plik


ÿþMINISTERSTWO EDUKACJI i NAUKI WBadysBawa Maria Francuz Prowadzenie prac mierniczych 311[04].O1.05 Poradnik dla ucznia Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji  PaDstwowy Instytut Badawczy Radom 2005  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 0 Recenzenci: mgr in|. Halina Darecka mgr in|. Krystyna StaDczyk Konsultacja: dr in|. Janusz Figurski mgr in|. MirosBaw {urek Opracowanie redakcyjne: mgr in|. Katarzyna Makowska Korekta: mgr in|. MirosBaw {urek Poradnik stanowi obudow dydaktyczn programu jednostki moduBowej 311[04].O1.05 Prowadzenie prac mierniczych zawartego w moduBowym programie nauczania dla zawodu technik budownictwa. Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji PaDstwowy Instytut Badawczy, Radom 2005  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 1 SPIS TREZCI 1. Wprowadzenie 3 2. Wymagania wstpne 4 3. Cele ksztaBcenia 5 4. MateriaB nauczania 6 4.1. Mapy geodezyjno-kartograficzne 6 4.1.1. MateriaB nauczania 6 4.1.2. Pytania sprawdzajce 11 4.1.3. wiczenia 11 4.1.4. Sprawdzian postpów 12 4.2. Zasady wykonywania pomiarów geodezyjnych 12 4.2.1. MateriaB nauczania 12 4.2.2. Pytania sprawdzajce 18 4.2.3. wiczenia 18 4.2.4. Sprawdzian postpów 18 4.3. Tyczenie prostych w terenie 19 4.3.1. MateriaB nauczania 19 4.3.2. Pytania sprawdzajce 23 4.3.3. wiczenia 23 4.3.4. Sprawdzian postpów 24 4.4. Pomiary któw 25 4.4.1. MateriaB nauczania 25 4.4.2. Pytania sprawdzajce 26 4.4.3. wiczenia 27 4.4.4. Sprawdzian postpów 27 4.5. Pomiary wysoko[ciowe 28 4.5.1. MateriaB nauczania 28 4.5.2. Pytania sprawdzajce 32 4.5.3. wiczenia 32 4.5.4. Sprawdzian postpów 33 4.6. Opracowywanie wyników pomiarów 33 4.6.1. MateriaB nauczania 33 4.6.2. Pytania sprawdzajce 38 4.6.3. wiczenia 38 4.6.4. Sprawdzian postpów 39 4.7. BezpieczeDstwo i higiena pracy podczas prowadzenia pomiarów geodezyjnych 39 4.7.1. MateriaB nauczania 39 4.7.2. Pytania sprawdzajce 41 4.7.3. wiczenia 41 4.7.4. Sprawdzian postpów 41 5. Sprawdzian osigni 42 6. Literatura 46  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 2 1. WPROWADZENIE Poradnik bdzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o zasadach wykonywania pomiarów geodezyjnych w terenie, posBugiwania si sprztem i przyrzdami mierniczymi oraz dokumentowania wyników pomiarów. W poradniku zamieszczono: - wymagania wstpne, wykaz umiejtno[ci, jakie powiniene[ mie ju| uksztaBtowane, aby[ bez problemów mógB korzysta z poradnika, - cele ksztaBcenia, wykaz umiejtno[ci, jakie uksztaBtujesz podczas pracy z poradnikiem, - materiaB nauczania,  piguBk wiadomo[ci teoretycznych niezbdnych do opanowania tre[ci jednostki moduBowej, - zestaw pytaD przydatny do sprawdzenia, czy opanowaBe[ podane tre[ci, - wiczenia, które pozwol Ci zweryfikowa wiadomo[ci teoretyczne oraz uksztaBtowa umiejtno[ci praktyczne, - sprawdzian postpów, który pozwoli Ci okre[li zakres poznanej wiedzy. Pozytywny wynik sprawdzianu potwierdzi Twoj wiedz i umiejtno[ci z tej jednostki moduBowej. Wynik negatywny bdzie wskazaniem, |e powiniene[ powtórzy wiadomo[ci i poprawi umiejtno[ci z pomoc nauczyciela, - sprawdzian osigni, przykBadowy zestaw pytaD testowych, który pozwoli Ci sprawdzi, czy opanowaBe[ materiaB w stopniu umo|liwiajcym zaliczenie caBej jednostki moduBowej, - wykaz literatury uzupeBniajcej. MateriaB nauczania umieszczony w poradniku zawiera najwa|niejsze, ujte w du|ym skrócie tre[ci dotyczce omawianych zagadnieD. Musisz korzysta tak|e z innych zródeB informacji, a przede wszystkim z podrczników wymienionych w spisie literatury na koDcu poradnika.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 3 2. WYMAGANIA WSTPNE Przystpujc do realizacji programu jednostki moduBowej powiniene[ umie: - posBugiwa si podstawowymi pojciami i terminami z zakresu budownictwa, - posBugiwa si pojciami z zakresu ekologii i ochrony [rodowiska, - posBugiwa si dokumentacj techniczn, - wykonywa szkice i rysunki techniczne, - klasyfikowa obiekty budowlane w [rodowisku, - biegle wykonywa obliczenia, - udziela pierwszej pomocy w stanach zagro|enia zdrowia i |ycia, - przestrzega przepisów dotyczcych ochrony [rodowiska i prawa budowlanego, - korzysta z ró|nych zródeB informacji, - stosowa zasady wspóBpracy w grupie, - uczestniczy w dyskusji i prezentacji, - stosowa ró|ne metody i [rodki porozumiewania si na temat zagadnieD technicznych.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 4 3. CELE KSZTAACENIA W wyniku realizacji programu jednostki moduBowej powiniene[ umie: - posBu|y si mapami sytuacyjno-wysoko[ciowymi, - okre[li zakres prac mierniczych, - zaplanowa front robót mierniczych, - okre[li zasady wykonywania pomiarów geodezyjnych, - dobra sprzt i przyrzdy pomiarowe do prowadzenia pomiarów geodezyjnych, - wykona pomiary liniowe w terenie, - wytyczy lini prost, - wytyczy linie proste prostopadBe w terenie, - wytyczy kty w terenie, - wykona pomiary któw w terenie, - wykona pomiary wysoko[ciowe w terenie, - udokumentowa wyniki pomiarów, - opracowa wyniki pomiarów, - zastosowa przepisy bezpieczeDstwa i higieny pracy podczas wykonywania pomiarów geodezyjnych.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 5 4. MATERIAA NAUCZANIA 4.1. Mapy geodezyjno-kartograficzne 4.1.1. MateriaB nauczania Prowadzenie prac mierniczych obejmuje trzy podstawowe grupy zagadnieD: 1) wykonawstwo pomiarów w terenie; 2) analityczne rachunkowe opracowanie wyników pomiaru terenowego; 3) graficzne opracowanie uzyskanych wyników. Wykonanie pomiarów w terenie wymaga znajomo[ci zasad, metod, sprztu i narzdzi pomocniczych. Analityczne opracowanie wyników pomiaru dotyczy umiejtno[ci sprawdzenia prawidBowo[ci pomiaru, analizy i oceny jego dokBadno[ci oraz przeprowadzania rachunkowego wyrównania bBdów. Graficzne opracowanie obejmuje umiejtno[ci sporzdzania odpowiednich odwzorowaD wykonanych pomiarów w postaci m.in. map i planów kartowanych i wykre[lanych wedBug ustalonych umownych zasad i oznaczeD. Powy|sze zagadnienia nale| do rodziny nauk o ziemi zwanej geodezj, która nazywana jest nauk o pomiarach ziemi. W zwizku z ró|nymi pomiarami ziemi, geodezja dzieli si na trzy dziaBy: 1) geodezj wy|sz (pomiary naukowo-badawcze), 2) kartografi (tworzenie pBaskich odwzorowaD bardzo du|ych obszarów), 3) geodezj ni|sz (stosowan) zwan potocznie miernictwem. Miernictwo speBnia wa|n rol w ró|nych gaBziach budownictwa. Prace pomiarowe zajmuj jedno z czoBowych miejsc w caBym kompleksie prac zwizanych z dowoln inwestycj budowlan (ldow czy wodn). Jednym z wa|nych celów, dla których wykonywane s pomiary geodezyjne, jest uzyskanie pBaskiego odwzorowania powierzchni caBego globu ziemskiego lub jego cz[ci. Takie odwzorowanie w postaci rysunku na pBaszczyznie (na arkuszu papieru) nazywamy map lub planem. Map nazywamy zmniejszony, uogólniony i matematycznie okre[lony obraz powierzchni Ziemi na pBaszczyznie, czyli odwzorowanie du|ego obszaru (np. województwa, paDstwa, cz[ci [wiata itp.). Natomiast plan jest odwzorowaniem maBego obszaru (np. parcela budowlana, lotnisko itp.) bez uwzgldnienia kulisto[ci ziemi. Powierzchnia kuli ziemskiej jest w przybli|eniu elipsoid obrotow. Konieczne jest wic zastosowanie odpowiedniego odwzorowania kartograficznego, czyli reguBy matematycznej opisujcej konstrukcj rzutu, w którym ka|demu punktowi elipsoidy obrotowej odpowiada okre[lony punkt, stanowicy jego obraz na pBaszczyznie. ReguBy te wi| wspóBrzdne geograficzne dowolnego punktu na powierzchni Ziemi ze wspóBrzdnymi obrazu tego punktu na pBaszczyznie mapy. Rozró|nia si odwzorowania: - pBaszczyznowe  wykonywane bezpo[rednio na pBaszczyzn, - walcowe i sto|kowe  na powierzchni walca albo sto|ka, sBu|ce jako konstrukcja pomocnicza do przej[cia z kuli na pBaszczyzn, - umowne  bez prostej interpretacji geometrycznej. Ka|de odwzorowanie powierzchni elipsoidy na pBaszczyzn mapy powoduje pewne znieksztaBcenia (dBugo[ci, któw lub powierzchni). Nie istniej odwzorowania, których zastosowanie pozwalaBoby na jednoczesne wyeliminowanie wszystkich znieksztaBceD.