6878601933

I. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA RZEŹBY BASENU GRUDZIĄDZKIEGO

Największe rozszerzenie doliny dolnej Wisły, znane w literaturze pod nazwą Basenu Grudziądzkiego (R. Galon 1934) lub Kotliny Grudziądzkiej (J. Kondracki 1965), tworzy odrębną pod względem geomorfologicznym i geologicznym jednostkę. Forma ta, około 20 km długa i 18 km szeroka, ma zarys kolisty, odkształcony nieco w rejonie jeziora Tarpno i u wylotów dolin Osy i Mątawy (ryc. 1). Swoistą cechą morfologiczną Basenu Grudziądzkiego, wyróżniającą go spośród pozostałych kotlinnych rozszerzeń doliny Wisły, są trzy „wyspy wysoczyznowe”, tzw. kępy. Wznoszą się one około 60 m ponad dno doliny, nawiązując swoimi wierzchołkami do poziomu otaczającej wysoczyzny morenowej. Po prawej stronie Wisły na południe od ujścia Osy wznosi się Kępa For-teczna (fot. 1), osiągająca w punkcie kulminacyjnym 86,1 m n.p.m., na południe od niej — Kępa Strzemięcińska o kulminacji 79,3 m n.p.m. Pomiędzy tymi kępami mniej więcej pośrodku kotliny leży miasto Grudziądz. Po lewej stronie Wisły, oddzielona od jej koryta równiną zalewową około 4 km szeroką, wznosi się trzecia z kolei wyspa wyso-czyznowa — kępa Górnej Grupy (fot. 2), której wysokość maksymalna wynosi 77,3 m n.p.m.

Poprzeczne do osi doliny profile morfologiczne kęp są asymetryczne: stromym podciętym erozyjnie stokiem opadają w kierunku Wisły lub równiny zalewowej (fot. 1 i 2), łagodnym zaś z wyraźnie uformowanymi gdzieniegdzie terasami — w kierunku przeciwnym ku obu szerokim zakolom dawnego łożyska Wisły.

Terasy rzeczne występują w Basenie Grudziądzkim w pełnym, dzie-więciostopniowym zespole, odpowiadającym poziomom IX—I według systemu klasyfikacyjnego teras pradoliny Noteci-Warty i dolin z nią związanych (R. Galon 1968a). Największe powierzchnie zajmują terasy stanowiące dna zakoli (ryc. 1), tj. terasy nadzalewowe I, II i III o wysokości 21—22, 24—25 i 27—28 m n.p.m., oraz równina zalewowa, ciągnąca się szerokim, kilkukilometrowym pasem wzdłuż koryta Wisły,