3685665823

18 Renata Pęciak

tyczący budżetu państwa i wydatków rządowych, w którym opowiadał się zdecydowanie za surową kontrolą budżetową. Niewątpliwie, niesprzyjający polityce prowadzonej przez Napoleona raport zasiał ferment, którego skutki Say odczuwa! przez kolejne lata²⁸. Rozbieżności w poglądach stawały się coraz bardziej wyraźne; Napoleon prowadził wojny, Say je potępiał; Pierwszy Konsul wierzył w przywództwo technokratów i wyszkolone służby publiczne, czego nie podzielał Say; Napoleon wprowadził cenzurę i kontrolę prasy krytykowane przez Saya; Bonaparte wprowadzał cla protekcyjne, Say natomiast promował politykę wolnego międzynarodowego handlu; Bonaparte prowadził surową politykę fiskalną stale podnosząc podatki, Say uznawał je za konieczne w pewnych rozsądnych granicach, choć utrzymywał, iż stanowią ciężar dla producenta i konsumenta. Say twierdził, iż ekonomia polityczna jest nauką, która powinna być rozpowszechniana wśród jak najszerszej publiczności; tego poglądu nie podzielał Napoleon. Jeżeli ekonomia polityczna była nauką, mogłaby zahamować swobodę działania rządu, a przez to jego własnych aspiracji politycznych, a także stać się podstawą krytyki prowadzonej polityki. Te wątpliwości prawdopodobnie stały się bezpośrednią przyczyną rozwiązania przez Napoleona Wydziału Nauk Politycznych i Moralnych w Institut National, w którym jednym z wykładanych przedmiotów była ekonomia polityczna.

Inną jeszcze kwestię sporną stanowiła edukacja. Zdaniem Saya, każda jednostka powinna dysponować podstawową wiedzą z dziedziny ekonomii politycznej. Sytuacja taka byłaby możliwa, gdyby wszystkie warstwy społeczne miały zapewniony dostęp do nauczania. Bonaparte rozpoczynając reorganizację szkolnictwa zajmował się przede wszystkim tworzeniem klas zawodowych zarówno w szkołach średnich, jak i w szkołach wyższych, nie przewidując wykładów z ekonomii politycznej. Szkołom tym nadal w pewnym stopniu charakter militarny, gdzie uczniowie uczyli się musztry i posługiwania bronią²⁹. Finansowanie w ramach podstawowej edukacji pozostawiał kościołowi, filantropii prywatnej oraz rządom lokalnym. Say, podobnie jak A. Smith, uważał, iż to państwo pow inno zagwarantować edukację podstawową.

Potrzeba czasów, a także zainteresowania Saya zrodziły pomysł stworzenia „Traktatu o ekonomii politycznej”. W 1803 r. pojawił się owoc trzyletniej pracy -pierwsze wydanie „Traktatu o ekonomii”. Dzieło osiągnęło sukces, a cały nakład edytorski został wkrótce wyczerpany. Paradoksalnie, sukces ten stał się źródłem problemów związanych zarówno ze stanowiskiem politycznym, jak i z pracą na-

²⁸    R.R. Pahner: Op. cit., s. 49.

²⁹    V. Cronin: Op. cit., s. 246.