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 6 Dobierajc rodzaj odwzorowania kartograficznego odpowiednio do mapy, mo|na jednak zachowa w niezmienionej postaci cz[ przedstawianych na niej wielko[ci. MaBy wycinek kuli ziemskiej mo|na uwa|a za pBaszczyzn. Odwzorowane na niej obiekty nie bd znieksztaBcone. W praktyce, w pomiarach poziomych jako powierzchni odniesienia przyjmuje si: - pBaszczyzn  na odwzorowaniach obszaru do 750 km2 (miasto, gmina) oraz dBugich, wskich pasów terenu (drogi, linie kolejowe, rzeki itp.), - kul  na odwzorowaniach obszaru od 750 do 20 000 km2 (powiat lub województwo), - elipsoid obrotow  na odwzorowaniach obszaru wikszego ni| 20 000 km2 (województwo lub wiksza cz[ kraju). Mapy ogólnogeograficzne zawieraj zwykle ogólne dane dotyczce wszystkich elementów istniejcych na powierzchni przedstawionego obszaru, np. rzezba terenu, granice paDstw, linie brzegowe mórz, bieg rzek, lasy, miasta, drogi, koleje, granice itp. Mapy tematyczne (zwane te| specjalnymi lub specjalistycznymi) zawieraj jedynie ograniczon tre[ ogólnogeograficzn (np. ksztaBt kontynentów, granice paDstw, wa|niejsze rzeki) stanowic jedynie podkBad niezbdny, aby uBatwi zorientowanie si, gdzie wystpuj zobrazowane na nich zagadnienia specjalistyczne. S to najcz[ciej odwzorowania maBoskalowe. Rys. 1. Rodzaje map [4, s. 69] Skala mapy wyra|a stosunek dBugo[ci linii na mapie  d do dBugo[ci odpowiadajcej jej linii w terenie. Iloraz ten wyra|a si w postaci uBamka 1 : M: d : D = 1 : M Im mniejsza skala (mniejszy uBamek 1 : M), tym mapa jest mniej dokBadna, a informacje przedstawione s na niej bardziej ogólnikowo. Kryterium podziaBu map z uwagi na ich skal jest umowne  zale|y m.in. od przeznaczenia mapy oraz wielko[ci terytorium kraju, gdzie je opracowano. Na przykBad w Polsce mapy topograficzne s: - wielkoskalowe, je[li maj skal 1:5 000 lub 1:10 000,  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 7 - [rednioskalowe, je[li maj skal 1:25 000 lub 1:50 000, - maBoskalowe, je[li maj skal 1:100 000 lub 1:500 000. Graficzne przedstawienie skali mo|e mie posta podziaBki liniowej lub transwersalnej. PodziaBka liniowa jest bardzo czsto spotykanym oznaczeniem skali starych map i planów. Jest to linia z podziaBem na podstawowe odcinki, o dBugo[ci zwizanej z wymagan dokBadno[ci podziaBki. Rys. 2 wskazuje sposób odmierzania za pomoc podziaBki liniowej odlegBo[ci na planie, odpowiadajcej w rzeczywisto[ci 14 metrom. PodziaBka powstaje w nastpujcy sposób: obieramy odcinek okre[lonej dBugo[ci, np. 10 m, obliczamy za pomoc przyjtej skali mapy dBugo[ tego odcinka na planie, a nastpnie na narysowanej linii z zaznaczonym punktem 0, jak na osi odkBadamy kilkukrotnie obliczon odlegBo[ w prawo i raz w lewo. DokBadno[ podziaBki wynosi 10 m. Je[li odcinek poBo|ony po lewej stronie przyjtej osi podzielimy proporcjonalnie na 10 odcinków, dokBadno[ podziaBki wzro[nie i bdzie wynosiBa 1 m. Rys. 2. PodziaBka liniowa [1, s. 156] NajdokBadniejszym rodzajem podziaBki jest podziaBka transwersalna, nazywana te| podziaBk poprzeczn. Pocztkowo powstaje podobnie do podziaBki liniowej, gdy| dokonujemy takich samych obliczeD. Nastpnie, po wykre[leniu podziaBki liniowej, wykre[lamy w równych odstpach 10 równolegBych do podziaBki liniowej linii. W punktach odpowiadajcych przyjtemu podziaBowi podziaBki (tu 10 m), kre[limy linie pionowe. Na górnej linii podziaBu, na lewo od prostopadBej wykre[lonej w punkcie 0 podziaBki, odmierzamy proporcjonalnie 10 odcinków, analogicznie do dolnej cz[ci podziaBki. Nastpnie Bczymy punkty górne i dolne liniami uko[nymi, jak w przykBadzie, czyli punkt 0 na dole z punktem 1 na górze itp. Wykre[lona w ten sposób podziaBka (transwersalna) zwiksza dokBadno[ podziaBki poprzedniej (liniowej) do 1 cm. Rys. 3. PodziaBka transwersalna [1, s. 157] Rzezba terenu mo|e by na mapie oznaczona kolorami (na mapach ogólnogeograficznych) lub za pomoc warstwic (mapy topograficzne i zasadnicza). Warstwice to linie Bczce punkty o jednakowych wysoko[ciach. Poni|szy rysunek przedstawia przykBad ukBadu warstwic na wzniesieniu i w zagBbieniu terenu.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 8 Rys. 4. Warstwice [4, s. 70] Rys. 5. Odwzorowanie: a) wzniesienia, b) zagBbienia [1, s. 70] Na mapach topograficznych niektóre obiekty przedstawia si za pomoc figur podobnych do rzeczywistej formy rzutu danego obiektu albo znaków umownych, np.: - Bki  podwójnymi kreskami pionowymi (dodatkowe kreski podmokBe oznaczaj Bk podmokB), - sady  regularnie rozmieszczonymi mniejszymi kóBkami, - lasy  nieregularnie rozmieszczonymi wikszymi kóBkami z oznaczeniem graficznym rodzaju lasu (iglasty, li[ciasty) i opisem dominujcego gatunku, np. sosna lub olcha, - zakrzaczenia  nieregularnie rozmieszczonymi mniejszymi kóBkami, których wielko[ nie odpowiada wielko[ci obiektów w danej skali. Stosuje si tak|e oznaczenia literowe. Na mapie s równie| oznaczone szczegóBy sytuacyjne, np.: - zabudowania i granice siedlisk, - drogi (o nawierzchni gruntowej  lini przerywan, o nawierzchni ulepszonej  podwójn lini cigB). Tre[ mapy zale|y od jej przeznaczenia i skali. Na mapach o skalach mniejszych stopieD generalizacji szczegóBów terenowych jest wikszy, przez co tre[ciowo s one ubo|sze. Mapy ogólnogeograficzne zawieraj wszystkie elementy krajobrazu powierzchni Ziemi o jednakowym stopniu szczegóBowo[ci, zale|nym jedynie od skali opracowania. Na mapach tematycznych, obok tre[ci map geograficznych, wyeksponowane s wybrane informacje o terenie. SzczegóBy na mapach wielkoskalowych przedstawia si w formie rzutu prostoktnego ich krawdzi (obrysu) w odpowiedniej skali. Je|eli, ze wzgldu na skal opracowania lub charakter szczegóBu, jest to niemo|liwe, przedstawia si go za pomoc znaku umownego.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 9 Tab. 1. PodziaB map [6, s. 26] Mapy geograficzne Mapy ogólnogeograficzne Mapy tematyczne topograficzne topograficzne topograficzne gospodarczo spoBeczne wielkoskalowe [rednioskalowe maBoskalowe do 1:10 000 1:10 000 1:50 000 do do przyrodnicze 1:50 000 1:500 000 Mapy tematyczne gospodarczo-spoBeczne przyrodnicze gospodarcze spoBeczne fizjograficzne sozologiczne geologiczne mapy zasadnicze demograficzne wybranych zagro|enia [rodowiska rzezby terenu podstawowego elementów socjalno- ochrony [rodowiska hydrograficzne zagospodarowania terenu bytowych klimatu uzbrojenia terenu patologii spoBecznej glebowe komunikacji szaty ro[linnej przemysBu [wiata zwierzcego rolnictwa usBug Rys. 6. PrzykBady znaków umownych stosowanych na mapach topograficznych [2, s. 24, 25]  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 10 4.1.2. Pytania sprawdzajce Odpowiadajc na pytania, sprawdzisz, czy jeste[ przygotowany do wykonania wiczeD. 1. Jakie zagadnienia obejmuj prace miernicze? 2. Co trzeba zna, by wykona pomiary w terenie? 3. Na czym polega graficzne opracowanie wyników prac mierniczych? 4. Jaka nauka obejmuje prace miernicze? 5. Co to jest mapa? 6. Od czego zale|y tre[ mapy? 7. Jak dziel si mapy? 8. Jak mo|e by przedstawiona rzezba terenu? 9. Jakie obiekty maj przedstawia znaki umowne na mapach topograficznych? 10. Co wyra|a skala mapy? 4.1.3. wiczenia wiczenie 1 Wykonaj obliczenia zwizane z map w skali 1:10 000: a) oblicz rzeczywist odlegBo[ punktów w terenie, je[li na mapie ich odlegBo[ wynosi 15 cm, b) podaj odlegBo[ punktów na mapie, gdy w terenie s one oddalone od siebie o 200 m. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) przeanalizowa zasady przeliczania wymiarów rzeczywistych w skali, 2) wykona obliczenia. Wyposa|enie stanowiska pracy: - kalkulator. wiczenie 2 Na fragmencie mapy otrzymanym od nauczyciela rozpoznaj znaki umowne i zapisz, jakie szczegóBy przedstawiaj. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) odszuka w literaturze znaki umowne stosowane na mapach, 2) przeanalizowa map, 3) zapisa rozpoznane na mapie znaki. Wyposa|enie stanowiska pracy: - fragment mapy, - literatura.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 11 4.1.4. Sprawdzian postpów Czy potrafisz: Tak Nie 1) okre[li zakres prac mierniczych? 2) posBu|y si mapami sytuacyjno-wysoko[ciowymi? 3) obliczy odlegBo[ rzeczywist w terenie na podstawie odlegBo[ci na mapie i okre[li odlegBo[ na mapie majc podan odlegBo[ zmierzon w terenie? 4.2. Pomiary geodezyjne i zasady ich wykonywania 4.2.1. MateriaB nauczania Do podstawowych pomiarów w miernictwie (geodezji ni|szej) nale|: - pomiary sytuacyjne, które przedstawiaj obraz rozmieszczenia na planie szczegóBów terenowych, takich jak budynki, granice dziaBek, drogi, rzeki itp.; dziki nim powstaj plany sytuacyjne obiektów, które pokazuj wzajemne rozmieszczenie elementów terenu po ich zrzutowaniu na pBaszczyzn odniesienia, bez podawania rzezby terenu; - pomiary wysoko[ciowe, które przedstawiaj obraz rzezby danego terenu; w wyniku ich przeprowadzenia powstaj plany wysoko[ciowe obiektów, które przedstawiaj wysoko[ci punktów terenowych mierzone od poziomu morza (tzw. wysoko[ci bezwzgldne) lub  od obranej dowolnie pBaszczyzny rzutów (wysoko[ci wzgldne); wysoko[ci podawane s w postaci rzdnych, czyli liczb wskazujcych odlegBo[ punktu od pBaszczyzny rzutu, lub w postaci warstwic, czyli linii Bczcych punkty terenu o tej samej wysoko[ci; ukBad warstwic daje wyrazny obraz rzezby terenu; - pomiary sytuacyjno wysoko[ciowe, które Bcz wymienione wcze[niej rodzaje pomiarów; dziki nim powstaj plany sytuacyjno wysoko[ciowe obiektów. Podczas wykonywania prac mierniczych nale|y przestrzega dwóch podstawowych zasad obowizujcych przy ka|dej czynno[ci pomiarowej. Pierwsz z nich jest zasada kontrolowania ka|dego pomiaru. Najprostszym sposobem kontroli wyniku pomiaru okre[lonego elementu jest co najmniej dwukrotne powtórzenie tego pomiaru. Gdy wyniki dwa lub kilka razy zmierzonej wielko[ci danego elementu ró|ni si miedzy sob, nale|y okre[li, jak wielkie s te ró|nice w stosunku