plik


ÿþRyszard Przybylski Eros i Tanatos. Proza JarosBawa Iwaszkiewicza 1916-1938. Pierwszy okres twórczo[ci prozatorskiej J.I. (1916-1924) upBynB pod znakiem polemiki z romantyczn antynomi ducha i |ycia, narzucon pisarzowi przez estetyk modernizmu. Pod wpBywem Oskara Wilde a na pocztku objawiBa si ona jako przeciwieDstwo pikna i |ycia (m.in. w:  Ucieczce do Bagdadu ,  Legendzie i Demeter ,  Zenobii Palmurze ,  siedmiu bogatych miast nie[miertelnego Ko[cieja i  Wieczorze u Aldona ). Pierwszy okres twórczo[ci jest czasem gwaBtownych poszukiwaD nowego pogldu na charakter zwizków midzy sztuk a |yciem. W modernistycznym modelu [wiata |ycie nie mogBo przynie[ wiedzy o sztuce czy te| rzuci na ni cieD krytyki. Wy|szo[ sztuki nad |yciem jest prawd absolutn. Schemat kompozycyjny Iwaszkiewicza zrodziBo przekonanie, i| modernistyczna problematyka sztuki i |ycia jest caBkowicie uzasadniona, aktualna i |ywa. Ale jednocze[nie Iwaszkiewicz ukazuje krytyczny jego stosunek do modernistycznego aksjomatu wy|szo[ci sztuki nad |yciem oraz nirwanizmu, a ogromny szacunek do |ycia, jako warto[ci nadrzdnej. Wcze[niej jak np. w  Hilarym dostrzegamy proces destrukcji [wiatopogldu i rozpadu osobowo[ci artysty, a ju| w 1924r. w powie[ci  Ksi|yc widzimy integracj osobowo[ci mBodego twórcy i jego poszukiwania estetyczne. Temat ten znalazB wyraz w gatunku, który nazywany jest przez Francuzów le roman de l adolescence, przez Anglików- the novel of adolescence. Po polsku najlepiej jest okre[li przy pomocy tytuBu sBawnej ksi|ki Jamesa Joyce a: portret artysty z czasów mBodo[ci. Agresywny autotematyzm tej literatury sprawiB, |e powie[ o mBodym arty[cie staBa si wic utworem o  wychowaniu artystycznym twórcy. Z reguBy oznaczaBo to porachunek z modernizmem. Charakterystyczn cech tego porachunku byBa próba ustalenia jakiej[ pozytywnej zasady estetycznej, która mogBaby sta si podstaw dalszej pracy artystycznej. Wi| si z ni dwa zagadnienia szczegóBowe: autobiografizm i liryzm. Novel of adolescence stanowi czyst i pikn realizacj obiektywizacji prze|y i |ycia artysty, ale mimo tej obiektywizacji gatunek ten jest z reguBy przesiknity liryzmem, szlachetn czuBo[ci. W  Ksi|ycu Iwaszkiewicz podjB temat miBo[ci mistycznej, w której kryje si zagadnienie przezwyci|ania samotno[ci jednostki, opanowania  metafizycznego lku , który przenika czBowieka w chwili, gdy zaczyna sobie u[wiadamia sw rozpaczliw odrbno[. MiBo[ i uniesienia mistyczne s w filozofii chrze[cijaDskiej nierozdzielne. Klska erotyczna wywoBuje z reguBy pytanie o  sens |ycia i w rezultacie stawia przed bohaterem szereg zasadniczych pytaD. Mistyczna sublimacja erotyki zamienia si niekiedy lekcj miBo[ci do |ycia. MiBo[ wprowadziBa wic do powie[ci Iwaszkiewicza motyw mistycznej Bczno[ci czBowieka ze [wiatem. GBównego bohatera  Ksi|yca Antoniego nie interesowaBo intelektualne poznanie [wiata. Pozna rozumowo, znaczy wpisa si w jaki[ przyjty z góry system my[lenia pojciowego, który odcina czBowieka od bezpo[redniego prze|ywania |ycia i zamienia je w abstrakcje. Ten zabieg niszczy mo|liwo[ poBczenia si z caBo[ci, w wszech[wiatem. A wBa[nie wpisanie siebie w koBo kosmiczne, w odwieczny rytm natury wydaje si gBównym pragnieniem Antoniego. Chc on bowiem poBczy si z caBo[ci w  nieustajcym tworzeniu . Tylko taka [wiadomo[ pozwala przezwyci|y  lk istnienia (który ma wymiar religijny). Symbolika ksi|yca- ka|dy z dwóch gBównych bohaterów, Antoni i Jerzy, rozumie |ycie po swojemu i wobec tego ka|dy z nich widzi ksi|yc nieco inaczej. Nad dwoma  ogrodami |ycia [wiec dwa ró|ne ksi|yce. Jerzy nie wi|e z ksi|ycem tre[ci symbolicznych w przeciwno[ci do Antoniego, który ma dla niego wymiar religijny albo widzi ksi|yc, jako okrutnego niemego [wiadka wydarzeD. ByB to ów milczcy potwór romantyków, którzy wyjtkowo silnie prze|ywali kontrast midzy niezmienn, obojtn natur a dramatycznym [wiatem ludzi. Po wielu latach Iwaszkiewicz napisze, |e  Ksi|yc pozostaB jego ulubion ksi|k, w której przekazaB sw mBodo[ lepiej ni| we wspomnieniach, wspomnieniach Antoni jest w istocie portretem samego Iwaszkiewicza. JarosBaw Iwaszkiewicz zostaB zaliczony do wielko[ci niekwestionowanych literatury midzywojnia. Niepokój duchowy jego bohaterów, który czytelnika porusza, wywodzi si w prostej linii z modernistycznej metafizyki. W przeciwieDstwie do wielu innych pisarzy Iwaszkiewicz zwróciB uwag przede wszystkim na estetyk modernizmu. Inspiracje pBynce z  filozofii |ycia pozwoliBy przezwyci|y zarówno optymistyczne, jak i pesymistyczne konsekwencje modernistycznego estetyzmu, który objawiB si u nas z jednej strony jako wildyzm, z drugiej za[ jako przybyszewszczyzna. Koncepcja artysty-dawcy |ycia przywróciBa harmoni midzy sztuk a |yciem. PozwoliBa zlikwidowa tragiczne skutki modernistycznej antynomii. Nowa hierarchia, któr ustaliB programowy bohater  Ksi|yca , Antoni, uBo|yBa oba czBony dawnej antynomii w harmonijn wspóBzale|no[.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
RYSZARD PRZYBYLSKI Eros i Tanatos Proza Iwaszkiewicza [streszczone]
phenylcopper eros rp058
Iwaszkiewicz Jarosław
peracetic?id eros rp034
palladium on?rium sulfate eros rp003
Tolkien J R R O Tuorze i jego przybyciu do Gondolinu
40009 PRZYBYSZ kształcenie niepełnosprawnych ruchowo
iodine eros ri005
Daniken Erich Von Szok po przybyciu bogow
Cherryh C J Przybysz
benzyl bromide eros rb047
BN Przybyszewski, pisma
palladium II?etate eros rp001

więcej podobnych podstron