Immunol. 1993, 5, 665 672. dyn przez komórki Panetha, co powoduje 5. Yamamoto M., Fujihashi K., Kawabata K., McGhee J.R., Kiyono H.: A mucosal intranet: intestinal epithelial cells wzrost liczby bakterii w koDcowym odcin- down  regulate intraepithelial but not periphelial, T lym- ku jelita cienkiego i usposabia do rozwo- phocytes. J. Immunol. 1998, 160, 2188 2196. ju zapalenia. U osób z chorob Le[niow- 6. Neutra M.R., Mantis, N.J., Kraehenuhl, J.P.: Collabora- tion of epithelial cells with organized mucosal lymphoid skiego-Crohna proces usuwania bakterii tissues. Nat. Immunol. 2001, 2, 1004-1009. na poziomie nabBonka jelitowego prze- 7. Taylor C.T., Murphy A., Kelleher D., Baird A.W.: Chan- ges in barrier function of a model intestinal epithelium biega nieprawidBowo. Deficyt w zakresie by intraepithelial lymphocytes require new protein syn- NOD2 powoduje, |e u osób z t choro- thesis by epithelial cells. Gut 1997, 40, 634 640. b obserwuje si podwy|szone st|enie 8. Kroese F.G.M., de Waard R., Bos N.A.: B-1 cells and the- ir reactivity with the murine intestinal microflora. Sem. TNF±, który dziaBa miejscowo i syste- Immunol. 1996, 8, 11 18. mowo, nasilajc i stymulujc reakcje za- 9. Mestecky J., Moro I., Underdown B.J.: Mucosal immu- palne. W efekcie dochodzi do aktywacji noglobulins. W: Mucosal Immunology, Ogra P.L., Lamm M.E., Bienenstock J., Mestecky J., Strober W., McGhee limfocytów T i nadmiernej producji cy- J.R. (edit.), 2nd ed., Academic Press, San Diego, Lon- tokin, prowadzc do dBugotrwaBego za- don, Boston, New York, Sydney Tokyo, Toronto 1999, palenia jelita cienkiego, gBównie czcze- s. 133 162. 10. Czy|ewska-BuczyDska A., Lewandowicz-UszyDska A., go (12, 21). Jankowski A.: IgA istotny element ukBadu odporno[ci  wybrane zagadnienia. Post. Hig. Med. Do[w. 2007, 61, 38 47. Podsumowanie 11. Blanch V.J., Piskurich J.F., Kaetzel C.S.: Coordinate regu- lation of IFN regulatory factor-1 and the polymeric Ig re- BBony [luzowe stanowi barier oddziela- ceptor by proinflammatory cytokines. J. Immunol. 1999, 162, 1232 1235. jc zrównowa|one [rodowisko wewntrz- 12. Sansonetti, P.J.: War or peace at mucosal surfaces. Nat. ne organizmu od, ulegajcego dynamicz- Rev. Immunol. 2004, 4, 953 964. 13. Hueck Ch. J.: Type III protein secretion systems in bacte- nym zmianom, [rodowiska zewntrznego. rial pathogens of animal and plants. Microbiol. Mol. Biol. Bdc najwa|niejszymi wrotami zaka|e- Res. 1998, 62, 379 433. nia, s wyposa|one w skuteczne mecha- 14. Coombes J.L., Powrie F.: Dendritic cells in intesti- nal immune regulation. Nat. Rev. Immunol. 2008, 8, nizmy obronne, gwarantujce utrzyma- 435 446. nie homeostazy. Dziki lokalnie dziaBajce- 15. Rescigno M., Urbano M., Valzasina B., Francolini M., mu ukBadowi odporno[ciowemu (MALT) Gianluca R., Bonasio R., Granucci F., Kraehenbuhl J.P., Ricciardi-Castagnoli P.: Dendritic cells express tight junc- zapewniona jest zarówno ochrona bBon tion proteins and penetrate gut epithelial monolayers to [luzowych, jak i ochrona ogólna przed sample bacteria. Nat. Immunol. 2001, 2, 361 367. 16. Bergmann B., RaffelsBauer D., Kuhn M., Goetz M., Hom wnikajcymi patogenami. Odpowiednie S., Goebel W.: In1A but not In1B  mediated internali- dziaBanie swoistych i nieswoistych me- zation Listeria monocytogenes by non-phagocytic mam- chanizmów obronnych w przewodzie po- malian needs the support of other internalins. Mol. Mi- Dr MaBgorzata GieryDska, ZakBad Immunologii, Katedra crobiol. 2002, 43, 557 570. karmowym gwarantuje jednocze[nie tole- Nauk Przedklinicznych, WydziaB Medycyny Weterynaryj- 17. Yoshida M., Claypool S.M., Wagner J.S., Mizoguchi E., Mi- rancj w stosunku do naturalnej mikroflo- nej SGGW, ul. Ciszewskiego 8, 02-786 Warszawa, e-mail: zoguchi A., Roopenian D.C., Lencer W.I., Blumberg R.S.: ry symbiotycznej. Human neonatal Fc receptor mediates transport of IgG malgorzata_gierynska@sggw.pl {ycie Weterynaryjne " 2009 " 84(2) 122

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Immunologia wejsciowki II rok czesc 2 ćw 4
WYMAGANIA BHP DOTYCZACE OBIEKTOW BUDOWLANYCH I TERENU ZAKLADU czesc II drogi
KOMLOGO Multimedialny Pakiet Logopedyczny część I i II(1)
MGO LW WK0 Polityka makroekonomiczna w gospodarce otwartej Model Mundella Fleminga, część II
Prac IMMUNOLOGII TRANSPLANTACYJNEJ II r WL
EGZAMIN MATURALNY Z JĘZYKA ANGIELSKIEGO POZIOM ROZSZERZONY CZĘŚĆ II
Część II MatLab (Środowisko, Praca Konsolowa, Wektory i Macierze)
Czesc II odp X i Y (2)
DRAKEMOR część II by MattRix

więcej podobnych podstron