do wielko[ci danego elementu (oszacowanego z grubsza), a nastpnie okre[li, z jak dokBadno[ci pomiar zostaB wykonany i oceni, czy mo|e by uznany za prawidBowy, czy nie. Drug zasad jest zasada przechodzenia od ogóBu do szczegóBów. W zwizku z tym nale|y w pierwszej kolejno[ci wyznaczy na nim szereg punktów gBównych, tworzcych niejako ogólne ramy danego terenu i drog odpowiednich pomiarów ustali wzajemne ich poBo|enie wzgldem siebie. Gdy mamy wykona pomiar dziaBki budowlanej, to rozpoczynamy go od znalezienia punktów granicznych dziaBki, stanowicych osnow pomiarow (tzw. techniczn). Je|eli prowadzone s pomiary du|ych obszarów to zakBadana jest w terenie sie punktów oporowych (gBównych), która stanowi tzw. osnow geodezyjn. PrzykBadowo rozró|niamy nastpujce ich rodzaje:  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 12 - osnowy podstawowe  bdce zbiorami punktów wyznaczonych w celu badania ksztaBtu i pomiaru Ziemi oraz nawizania i wyrównania osnów szczegóBowych w paDstwowych ukBadach: wspóBrzdnych i wysoko[ci; - osnowy szczegóBowe  bdce zbiorami punktów wyznaczanych w celu nawizania i wyrównania osnów pomiarowych w paDstwowych ukBadach: wspóBrzdnych i wysoko[ci oraz nawizania zdj fotogrametrycznych i numerycznych modeli terenu; - osnowy pomiarowe (realizacyjne)  bdce zbiorami punktów wyznaczonych w celu oparcia pomiarów sytuacyjnych i rzezby terenu, wytyczania projektów na gruncie i wykonania pomiarów realizacyjnych przy obsBudze inwestycji oraz badania i okre[lania przemieszczeD obiektów budowlanych i podBo|a gruntowego. Osnowy geodezyjne mog mie charakter poziomy lub wysoko[ciowy. Tworzce je punkty s w specjalny sposób stabilizowane w zale|no[ci od tego, jaki maj charakter i gdzie si znajduj  naziemne i podziemne. Punkty wysoko[ciowe nosz nazw reperów. Ka|dy pomiar w terenie ma dwa etapy wykonawcze: 1) pomiar ogólny, 2) pomiar szczegóBowy. Osnowa pomiarowa sBu|y do domierzaniu do niej obiektów szczegóBowych w drugim etapie pomiaru. Do pomiarów geodezyjnych stosuje si sprzt i narzdzia miernicze: Ta[ma miernicza to stalowa wstga szeroko[ci 10÷30 mm, grubo[ci 0,4 mm i dBugo[ci 20, 25, 30 lub 50 m. Najcz[ciej stosuje si ta[my 20-metrowe. Ta[my maj podziaB decymetrowy. Ka|dy decymetr jest oznaczony otworkiem. W co pitym otworku, czyli co 0,5 m, jest umieszczony nit, natomiast co 1 m na ta[mie znajduj si blaszki z opisem liczby metrów. Obydwa koDce ta[my maj metalowe nakBadki z uchwytami uBatwiajcymi trzymanie przyrzdu. Rys. 7. Ta[ma miernicza i szpilki [2, s. 48] Szpilki to stalowe prty o [rednicy ok. 5 mm i dBugo[ci 30 cm. Wbija si je w ziemi, oznaczajc kolejne poBo|enia koDców ta[my. Ruletka to lekki przymiar ta[mowy wykonany z ta[my stalowej o szeroko[ci ok. 1 cm lub z tworzywa sztucznego wzmocnionego wBóknem szklanym. DBugo[ ta[my w ruletce mo|e wynosi 10÷50 m. Najbardziej rozpowszechnione s ruletki 25- i 50-metrowe. Ruletki maj podziaBk centymetrow lub milimetrow. Rys. 8. Ruletki [2, s. 50]  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 13 Dalmierze. Najprostsze z nich s dalmierze kreskowe, wmontowane w lunety teodolitów, tachimetrów lub niwelatorów. Znacznie dokBadniejsze i szybsze w u|yciu s dalmierze elektroniczne, stanowice standardowe wyposa|enie tachimetrów elektronicznych. Istniej te| dalmierze innych rodzajów: diagramowe, jednoobrazowe, dwuobrazowe oraz nowoczesne urzdzenia radiowe i laserowe. Busola sBu|y do oznaczania przede wszystkim tzw. azymutu, czyli kta zawartego pomidzy kierunkiem wyznaczajcym póBnoc, a danym kierunkiem, wskazanym zgodnie z ruchem wskazówek zegara. Kierunek o warto[ci 0º wskazuje póBnoc, a 180º  poBudnie. Za pomoc busoli mo|na: - okre[li poBo|enie wzgldem stron [wiata, - wyznaczy kt kierunkowy, - wyznaczy odlegBo[ punktu niedostpnego, - sporzdzi szkic terenowy. Rys. 9. Busola [4, s. 165] Okre[lanie poBo|enia wzgldem stron [wiata polega na ustawieniu busoli w pozycji poziomej i zwolnieniu igBy magnetycznej, która po  uspokojeniu si ukBada si w pBaszczyznie poBudnikowej. Busol nale|y ustawi tak, aby kierunek N  S (póBnoc poBudnie) pokryB si z kierunkiem igBy magnetycznej. Wysoko[ciomierz jest przyrzdem, który dziaBa w dwóch systemach pomiaru wysoko[ci uzale|nionych od odlegBo[ci od mierzonego obiektu. S to odlegBo[ci: 15 m i 20 m.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 14 Rys. 10. Wysoko[ciomierz [4, s. 184] Podczas pomiaru wysoko[ci nale|y: - odmierzy odlegBo[ 15 lub 20 m od mierzonego obiektu, - wycelowa za pomoc wysoko[ciomierza na najwy|szy punkt, - dokona odczytu w systemie odczytowym przeznaczonym dla danej odlegBo[ci, - do odczytanej wielko[ci doda swoj wBasn wysoko[. Wgielnice to przyrzdy do wyznaczania kierunków prostopadBych do danej prostej lub wtyczania si na prost, tzn. odnajdowania punktu na prostej. Wgielnice optyczne mog by: - zwierciadlane, których obecnie prawie si ju| nie stosuje  zbudowane z dwóch lusterek nachylonych do siebie pod ktem 450, umieszczonych w trójktnej oprawce z otworami, - pryzmatyczne. Spo[ród wgielnic pryzmatycznych najbardziej rozpowszechniona jest wgielnica pentagonalna podwójna, zwana krzy|em pentagonalnym. Jest ona zbudowana z dwóch naBo|onych na siebie szklanych pryzmatów piciobocznych, obróconych pod ktem 900. W ka|dym z nich jeden z któw podstawy jest prosty, a pozostaBe maj po 112030 . Trzy [cianki s zabudowane i odbijaj promienie sBoneczne. Oba pryzmaty s umieszczone w oprawie z trzema okienkami i zaczepem, na którym zawiesza si pion, uBatwiajcy ustawienie wgielnicy dokBadnie nad danym punktem. Rys. 11. Wgielnica pentagonalna podwójna z pionem [1, s. 163]  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 15 Rys. 12. Wgielnica pentagonalna dwupryzmatyczna z pionem [1, s. 163] Niwelator jest przyrzdem do prowadzenia pomiarów niwelacyjnych. Niwelator optyczny skBada si z nastpujcych cz[ci: 1) lunety, za pomoc której celuje si do Baty; na jaj korpusie znajduje si proste urzdzenie celownicze w postaci muszki i szczerbinki, umo|liwiajce wstpne wycelowanie na Bat; 2) [ruby ogniskujcej, która sBu|y do ustawienia ostro[ci obrazu; 3) okularu, który sBu|y do ustawienia ostro[ci krzy|a kresek, znajdujcego si w lunecie i pozwalajcego wykona odczyty na Bacie; 4) libelli pudeBkowej z lusterkiem, umo|liwiajcym skontrolowanie wypoziomowania instrumentu; 5) leniwki koBa poziomego, która sBu|y do wykonywania bardzo precyzyjnych drobnych ruchów lunet w poziomie, pozwala dokBadnie wycelowa krzy| kresek na Bat niwelacyjn; 6) koBa odczytu kta poziomego, wyposa|onego w system stopniowy lub gradowy; 7) [rub nastawczych, które sBu| do wypoziomowania instrumentu; 8) spodarki, stanowicej podstaw instrumentu, wyposa|onej w [rub do mocowania niwelatora ze statywem w postaci charakterystycznego trójnogu. Wa|nymi czynno[ciami, poprzedzajcymi sam pomiar prowadzony na Batach, s: zamontowanie instrumentu na statywie i spoziomowanie niwelatora.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 16 Rys. 13. Niwelator laserowy [1, s. 209] Rys. 14. Niwelator elektroniczny [1, s. 209] Teodolit to przyrzd sBu|cy do pomiarów któw poziomych i pionowych w terenie. W lunet teodolitu zwykle wmontowany jest dalmierz, sBu|cy do pomiarów odlegBo[ci. Do nowoczesnych technik pomiarowych wykorzystuje si sprzt elektroniczny, umo|liwiajcy automatyczne pozyskiwanie danych i przetwarzanie ich za pomoc komputera, a tak|e technik laserow. Coraz cz[ciej w pomiarach prowadzonych przez geodetów stosowane s: teodolity kodowe z elektrooptycznymi nasadkami dalmierczymi, tachimetry elektroniczne z mo|liwo[ci automatycznej rejestracji danych, samopoziomujce niwelatory kodowe oraz sprzt laserowy. Rys. 15. Teodolit elektroniczny [1, s. 209] Teodolity, których konstrukcja umo|liwia wykonywanie wszystkich wy|ej wymienionych pomiarów  a wic wikszo[ produkowanych obecnie urzdzeD tego typu  nazywa si czsto tachimetrami.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 17 4.2.2. Pytania sprawdzajce Odpowiadajc na pytania, sprawdzisz, czy jeste[ przygotowany do wykonania wiczeD. 1. Jakie podstawowe pomiary s realizowane w miernictwie? 2. Na czym polega zasada kontrolowania ka|dego pomiaru? 3. Na czym polega zasada przechodzenia od ogóBu do szczegóBu? 4. WymieD sprzt do mierzenia odlegBo[ci. 5. Co to jest dalmierz i do czego sBu|y? 6. Jakim sprztem mierzy si kty poziome i pionowe w terenie? 7. Jakie zastosowanie ma wysoko[ciomierz? 8. Jaki sprzt stosowany jest w nowoczesnych technikach pomiarowych? 4.2.3. wiczenia wiczenie 1 Zaplanuj front robót mierniczych na dziaBce budowlanej  rekreacyjnej, na której wytyczy nale|y miejsce pod altank i dobierz odpowiedni sprzt. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) przeanalizowa plan zagospodarowania dziaBki budowlanej, 2) dobra sprzt mierniczy, 3) zaplanowa front robót mierniczych. Wyposa|enie stanowiska pracy: - dokumentacja budynku, - literatura. wiczenie 2 Dokonaj pomiaru dBugo[ci korytarza szkolnego z uwzgldnieniem obowizujcych zasad i odpowiedniego sprztu mierniczego. