3813100342

osadnictwo polskie". Dane historyczne pozwalają ustalić granice ziemi chełmińskiej w XIII w.: na południu Drwęca, na zachodzie Wisła, na północy Osa, na północnym wschodzie linia biegnąca od Płowęża po Szramowo. W wieku XIV polski ruch osadniczy z terytorium ziemi chełmińskiej, a także - szczególnie w drugiej połowie tego stulecia - z Mazowsza, objął Sasinię (dzisiejsze Ostródzkie, Działdowskie, Nidzickie), południową Warmię (dzisiejsze Olsztyńskie, Reszelskie) i Galindię (na obszarze dzisiejszego Szczycieńskiego). Rozpoczęto także kolonizację dzisiejszego Mrągowskiego. Ruch osadniczy z ziemi chełmińskiej i Mazowsza trwał przez cały wiek XIV aż do wojny polsko-krzyżackiej w latach 1410-1416, chociaż nie był zbyt intensywny.¹⁰

Równocześnie zachodziła kolonizacja niemiecka: zewnętrzna - z Turyngii, górnej Saksonii, Śląska, Łużyc, Miśni (głównie do 1350 r.) i wewnętrzna - w 2. połowie XIV w. „Niemiecka fala kolonizacyjna kierowała się szlakiem podbojów krzyżackich, poprzez ziemię chełmińską wzdłuż Wisły na północny wschód Prus. W pierwszej fazie skolonizowano Pomezanię i północną Warmię. W pasie nadmorskim, od Elbląga wzdłuż Zalewu Wiślanego, osiadali tu na prawie lubeckim Niemcy z okolic Lubeki (...)".ⁿ

Polska kolonizacja z Mazowsza na dużą skalę rozwija się od 1. połowy XV w. i trwa do połowy XVI w. Później polski element etniczny poszerza zakres występowania już siłami własnymi. Prawdopodobnie kolonizacja mazowiecka zaczęła się jeszcze w XIII w., docierając do wschodniej Galindii. Tezę tę podtrzymywał T. Milewski, opierając na tym swą teorię mazurzenia i siakania: „Wskazuje na to fakt, że mamy tu procentowo polskich nazw topograficznych więcej, a pruskich mniej niż w innych częściach Prus Wschodnich. Ponadto wiemy ze źródeł historycznych, że Krzyżacy zdobyli Galindię w połowie XIII w. nie na Prusakach, lecz na książętach polskich (...)".¹²

Jeśli chodzi o zwierzchnictwo książąt mazowieckich nad tym terytorium w XIII w., to bardziej miało ono charakter życzeniowy niż rzeczywisty, ale zaczątki polskiego osadnictwa zapewne już występowały, co charakteryzuje tereny pogranicza. Z całą

⁹    H. Turska, Dialekt ziemi chełmińskiej ..., op. cit., s. 95.

¹⁰    Por. M. Kiełczewska-Zaleska, Obraz osadnictwa [w:] Warmia i Mazury, Poznań 1953,1.1, s. 179-183.

H. Perzowa, Zarys dziejów ..., op. cit., s. 10.

¹² T. Milewski, Stosunki językowe ..., op. cit., s. 76 i n.; por. S. Srokowski, Ludność Prus Wschodnich,

Warszawa 1937, s. 17.

14