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) dobra sprzt mierniczy, 2) przeanalizowa zasady wykonywania pomiarów, 3) wykona pomiary, 4) zapisa wyniki pomiarów. Wyposa|enie stanowiska pracy: - sprzt mierniczy, - literatura. 4.2.4. Sprawdzian postpów Czy potrafisz: Tak Nie 1) okre[li zasady wykonywania pomiarów mierniczych? 2) okre[li i poda rodzaje osnów pomiarowych? 3) dobra sprzt i przyrzdy pomiarowe do prowadzenia prac mierniczych?  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 18 4.3. Tyczenie prostych w terenie 4.3.1. MateriaB nauczania Tyczenie prostych w terenie mo|e odbywa si za pomoc tyczek mierniczych, a wytyczane punkty  gBówne i po[rednie  powinny by stabilizowane za pomoc drewnianych koBków (oznaczonych numerami lub literami), które pomagaj znalez potrzebne nam punkty po zabraniu tyczek. Tyczki wyznaczaj prost wtedy, gdy s ustawione w jednej pBaszczyznie pionowej, stoj pionowo i  pokrywaj si dla obserwatora patrzcego w pBaszczyznie wytyczonej prostej. Pionowe ustawienie tyczki mo|na skontrolowa za pomoc pionu w postaci obci|nika zawieszonego na sznurku, który zgodnie z zasad przycigania ziemskiego bdzie przyjmowaB poBo|enie pionowe. Do pionowania tyczki sBu|y te| proste, uniwersalne urzdzenie w postaci libelli, zaopatrzonej w system odczytu poBo|enia pionowego (np. libelle pudeBkowa), który jest podobny do budowlanej poziomicy. Tyczenie wykonuje si okiem nieuzbrojonym lub za pomoc lunety instrumentu optycznego. Tyczenie prostej ma na celu wytyczenie kierunku, w którym bdzie prowadzony pomiar odlegBo[ci. Mo|e si ono odbywa ró|nymi metodami w zale|no[ci od naszych potrzeb oraz rzezby terenu, co wi|e si [ci[le z dobr widoczno[ci. I Tyczenie w przód polega na wyznaczaniu poBo|enia i zasygnalizowaniu punktów po[rednich na prostej, pomidzy punktami A i B. Obserwator ustawia si w odlegBo[ci 3 ÷ 5 m za jednym z nich i naprowadza po[redni tyczk pomocnika na prost. W przypadku tyczenia instrumentem ustawia si go (centruje) nad punktem A i celuje lunet do punktu B. Patrzc przez lunet, naprowadza si sygnaBy po[rednie (np. tyczki) na kresk pionow jej siatki celowniczej. Do tyczenia wykorzystuje si równie| instrumenty laserowe. W miejsce osi celowej emitowany jest promieD laserowy, a tyczenie polega na ustawieniu sygnaBu po[redniego na drodze promienia. Rys. 16. Tyczenie prostej w terenie metod  w przód [1, s. 160] II Tyczenie  na siebie  polega na tyczeniu prostej na przedBu|eniu punktów A i B (rys. 11). Ten sposób tyczenia mo|na wykona samodzielnie, ustawiajc poza tyczkami w punktach A i B, tak jak w poprzednim przypadku, tyczk w punkcie C, który  na oko wydaje si le|e na przedBu|eniu prostej AB. Nastpnie nale|y odsun si o 2  3 cm w celu uzyskania lepszej widoczno[ci i spojrze w kierunku tyczki ustawionej w punkcie A. Je[li tyczki nie pokrywaj si, nale|y korygowa poBo|enie tyczki C a| do skutku, czyli do momenty, w którym tyczki A, B i C bd widziane przez tyczcego jako jedna.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 19 Rys. 17. Tyczenie prostej w terenie metod  na siebie [1, s. 160] III Tyczenie za pomoc kolejnych przybli|eD (nazywane te| tyczeniem ze [rodka lub tyczeniem przez przeszkody) stosuje si, gdy z punktu A nie wida punktu B (np. wzgórze) lub, gdy s to punkty [cienne, zza których nie mo|na prowadzi obserwacji. Pomidzy punkty A i B wprowadza si dwie tyczki po[rednie C i D. Patrzc zza tyczki po[redniej C, naprowadza si tyczk D na prost CB, nastpnie zza tyczki D naprowadza si tyczk C na prost DA. Tak postpuje si na przemian do momentu, kiedy wszystkie tyczki znajd si na prostej. Rys. 18. Tyczenie prostej w terenie metod kolejnych przybli|eD [1, s. 160] Pomiaru dBugo[ci wytyczonej prostej wykonuje si przez odkBadanie ta[my stalowej. Je|eli uksztaBtowanie terenu nie pozwala na poziome rozcignicie caBej dBugo[ci ta[my, stosuje si tzw. metod schodkow. Rozciga si w poziomie odpowiednio krótsze odcinki ta[my, a ich koDce odrzutowuje na teren za pomoc pionu sznurkowego.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 20 Rys. 19. Pomiar dBugo[ci metod schodkow: a) poziomowanie ta[my mierniczej za pomoc pionu, b) kolejne przyBo|enia ta[my [4, s. 92] Pomiar dBugo[ci wykonuje si zawsze dwukrotnie. DokBadno[ pomiaru dBugo[ci ta[m wynosi okoBo 1:5000, tj. ± 2 cm na 100 m. Wyznaczanie prostych prostopadBych Wyznaczajc prost prostopadB do odcinka AB, przechodzc przez punkt P na tej prostej nale|y: - ustawi si z wgielnic tak, aby pion znajdowaB si nad punktem P, - jedno okienko wgielnicy skierowa w stron tyczki A, drugie  w stron tyczki B, a nastpnie zgra ich obrazy w pionie, obserwujc przez trzecie okienko tyczk C, - kierowa pomiarowym z tyczk C do momentu, w którym stanie si ona przedBu|eniem obrazów tyczek A i B w obu pryzmatach. Rys. 20. Tyczenie prostopadBych za pomoc wgielnicy pentagonalnej podwójnej [4, s. 80] Pokrycie si obrazów tyczek A i B oznacza, |e wgielnica znajduje si dokBadnie nad lini AB. Gdy obrazy wszystkich trzech tyczek A, B, C pokryj si, wówczas punkty P i C wyznacz prost prostopadB do AB w danym punkcie P. Ze wzgldu na mo|liwo[ bBdu linie wytyczone wgielnic nie powinny by dBu|sze ni|:  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 21 - 30 m  gdy wyznacza si usytuowanie obiektów zaliczanych do I grupy dokBadno[ci, np. budynków lub granic dziaBek, - 50 m  gdy wyznacza si usytuowanie obiektów zaliczanych do II grupy dokBadno[ci, np. drzew, parków, dróg wewntrznych, - 70 m  gdy wyznacza si usytuowanie obiektów zaliczanych do III grupy dokBadno[ci, np. granic u|ytków lub obszarów wodnych. Tyczenie punktu przecicia dwóch prostych mo|e odbywa si dwiema metodami: z jednym lub dwoma pomocnikami. 1. Tyczenie z jednym pomocnikiem  polega na wytyczeniu punktu przecicia dwóch prostych AB i CD poprzez uprzednie wytyczenie dodatkowego punktu E na prostej AB metod  w przód . Po wytyczeniu dodatkowego punktu E zaznacza si go tyczk analogicznie do punktów A, B, C i D. Nastpnie tyczcy staje, np. z tyczk ustawion w punkcie D, a pomocnik staje z tyczk F, w punkcie le|cym na przedBu|eniu odcinka EB, tyczc jakby prost metod na siebie. Tyczcy ukierunkowuje pomocnika tak, aby wyznaczany punkt F znalazB si na prostej CD. Punkt przecicia jest wyznaczony wtedy, gdy jednocze[nie pomocnik widzi, |e tyczki pokrywaj si w punktach F, E i B, a tyczcy, |e w punktach D, F i C. 2. Tyczenie z dwoma pomocnikami  polega na ustawieniu pomocników za tyczkami znajdujcymi si w punktach A i C tak, aby obserwowali proste AB i CD przy jednoczesnym ustawieniu si tyczcego w punkcie, w którym przypuszcza, |e proste te si przecinaj. Tyczcy przy pomocy kierujcych nim pomocników (ka|dy z nich tyczy swoj prost metod  w przód ), szuka punktu F, który musi nale|e do obydwu prostych  wtedy jest punktem ich przecicia. a) b) Rys. 21. Tyczenie punktu przecicia dwóch prostych w terenie: a) z jednym pomocnikiem, b) z dwoma pomocnikami [1, s. 161] Podczas prowadzenia prac pomiarowych zwizanych z inwentaryzacj terenu lub przenoszeniem projektu z planu na grunt, cenn jest umiejtno[ tyczenia kta prostego. W zale|no[ci od wymaganego stopnia dokBadno[ci pomiarów oraz od posiadanego sprztu mo|na zastosowa ró|ne metody tyczenia. Tyczenie kta prostego w terenie w wyznaczonym punkcie, le|cym na prostej, mo|na wykona kilkoma sposobami, u|ywajc: sznura, ta[my mierniczej czy wgielnicy. - Sznur  metoda polega na odBo|eniu za pomoc sznura tej samej odlegBo[ci w jednym i drugim kierunku wyznaczonej prostej i oznakowaniu ich palikami. Nastpnie z tak  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 22 znalezionych punktów, nale|y odBo|y te same odlegBo[ci sznura i doprowadzi do ich zetknicia (metoda przypomina sposób postpowania podczas wyznaczania prostej prostopadBej do danej prostej w geometrii pBaskiej za pomoc cyrkla i linijki). Kierunek wyznaczony przez tak znalezione punkty jest prostopadBy do danej prostej w wybranym jej punkcie  tak wic kt prosty zostaB wytyczony. - Ta[ma miernicza  metoda polega na posBu|eniu si konkretnymi dBugo[ciami ta[my zastosowanymi jak w poprzedniej metodzie, a wic wyznaczeniu trójkta równobocznego lub równoramiennego, stosujc konkretne odlegBo[ci. Mo|na to równie| wykona przez zbudowanie trójkta prostoktnego, opierajc si na znanych z geometrii zale|no[ciach pomidzy kwadratami przyprostoktnych i kwadratem przeciwprostoktnej w trójkcie prostoktnym (twierdzenie Pitagorasa). - Wgielnica  metoda dokBadniejsza od poprzednich i mo|liwa do zastosowania, gdy mamy do czynienia z nieco wikszymi odlegBo[ciami. Polega na wyznaczeniu kta prostego za pomoc wgielnicy i tyczek. 4.3.2. Pytania sprawdzajce Odpowiadajc na pytania, sprawdzisz, czy jeste[ przygotowany do wykonania wiczeD. 1. Przy pomocy jakiego sprztu wykonujemy tyczenie prostych? 2. Za pomoc czego dokonuje si pionowania tyczki? 3. Ile jest metod tyczenia prostych w terenie? 4. Na czym polega tyczenie  w przód ? 5. Na czym polega tyczenie  na siebie ? 6. Na czym polega tyczenie za pomoc kolejnych przybli|eD? 7. W jaki sposób dokonuje si pomiaru prostej w terenie? 8. Jak tyczymy proste prostopadBe? 9. Na czym polega tyczenie punktu przecicia z jednym pomocnikiem? 10. Na czym polega tyczenie punktu przecicia z dwoma pomocnikami? 4.3.3. wiczenia wiczenie 1 W zespole 3 osobowym wykonaj tyczenie prostych w terenie. Ka|dy w zespole powinien zaproponowa inny sposób tyczenia. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) przeanalizowa zasady tyczenia prostych w terenie, 2) ustali kolejno[ wykonywania tyczenia ka|d z metod, 3) wytyczy proste w terenie trzema metodami. Wyposa|enie stanowiska pracy: - sprzt mierniczy, - literatura. wiczenie 2 W zespole 3 osobowym wyznacz kt prosty w terenie za pomoc ta[my mierniczej.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 23 Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) przeanalizowa sposoby tyczenia kta prostego za pomoc ta[my mierniczej, 2) wyznaczy kt prosty dwoma sposobami. Wyposa|enie stanowiska pracy: - ta[ma miernicza, - literatura. 4.3.4. Sprawdzian postpów Czy potrafisz: Tak Nie 1) wykona pomiary liniowe w terenie? 2) wytyczy lini prost i linie prostopadBe w trenie? 3) wytyczy kty w terenie?  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 24 4.4. Pomiary któw 4.4.1. MateriaB nauczania Bardzo wa|ny w prowadzeniu pomiarów w terenie jest pomiar któw, który mo|e dotyczy któw: poziomych i pionowych. Najprostszym, tradycyjnym sposobem pomiaru któw w terenie, stosowanym jeszcze bardzo czsto, jest pomiar z wykorzystaniem busoli i wskazaD igBy magnetycznej. Wyznaczanie kta kierunkowego przy u|yciu busoli nale|y rozpocz od okre[lenia stron [wiata. Zgodnie z podan definicj azymutu, jest to kt zawarty pomidzy kierunkiem póBnocy a wskazanym kierunkiem (np. w przypadku biegów terenowych jest to kt zawarty pomidzy kierunkiem póBnocy a kierunkiem marszu). Po ustawieniu busoli zgodnie ze stronami [wiata, nale|y wycelowa przez urzdzenie celownicze do wskazanego punktu, wtedy kt zawarty pomidzy poBudnikiem N-S a lini celowania bdzie szukanym ktem kierunkowym. Rys. 22. PrzykBady okre[lenia kta kierunkowego za pomoc busoli [1, s. 166] Pomiaru kta w terenie mo|na dokona tak|e za pomoc niwelatora (kt poziomy), teodolitu lub tachimetru, które s wyposa|one w specjalne systemy odczytu któw poziomych i pionowych. W niwelatorze znajduje si tzw. koBo odczytu kta poziomego. Wykorzystanie tego urzdzenia polega na ustawieniu odczytu na zero przy wycelowaniu na kierunek, w stosunku do którego chcemy zmierzy kt. Je[li chcemy zmierzy w terenie kt zawarty pomidzy punktami AOB, musimy ustawi niwelator dokBadnie nad punktem 0, po jego spoziomowaniu wycelowa do Baty niwelacyjnej ustawionej w punkcie A i w takim poBo|eniu wyzerowa odczyt koBa poziomego. Nastpnie celujemy dokBadnie lunet do punktu B i odczytujemy na kole poziomym warto[ kta ± (AOB). W odró|nieniu od niwelatora, który dziaBa w poziomie, teodolity i tachimetry mog dziaBa i dokonywa pomiaru przy pochyleniu lunety, co daje mo|liwo[ pomiaru kta pionowego za pomoc specjalnych systemów odczytowych w dwóch poBo|eniach koBa pionowego: lewym i prawym, obecnie w formie elektronicznej, np. w tachimetrach elektronicznych. Wielko[ kta mo|na wyrazi w mierze Bukowej, stopniowej lub gradowej. Miar Bukow kta jest stosunek dBugo[ci Buku do dBugo[ci jego promienia. Kt pomidzy promieniami koBa, wycinajcymi z jego okrgu Buk o dBugo[ci równej promieniowi, ma warto[ 1 radiana. Jednostk miary stopniowej jest stopieD  jedna trzysta sze[dziesita kta peBnego. Podwielokrotnymi stopnia (1Ú) s: minuta (1') i sekunda (1''): 1Ú = 60' = 60 · 60'' = 3600''  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 25 Jednostk miary gradowej jest grad lub gon (1g)  jedna czterechsetna cz[ kta peBnego. Setne cz[ci grada nazywane s centygradami (1c) lub minutami gradowymi. Dziesiciotysiczne cz[ci grada nazywane s decymiligradami lub sekundami gradowymi (1cc): 1g = 100c = 100 · 100c = 10000cc W miernictwie znajduj zastosowanie geometryczne jednostki miar, takie jak: dBugo[, powierzchnia i kty. Podstawow jednostk dBugo[ci stosowan w miernictwie jest metr i jego pochodne (wielokrotno[ci): - zwikszajce  kilometr 1 km = 1000 m, - zmniejszajce  decymetr 1 dm = 0,1 m, centymetr 1 cm = 0,01 m, milimetr 1 mm = 0,001 m, mikrometr 1 ¼m = 0,0001 m Jednostk pola powierzchni stosowan powszechnie jest kwadrat o boku równym 1 m, czyli tzw. metr kwadratowy  m2. Pochodne tej jednostki spotykane najcz[ciej to: - ar 1 a = 100 m2, - hektar 1 ha = 10 000 m2. Jednostki kta pBaskiego wystpuj w dwóch systemach: - stopniowym, opartym na stopniu ktowym [º], który stanowi 1/360 cz[ kta peBnego 360º; stopieD ktowy dzieli si na 60 minut ktowych [´], które z kolei dziel si na sekundy ktowe [´´], których te| jest 60; - kt peBny = 360º, - kt póBpeBny = 180º, - kt prosty = 90º, - 1º = 60´ = (À/180) radianów, - 1´ = 60´´; - gradowym, opartym na jednostce w postaci grada [g], bdcego 1/400 cz[ci kta peBnego; podziaB kta w systemie gradowym jest dziesitny; oznacza to, |e 1 grad dzieli si na 100 centygradów, tzw. minut dziesitnych [c] itd.: - kt peBny = 400g, - kt póBpeBny = 200c, - kt prosty = 100c. Zale|no[ midzy tymi dwoma najpopularniejszymi systemami miar któw jest nastpujca: 360 º = 400g, a wic 1g = 0,9 º. 4.4.2. Pytania sprawdzajce Odpowiadajc na pytania, sprawdzisz, czy jeste[ przygotowany do wykonania wiczeD. 1. Jak wyznaczany jest kt kierunkowy przy u|yciu busoli? 2. Jakim instrumentem mierzy si kt poziomy? 3. Jakim instrumentem mierzy si kt pionowy? 4. Na czym polega przygotowanie niwelatora teodolitu czy tachimetru do pomiaru któw? 5. W jakich jednostkach mo|na wyrazi wielko[ kta? 6. Co jest miar Bukow kta? 7. Jaka jest jednostka miary stopniowej kta? 8. Jaka jest jednostka miary gradowej kta?  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 26 9. Ile gradów ma kt peBny? 4.4.3. wiczenia wiczenie 1 Okre[l kt kierunkowy za pomoc busoli. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) przeanalizowa zasady okre[lania kta kierunkowego, 2) okre[li strony [wiata, 3) posBu|y si busol, 4) okre[li kt kierunkowy. Wyposa|enie stanowiska pracy: - busola - literatura. wiczenie 2 Wykonaj pomiar kta pionowego przy u|yciu teodolitu. Podaj wynik w stopniach i przelicz na grady. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) przeanalizowa zasady wykonywania pomiaru kta, 2) wykona pomiar kta, 3) poda wynik w stopniach, 4) przeliczy stopnie na grady. Wyposa|enie stanowiska pracy: - teodolit, tyczki miernicze, - literatura. 4.4.4. Sprawdzian postpów Czy potrafisz: Tak Nie 1) okre[li kt kierunkowy? 2) wykona pomiar kta poziomego? 3) przeliczy wielko[ kta z miary stopniowej na gradow i odwrotnie?  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 27 4.5. Pomiary wysoko[ciowe 4.5.1. MateriaB nauczania Pomiary wysoko[ciowe sBu| do okre[lenia wysoko[ci, czyli rzdnych H, punktów danego terenu. Pomiar ró|nic wysoko[ci nazywamy niwelacj. Wysoko[ punktu jest jego pionow odlegBo[ci od: - powierzchni bezwzgldnego zera, czyli od powierzchni [redniego poziomu morza (wysoko[ bezwzgldna), - dowolnego punktu w terenie przyjtego umownie jako poziom odniesienia (wysoko[ wzgldna). Rys. 24. Rzdne bezwzgldne i wzgldne [4, s. 98] Je|eli zna si rzdn (wysoko[) jednego punktu w terenie, to  wiedzc, jaka jest ró|nica wysoko[ci midzy pozostaBymi punktami  mo|na obliczy kolejno ich rzdne. Rys. 25. Wyznaczanie ró|nic wysoko[ci punktów [4, s. 99] Punkty o znanych rzdnych, ustalonych przez paDstwowe sBu|by geodezyjne, to repery niwelacyjne. Sie reperów niwelacyjnych pokrywa caB Polsk, tworzc geodezyjn osnow wysoko[ciow. Jako poziom odniesienia sieci reperów przyjto [redni poziom Morza BaBtyckiego w Zatoce FiDskiej, wyznaczony w Kronsztadzie koBo Sankt Petersburga (Rosja). Rozró|nia si repery: - [cienne  montowane na [cianach obiektów budowlanych, - ziemne, - skalne  wbetonowane w skaBy.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 28 Rys. 26. Reper niwelacyjny i typy jego utrwaleD: a) gBowica repera, b) reper [cienny, c) reper ziemny, d) i e) repery skalne [ 4, s. 99] Sie reperów w caBym kraju  wraz z ich planami sytuacyjnymi  jest skatalogowana. Pomiary wysoko[ciowe mo|na prowadzi metod: - niwelacji geometrycznej (za pomoc niwelatora), w której rzd dokBadno[ci wyników to milimetry, - niwelacji trygonometrycznej (za pomoc tachimetru), w której dokBadno[ wyników wynosi do kilku centymetrów, - niwelacji barometrycznej  dokBadno[ pomiaru do 2 lub 3 m, - niwelacji hydrostatycznej, - niwelacji fotogrametrycznej. Dwie pierwsze spo[ród wy|ej wymienionych metod s najwa|niejsze w pracach geodezyjnych. Niwelacja geometryczna Do pomiaru wysoko[ciowego metod niwelacji geometrycznej potrzebny jest niwelator i Baty niwelacyjne. Mo|na zastosowa metod niwelacji ze [rodka lub niwelacji z koDca, zwanej tak|e niwelacj w przód. Niezale|nie od metody pomiaru pBaszczyzna celowa niwelatora powinna przebiega ok. 1,5 m nad terenem. Metoda niwelacji ze [rodka. Aby zmierzy ró|nic wysoko[ci midzy punktami A i B, musimy ustawi na nich Baty niwelacyjne i umie[ci niwelator mniej wicej na [rodku odcinka AB. Potem trzeba kolejno: - wycelowa lunet niwelatora w Bat A i wykona odczyt NA, nazywany odczytem wstecz, - wycelowa w Bat B i wykona odczyt NB, czyli odczyt w przód.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 29 Rys. 27. Niwelacja ze [rodka [4, s. 102] Odczyty NA i NB to wysoko[ pBaszczyzny celowej nad punktami A i B. Ró|nica wysoko[ci tych punktów jest równa ró|nicy odczytów na obu Batach: ”hAB = NA  NB Mo|e to by warto[ dodatnia (gdy teren si wznosi) lub ujemna (gdy teren opada). W metodzie niwelacji ze [rodka odlegBo[ midzy kolejnymi stanowiskami niwelatora mo|e wynosi do 100 m, tzn. odlegBo[ od niwelatora do Baty  maksimum 50 m. W przeciwnym razie nale|aBoby uwzgldnia wpByw zakrzywienia kuli ziemskiej. Niwelacja w przód. W tej metodzie pomiaru niwelator trzeba ustawi nad punktem A, stanowicym jeden z koDców niwelowanego odcinka. DokBadno[ ustawienia niwelatora sprawdza si pionem. Pomiar nale|y rozpocz od zmierzenia iA, czyli wysoko[ci poziomej pBaszczyzny celowej instrumentu, zwanej wysoko[ci instrumentu. Potem trzeba ustawi Bat niwelacyjn w punkcie B, wycelowa w ni lunet niwelatora i wykona odczyt NB. Ró|nica wysoko[ci punktów A i B jest równa ró|nicy wysoko[ci instrumentu iA i odczytu NB: ”hAB = iA  NB Rys. 28. Niwelacja w przód [4, s. 103] Wykonujc pomiary niwelacyjne metod w przód, nale|y ograniczy odlegBo[ midzy niwelowanymi punktami do maksimum 50 m, poniewa| tylko wtedy mo|na pomin wpByw zakrzywienia kuli ziemskiej na dokBadno[ pomiaru. Pomiary wykonywane metod niwelacji ze [rodka s szybsze i dokBadniejsze w porównaniu z metod niwelacji w przód. Tradycyjne pomiary wysoko[ciowe polegajce na wykonywaniu pomiarów bezpo[rednio w terenie znajduj nadal szerokie zastosowanie w budownictwie.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 30 W najbli|szych latach nale|y spodziewa si szybkich zmian w zakresie pozyskiwania i przetwarzania danych o terenie, m.in. w zwizku z modernizacj sieci geodezyjnej w kraju. Korzystanie z informacji przygotowanych w nowym systemie wi|e si bowiem z u|yciem nowoczesnego sprztu pomiarowego i dostosowanych do tego celu programów komputerowych. Coraz szersze wykorzystanie nowoczesnych technik geodezyjnych zwizane jest przede wszystkim z ich du| dokBadno[ci i wygod stosowania. Ze wzgldu na modernizacj sieci geodezyjnej w Polsce w nawizaniu do europejskiej sieci satelitarnej powstaje system informacji przestrzennej o [rodowisku, oparty na dziaBajcych w sposób cigBy satelitach i GPS (GPS  Global Positioning System). Globalny System Pozycyjny jest nowoczesnym narzdziem stosowanym w geodezji do pozyskiwania danych w sposób zautomatyzowany. Uzyskane wspóBrzdne punktów maj charakter cyfrowy. System ten skBada si z równomiernie rozmieszczonych satelitów, okr|ajcych Ziemi w systemie cigBym oraz stacji satelitarnych, [ledzcych je z Ziemi, a tak|e urzdzeD odbiorczych GPS. Pomiar polega na jednoczesnym pomiarze odlegBo[ci z satelitów, o znanych wspóBrzdnych w trójwymiarowym ukBadzie wspóBrzdnych prostoktnych, z pocztkiem ukBadu w centrum Ziemi. Metod t cechuje du|a dokBadno[ pomiarów, niezale|nie od pory dnia i nocy. W 2003 r. powstaBa w Polsce aktywna sie geodezyjna ASG-PL, pozwalajca na wyznaczenie pozycji pojedynczych punktów mierzonych za pomoc GPS. U|ytkownik w tym systemie korzysta z udostpnieniem banku danych ze stacji satelitarnych systemu. Po zakoDczeniu pomiarów w terenie u|ytkownik przekazuje przez internet przybli|one wspóBrzdne przeprowadzonych pomiarów i otrzymuje list tzw. punktów nawizania w postaci stacji satelitarnych poBo|onych najbli|ej miejsca pomiarów. Zastosowanie Globalnego systemu Pozycyjnego wi|e si [ci[le ze stosowaniem nowoczesnych technik pomiarowych, takich jak fotogrametria i technika termalna oraz nowoczesnego sprztu elektronicznego (wspóBdziaBajcego z komputerem i pozwalajcego na automatyczn rejestracj danych, ich opracowanie oraz wydruk w postaci mapy numerycznej bdz graficznej). W wyniku przeprowadzonych pomiarów termowizyjnych uzyskuje si odwzorowanie rozkBadu temperatur badanego obiektu. Uzyskany obraz nazywany jest termografem. Pomiar jest precyzyjny, szybki i mo|liwy do zastosowania w utrudnionych warunkach terenowych, gdzie pomiar bezpo[redni jest znacznie utrudniony. Urzdzenia termowizyjne to przede wszystkim kamery termalne, skanery termalne i czujniki temperatury. Teledetekcja to metoda stosunkowo nowa. Zajmuje si przetwarzaniem i interpretacj informacji, które pozyskano metodami bezkontaktowymi. Jedn z tych metod jest fotogrametria. Polega ona na zjawisku emitowania przez obiekty dBugofalowego promieniowania podczerwonego. Pomiar prowadzi si z samolotu za pomoc radiometrów lub specjalnych skanerów, które przetwarzaj odbierane sygnaBy na obraz widzialny. Szczególn zalet metody jest mo|liwo[ jej stosowania nie tylko w cigu dnia, ale równie| w nocy. Teledetekcja wykorzystuje i przetwarza równie| dane pozyskane dziki: - satelitom z urzdzeniami pomiarowymi, do których nale|y skaner wielospektralny, skanujcy powierzchni Ziemi i rejestrujcy intensywno[ energii odbitej od obiektów terenowych, - systemowi kamer telewizyjnych dziaBajcych synchronicznie, przeznaczonych do monitorowania powierzchni Ziemi.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 31 4.5.2. Pytania sprawdzajce Odpowiadajc na pytania, sprawdzisz, czy jeste[ przygotowany do wykonania wiczeD. 1. Czego dotycz pomiary wysoko[ciowe? 2. Jak nazywa si pomiar ró|nic wysoko[ci? 3. Co to s repery? 4. Jakie mog by repery? 5. Jakimi metodami mo|na prowadzi pomiary wysoko[ciowe? 6. Na czym polega metoda niwelacji ze [rodka? 7. Na czym polega metoda niwelacji w przód? 8. Jakie zmiany nastpuj w pomiarach wysoko[ciowych z uwagi na postp techniczny i modernizacj sieci geodezyjnej kraju? 9. Co to jest Globalny System Pozycyjny? 10. Jakie s nowoczesne techniki pomiarowe? 11. Na czym polega metoda badawcza o nazwie termowizja? 12. Co to jest fotogrametria? 4.5.3. wiczenia wiczenie 1 Wykonaj pomiar ró|nic wysoko[ci midzy punktami A i B metod niwelacji ze [rodka. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) przeanalizowa metody prowadzenia pomiarów wysoko[ciowych w terenie, 2) dobra sprzt i narzdzia miernicze, 3) przygotowa stanowisko pomiarowe, 4) wykona pomiar, 5) obliczy ró|nic wysoko[ci. Wyposa|enie stanowiska pracy: - sprzt i narzdzia miernicze, - literatura, - notatnik. wiczenie 2 Wykonaj pomiar ró|nic wysoko[ci midzy punktami A i B metod niwelacji w przód. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) przeanalizowa metody prowadzenia pomiarów wysoko[ciowych w terenie, 2) dobra sprzt i narzdzia miernicze, 3) przygotowa stanowisko pomiarowe, 4) wykona pomiar, 5) obliczy ró|nic wysoko[ci.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 32 Wyposa|enie stanowiska pracy: - sprzt i narzdzia miernicze, - literatura, - notatnik. 4.5.4. Sprawdzian postpów Czy potrafisz: Tak Nie 1) wykona pomiar ró|nic wysoko[ci metod niwelacji ze [rodka? 2) wykona pomiar ró|nic wysoko[ci metod niwelacji w przód? 3) okre[li, jakie zmiany nastpuj w pomiarach wysoko[ciowych z uwagi na postp techniczny i modernizacj sieci geodezyjnej kraju? 4.6. Opracowywanie wyników pomiarów 4.6.1. MateriaB nauczania Wszystkie prace pomiarowe prowadzone w terenie powinny by starannie dokumentowane w postaci szkicu polowego i dziennika prac pomiarowych. Szkic polowy tworzy si rysujc zarys mierzonego terenu, zaznaczajc orientacyjnie przebieg linii osnowy i linii pomiarowych, numerujc poszczególne punkty i notujc zmierzone wielko[ci. Powinien on by wykonany w mo|liwie najwikszej przybli|onej skali (oddawa proporcje danego terenu), starannie i wyraznie tak, aby nie byBo konieczno[ci powtarzania pomiarów w zwizku z brakiem czytelno[ci szkicu. Musi by na tyle jasny i czytelny, aby na jego podstawie mo|na byBo wykona map danego terenu wraz z jego szczegóBami. Przy sporzdzaniu szkicu nale|y przestrzega nastpujcych zasad: - zaznaczamy przede wszystkim kierunek póBnocy, - linie osnowy oznaczamy grubymi liniami: kreska, kropka, kreska  ·  , - linie pomiarowe oznaczamy lini cienk przerywan    , - oznaczamy miary bie|ce, np. dBugo[ci linii wci czy boków budynków, np.:  25  , - pocztek linii osnowy zaznaczamy symbolem 0,00 i strzaBk wskazujc kierunek prowadzonych pomiarów, - koDcow miar na linii osnowy podkre[lamy dwukrotnie, a przecicia si linii osnowy jednokrotnie, - w wypadku oznaczeD domiarów prostoktnych wpisujemy dBugo[ linii domiarowej nad ni, a odlegBo[ od punktu 0 osnowy naprzeciwko linii domiarowej, prostopadle do jej kierunku, - punkt osnowy mo|emy opisa symbolami literowymi lub cyfrowymi, ale najcz[ciej przyjmuje si symbole literowe dla punktów osnowy, a cyfrowe dla szczegóBów terenowych.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 33 Rys. 29. PrzykBad szkicu pomiarów wykonanego metod domiarów prostoktnych [1, s. 179] PrzykBad dziennika pomiarów OdlegBo[ na osnowie Pomiar szczegóBowy Bok osnowy Nr punktu Uwagi [m] [m] Dziennik pomiarów ma z reguBy form tabeli, w której (w systematyczny i uporzdkowany sposób) odnotowuje si kolejne wykonywane czynno[ci pomiarowe, oraz otrzymane w wyniku pomiarów wielko[ci Obliczanie wyników pomiarów wysoko[ciowych. Obliczanie rzdnych niwelowanego cigu mo|na wykona: - metod ró|nic wysoko[ci, - metod rzdnej osi celowej (horyzontu). Metoda ró|nic wysoko[ci polega na obliczeniu ró|nic wysoko[ci z odczytów na Batach ustawionych w interesujcych nas punktach. Obliczanie rzdnych rozpoczyna si od stanowiska, z którego zniwelowany zostaB reper przyjty do dowizania trasy do paDstwowej sieci niwelacyjnej. Je|eli punkt 1 jest reperem o rzdnej H1, to ustawiajc niwelator midzy punktami 1 a 2 i robic odczyty na ustawionych na nich Batach, mo|na obliczy ró|nic wysoko[ci: ”h1,2 = N1  N2 Nastpnie obliczy si rzdn H2 punktu 2: H2 = H1 + ”h1,2 oraz rzdn punktu 3, traktujc punkt 2 jako reper nastpnego stanowiska: H3 = H2 + ”h2,3 ”h2,3 = N2  N1 Aatwo zauwa|y, |e: H3 = H1 + ”h1,2 + ”h2,3  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 34 Rys. 30. Metoda ró|nic wysoko[ci [ 2, s. 190] Tab. 2. Dziennik niwelacyjny cigu niwelacyjnego zamknitego. PrzykBad obliczenia metod ró|nic wysoko[ci [2, s. 196] W metodzie rzdnej osi celowej niwelatorem ustawionym na stanowisku pomiarowym niwelujemy jeden punkt o znanej rzdnej HR (reper) i obliczamy rzdn osi celowej lunety HO: HO = HR + NR gdzie: HR  rzdna repera niwelowanego z danego punktu, NR  odczyt na Bacie w tym punkcie. Znajc rzdn osi celowej na danym stanowisku, mo|na znalez rzdn dowolnego punktu niwelowanego z tego stanowiska. Rzdn osi punktu P1 oblicza si, odejmujc od rzdnej HO osi celowej odczyt NP1 na Bacie ustawionej w punkcie P1: HP1 = HO  NP1 HP2 = HO  NP2  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 35 Tab. 3. Dziennik niwelacyjny cigu niwelacyjnego otwartego. PrzykBad obliczenia metod rzdnej osi celowej [2, s. 195] Metod rzdnej osi celowej stosuje si wtedy, gdy z jednego stanowiska niwelowano wiele punktów. W innych sytuacjach niwelacj oblicza si metod ró|nic wysoko[ci, poniewa| praca trwa wtedy krócej. Rys. 31. Metoda rzdnej osi celowej [2, s. 191] Kontrola cigu niwelacyjnego wi|cego i wyrównywanie bBdów. Ka|dy pomiar geodezyjny nale|y wykona tak, aby mo|liwa byBa kontrola wyników. Kontrol cigu niwelacyjnego wi|cego mo|na przeprowadzi dwoma sposobami. Pierwszy sposób polega na zamkniciu cigu niwelacyjnego, to znaczy na powrocie do repera wyj[ciowego. Sprowadza si to do sprawdzenia, czy hRR  tj. ró|nica sumy odczytów wstecz £N i sumy odczytów w przód £N, dotyczca caBego cigu niwelacyjnego  jest równa zero:  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 36 ”hRR = £N´  £N = 0 Rys. 32. Kontrola polegajca na zamkniciu cigu niwelacyjnego przez powrót do wyj[ciowego repera niwelacji paDstwowej RNP [ 4, s. 108] Drugi sposób polega na utworzeniu dwustronnie opartego cigu otwartego, to znaczy na odnalezieniu w pobli|u repera roboczego1 (na koDcu cigu) repera (R2) niwelacji paDstwowej. Cig niwelacyjny nale|y przedBu|y a| do tego repera. Sprawdzenie pomiarów polega wówczas na stwierdzeniu, czy: £N´  £N = HR2  HR1 Rys. 33. Kontrola cigu niwelacyjnego otwartego [ 4, s. 108] W niwelacji podBu|nej wykonanej dla celów in|ynierskich przyjmuje si bBd dopuszczalny równy ± 1 cm na 1 km niwelowanego cigu. Rzdne kolejnych punktów wyrównuje si wtedy o warto[ci proporcjonalne do odlegBo[ci punktu od repera (por. przedostatnie kolumny w tab. 2 i 3). Je|eli bBd jest wikszy, pomiar nale|y powtórzy. Profil podBu|ny Graficzne przedstawienie wyników pomiaru wysoko[ciowego w niwelacji podBu|nej wykonuje si w postaci profilu podBu|nego. Stanowi on odwzorowanie linii przecicia pBaszczyzn pionowych, przechodzcych przez kolejne odcinki trasy, z powierzchni terenu. Rysuje si je w skali, przy czym skala odlegBo[ci jest zazwyczaj inna ni| skala wysoko[ci. Najcz[ciej stosowanymi skalami poziomymi (odlegBo[ci) dla profilu podBu|nego s 1:2000 i 1:1000, a skalami pionowymi (wysoko[ci) s 1:200 i 1:100. Pod rysunkiem profilu umieszcza si szczegóBowy opis, zawierajcy peBn dokumentacj liczbow danych, dotyczcych uksztaBtowania terenu (rzdne terenu, odlegBo[ci midzy punktami, spadki itp.).  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 37 Rys. 34. Profil podBu|ny [2, s. 197] 4.6.2. Pytania sprawdzajce Odpowiadajc na pytania, sprawdzisz, czy jeste[ przygotowany do wykonania wiczeD. 1. Jakimi metodami obliczamy rzdne niwelowanego cigu? 2. Na czym polega metoda ró|nic wysoko[ci? 3. Na czym polega metoda rzdnej osi celowej? 4. Co notujemy w dzienniku niwelacyjnym cigu niwelacyjnego zamknitego? 5. Jakie dane zapisujemy w dzienniku przy niwelacji metod rzdnej osi celowej? 6. Iloma metodami mo|na kontrolowa cigi niwelacyjne? 7. Jak przeprowadza si kontrol polegajc na zamkniciu cigu niwelacyjnego? 8. Jak przeprowadza si kontrol polegajc na utworzeniu dwustronnie opartego cigu otwartego? 9. Jaki mo|e by dopuszczalny bBd na 1 km niwelowanego cigu? 10. Je|eli bBd jest wikszy od ± 1 cm na dBugo[ 1 km  co nale|y zrobi z wynikami pomiaru? 4.6.3. wiczenia wiczenie 1 Oblicz rzdne niwelowanego cigu metod ró|nic wysoko[ci dla trzech punktów. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) przeanalizowa metody prowadzenia pomiarów wysoko[ciowych w terenie, 2) dobra sprzt i narzdzia miernicze, 3) przygotowa stanowisko pomiarowe, 4) wykona pomiar w nawizaniu do repera roboczego, 5) obliczy ró|nic wysoko[ci pomidzy punktami, 6) obliczy rzdne punktów 2 i 3.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 38 Wyposa|enie stanowiska pracy: - sprzt i narzdzia miernicze, - literatura, - dziennik niwelacyjny, - notatnik. wiczenie 2 Dokonaj kontroli cigu niwelacyjnego przez powrót do wyj[ciowego repera sposobem zamknitego cigu  na podstawie otrzymanego od nauczyciela wypeBnionego dziennika niwelacyjnego. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) przeanalizowa dziennik niwelacyjny, 2) wykona obliczenia, 3) sprawdzi i wyrówna bBd pomiarowy. Wyposa|enie stanowiska pracy: - dziennik niwelacyjny, - literatura, - kalkulator. 4.6.4. Sprawdzian postpów Czy potrafisz: Tak Nie 1) udokumentowa wyniki pomiarów? 2) opracowa wyniki pomiarów? 3) przeprowadzi kontrol cigu niwelacyjnego? 4.7. BezpieczeDstwo i higiena pracy podczas prowadzenia pomiarów geodezyjnych 4.7.1. MateriaB nauczania Przy prowadzeniu prac mierniczych obowizuj wszystkie podstawowe zasady bezpiecznej pracy przedstawione w jednostce moduBowej 311[04]O1.01 Przestrzeganie przepisów bezpieczeDstwa i higieny pracy, ochrony przeciwpo|arowej oraz ochrony [rodowiska w caBo[ci po[wiconej tym zagadnieniom. Szczególnie istotne s tematy dotyczce bezpieczeDstwa przeciwpo|arowego, ksztaBtowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, udzielania pierwszej pomocy w stanach zagro|enia zdrowia i |ycia oraz [rodków ochrony indywidualnej i zbiorowej. Z uwagi na fakt, |e pomiary odbywaj si w terenie, a w ostatnich latach zmienia si klimat w naszym kraju i wystpuj temperatury bardzo wysokie i te| bardzo niskie, problemy  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 39 bezpieczeDstwa i higieny pracy powinny uwzgldnia najwy|sze dopuszczalne nat|enia czynników szkodliwych dla zdrowia w [rodowisku pracy. Mikroklimat w miejscu pracy podczas prowadzenia pomiarów geodezyjnych w lecie mo|e by gorcy i charakteryzowany przez wskaznik obci|enia termicznego WBGT w 0C. Dopuszczalne warto[ci wskaznika umo|liwiajce realizacj podstawowych funkcji przez pracownika na danym stanowisku pracy w mikroklimacie gorcym s nastpujce: - przy pracy lekkiej dla osoby zaaklimatyzowanej w [rodowisku gorcym 30 0C, a niezaaklimatyzowanej  29 0C, - przy pracy umiarkowanej dla osoby zaaklimatyzowanej w [rodowisku gorcym 280 C, a niezaaklimatyzowanej  260 C, - przy pracy ci|kiej dla osoby zaaklimatyzowanej w [rodowisku gorcym przy nieodczuwalnym ruchu powietrza 250 C, a przy odczuwalnym ruchu powietrza 260 C oraz dla osoby niezaaklimatyzowanej przy nieodczuwalnym ruchu powietrza 220 C, a przy odczuwalnym ruchu powietrza 230 C. W przypadku przekroczenia wskazników WBGT pracownik mo|e by nara|ony na stres cieplny. Do bezpo[rednich skutków nara|enia na stres cieplny nale|: - udar cieplny (pora|enie cieplne) powodowany przekroczeniem mo|liwo[ci termoregulacyjnych i pora|eniem o[rodka termoregulacji. Najcz[ciej jest grozny dla |ycia, poniewa| temperatura wewntrzna ciaBa podnosi si do 410 C lub wy|ej, - wyczerpanie cieplne spowodowane utrat wody i soli przez pocenie si, któremu towarzysz: - ogólne osBabienie, - zawroty gBowy, - nudno[ci, - bóle gBowy, - chwiejno[ ukBadu kr|enia, - czasem omdlenie cieplne, - bolesne skurcze mi[ni i inne dolegliwo[ci ze strony mi[ni spowodowane zaburzeniem równowagi wodno-elektrolitowej, - odwodnienie spowodowane niedostatecznym uzupeBnieniem wody utraconej przez pocenie. Podczas wykonywania prac mierniczych w okresie jesienno-zimowym, mo|na mówi o mikroklimacie zimnym. Wtedy oceniany jest wskaznik staBy chBodzcy powietrza WCI. Mikroklimat zimny wystpuje, gdy temperatura powietrza jest poni|ej + 100C. W sytuacji niekorzystnej dla pracownika mo|e wystpi hipotermia, któr charakteryzuje: - obni|enie temperatury ciaBa prowadzce do utraty [wiadomo[ci, - zwolnienie oddychania lub zatrzymanie, - wreszcie zatrzymanie kr|enia. Podczas wykonywania prac mierniczych na otwartej przestrzeni w ró|nych warunkach atmosferycznych i przy ewentualnych opadach atmosferycznych nale|y podj dziaBania poprawiajce stan bhp. Przy wystpowaniu wysokiej temperatury nale|y zapewni: - przerwy na odpoczynek, - napoje chBodzce stosownie do potrzeb pracowników. Przy wystpowaniu niskiej temperatury nale|y zapewni: - odpoczynek w ogrzewanym pomieszczeniu, - gorce napoje, - ciepB odzie| zimow (obuwie, rkawice, odzie| ochronn). Przy wystpowaniu opadów atmosferycznych nale|y zapewni:  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 40 - odzie| ochronn (przeciwdeszczow), - mo|liwo[ci wysuszenia ubraD (dostpu do suszarni). 4.7.2. Pytania sprawdzajce Odpowiadajc na pytania, sprawdzisz, czy jeste[ przygotowany do wykonania wiczeD. 1. Jakie przepisy obowizuj podczas wykonywania pomiarów geodezyjnych? 2. Jakie s skutki nara|enia pracownika na stres cieplny? 3. Co nale|y zapewni pracownikom wykonujcym prace miernicze w wysokiej temperaturze? 4. Co nale|y zapewni pracownikom wykonujcym prace miernicze w niskiej temperaturze? 5. Co nale|y zapewni pracownikom wykonujcym prace miernicze podczas opadów atmosferycznych? 4.7.3. wiczenia wiczenie Opisz zasady obowizujce podczas wykonywania pomiarów terenowych w ró|nych warunkach atmosferycznych. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) przeanalizowa przepisy bhp zwizane z prowadzeniem pomiarów terenowych, 2) opisa sposoby zabezpieczenia pracowników pod wzgldem bhp. Wyposa|enie stanowiska pracy: - literatura. 4.7.4. Sprawdzian postpów Czy potrafisz: Tak Nie 1) zastosowa przepisy bezpieczeDstwa i higieny pracy podczas wykonywania prac mierniczych?  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 41 5. SPRAWDZIAN OSIGNI INSTRUKCJA DLA UCZNIA 1. Przeczytaj uwa|nie instrukcj. 2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kart odpowiedzi. 3. Zapoznaj si z zestawem zadaD testowych. 4. Test zawiera 20 pytaD. Do ka|dego pytania doBczone s 4 mo|liwo[ci odpowiedzi, tylko jedna jest prawidBowa. 5. Udzielaj odpowiedzi na zaBczonej karcie odpowiedzi stawiajc w odpowiedniej rubryce znak X. W przypadku pomyBki nale|y bBdn odpowiedz zaznaczy kóBkiem, a nastpnie ponownie zakre[li odpowiedz prawidBow. 6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy bdziesz miaB satysfakcj z wykonanego zadania. 7. Kiedy udzielenie odpowiedzi bdzie Ci sprawiaBo trudno[, wtedy odBó| jego rozwizanie na pózniej i wró do niego, gdy zostanie Ci wolny czas. 8. Na rozwizanie testu masz 40 minut. Powodzenia! Zestaw zadaD testowych 1. Jaka nauka obejmuje prace miernicze? a) geodezja wy|sza, b) geodezja ni|sza, c) geologia, d) geometria wykre[lna. 2. Czym s pomiary inwentaryzacyjne w budownictwie? a) pomiarami niezbdnymi do sporzdzania map i planów, b) pomiarami dot. projektowanych obiektów budowlanych, c) pomiarami przy u|yciu instrumentów mierniczych, d) pomiarami elementów budynków. 3. Co to jest osnowa pomiarowa? a) wykonany szkic polowy z wymiarami, b) pomierzony teren budowy, c) przedstawiona rzezba terenu, d) sie punktów gBównych, do których dowizuje si pomiary szczegóBowe. 4. Co to jest mapa? a) szkic terenu, b) obraz krainy geograficznej, c) zmniejszony, uogólniony i matematycznie okre[lony obraz powierzchni ziemi na pBaszczyznie, d) odwzorowanie obiektów terenów. 5. Na mapie w skali 1Ã 2000 odlegBo[ midzy punktami A i B wynosi 1 cm. Jaka jest odlegBo[ rzeczywista w terenie? a) 2 m, b) 20 m, c) 200 m, d) 2000 m.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 42 6. Ile cm na mapie w skali 1Ã 1000 bdzie miaB odcinek w terenie dBugo[ci 50 m? a) 50 cm, b) 10 cm, c) 5 cm, d) 1 cm. 7. Jakim sprztem geodezyjnym mo|na mierzy kty poziome i pionowe? a) teodolitem, b) niwelatorem, c) wgielnic, d) lunet. 8. Jakie ma przeznaczenie tachimetr? a) jest przyrzdem do mierzenia któw poziomych, pionowych i pomiaru odlegBo[ci, b) jest przyrzdem do mierzenia tylko któw poziomych, c) jest przyrzdem do mierzenia tylko któw pionowych, d) jest przyrzdem do mierzenia tylko odlegBo[ci. 9. Co to s wgielnice? a) bryBy wglowe spotykane w terenie, b) przyrzdy do wyznaczania kierunków prostopadBych, c) przyrzdy do pomiaru któw, d) przyrzdy do pomiaru odlegBo[ci. 10. Jednostkami miary ktowej s: a) tylko stopnie, b) stopnie i grady, c) tylko grady, d) umowne jednostki zale|ne od rodzaju kta. 11. Jaka jest zale|no[ midzy jednostkami kta pBaskiego? a) 360° odpowiada 400g, b) 360° odpowiada 300g, c) 360° odpowiada 200g, d) 360° odpowiada 500g. 12. Warto[ kta pionowego mie[ci si w granicach: a) od 0 do ± 180°, b) od 0 do ± 90°, c) od 0 do ± 360°, d) od ± 90° do ± 180°. 13. Tyczenie prostej polega na: a) wyznaczaniu punktów po[rednich i ustabilizowaniu ich w sposób chwilowy tyczkami mierniczymi, b) wyznaczaniu pocztku i koDca prostej, c) czynno[ciach pomiarowych midzy punktami w terenie, d) okre[leniu przebiegu prostej na mapie. 14. Reper niwelacyjny to: a) cz[ niwelatora, b) punkt o znanych rzdnych, ustalanych przez paDstwowe sBu|by geodezyjne, c) element niwelacji trygonometrycznej, d) fotogram (zdjcie) wykonywany przy niwelacji. 15. Co to jest niwelacja? a) sie reperów w caBym kraju, b) obliczenia przy u|yciu niwelatora, c) pomiar ró|nic wysoko[ci,  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 43 d) odlegBo[ midzy staBymi punktami w terenie. 16. Je|eli teren jest tak uksztaBtowany, |e z punktu pocztkowego nie wida punktu koDcowego, to tyczenie prostej nale|y wykona: a) metod kolejnych przybli|eD, b) metod tyczenia na siebie, c) metod rysunkow na mapie, d) pomiarem ustalonym przez kierownika pomiarów. 17. Jakich czynno[ci nie mo|na zaliczy do prac mierniczych? a) wykonywania pomiarów w terenie, b) rachunkowego opracowania wyników pomiaru, c) kartowania pomiaru, czyli graficznego opracowania wyników, d) naprawy sprztu mierniczego. 18. Szkicem polowym nazywamy: a) obraz przekroju poprzecznego terenu, b) opracowanie graficzne pomiaru, c) fragment mapy przerysowany rcznie, d) maBy wycinek kuli ziemskiej. 19. Poligon otwarty lub zamknity to: a) osnowa liniowo ktowa, b) ogrodzenie terenu budowy, c) zabezpieczenie pomiaru przez wojsko, d) opracowanie graficzne zamknite lub otwarte do dalszych obliczeD. 20. Zadaniem fotogrametrii jest: a) fotografowanie obiektów budowlanych, b) opracowanie mapy na podstawie zdj lotniczych i satelitarnych, c) mierzenie terenu przez wykonanie zdj aparatem fotograficznym, d) opracowanie wyników pomiarowych przez program komputerowy.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 44 KARTA ODPOWIEDZI Imi i nazwisko.................................................................................................... Prowadzenie prac mierniczych Zakre[l poprawn odpowiedz. Nr Odpowiedz Punkty zadania 1 a b c d 2 a b c d 3 a b c d 4 a b c d 5 a b c d 6 a b c d 7 a b c d 8 a b c d 9 a b c d 10 a b c d 11 a b c d 12 a b c d 13 a b c d 14 a b c d 15 a b c d 16 a b c d 17 a b c d 18 a b c d 19 a b c d 20 a b c d Razem:  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 45 6. LITERATURA 1. Gadomska E., Gadomski K.: Urzdzanie i pielgnacja terenów zieleni Cz. 1. HORTPRESS 2005 Warszawa, 2. KietliDska Z., Walczak S.: Miernictwo w budownictwie ldowym i wodnym. WSiP 1997 Warszawa, 3. KosiDski W.: Geodezja. SGW 2002 Warszawa, 4. Popek M., WapiDska B.: Planowanie elementów [rodowiska. WSiP 2004 Warszawa, 5. Odlanicki-Poczobut M.: Geodezja. PPWK 1981 Warszawa, 6. Zielina L., Jamka M.: Geodezja in|ynieryjna. PK 2004 Kraków, 7. Nowy poradnik majstra budowlanego. Praca zbiorowa. Arkady, 2003 Warszawa,  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 46

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Identyfikacja zagro e ä wynikajacych z prowadzenia prac budowlanych
Instrukcja bhp prowadzenia prac spawalniczych w zbiornikach
PROWADZENIE PRAC KONSERWATORSKICH ROZPORZÄ„DZENIE
1PM 05 prowadzenie prac spawalniczych
MIERNICTWO I SYSTEMY POMIAROWE I0 04 2012 OiO
wykład 2 zdrowie i mierniki jego oceny
Prowadzenie s zoo
Tematy prac lic
Miernik
Miernik pojemnooeci kondensatorów
29 w sprawie wzorów i sposobu prowadzenia centralnych rejestrów osób
Prowadzenie szkoleń z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy
Prowadzenie firmy w domu

więcej podobnych podstron