Gazeta Wyborcza znów przekracza wszelkie granice: Czy na
Ziemiach Zachodnich powinni mieszkać Niemcy?
Data publikacji: 02-2-2011 @ 11:29 pm
Tego wywiadu przeprowadzonego w  Gazecie Wyborczej tuż przed Nowym Rokiem nikt
nie zauważył. A szkoda, bo pokazuje nowe trendy w polskim życiu umysłowym.
Dziennikarz Mirosław Maciorowski przepytał profesora Zdzisława Macha. [1] Któż to taki?
Wyjaśnia obszerny podpis:  socjolog i antropolog społeczny, dyrektor Instytutu
Europeistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego, w latach 80. i 90. badał efekty powojennej
migracji ludności z Kresów Wschodnich na ziemie zachodnie. W książce  Niechciane miasta
prześledził losy społeczności przybyłej z wiosek spod Czortkowa w przedwojennym województwie
tarnopolskim do Lubomierza, miasteczka leżącego koło Jeleniej Góry, znanego m.in. z tego, że
kręcono w nim słynną polską komedię wszech czasów   Samych swoich .
Rozmowa dotyczy przesiedleńców zza Buga na Dolnym Śląsku i nowej tożsamości tego
regionu. Ale tak naprawdę można odnieść wrażenie, że został on przeprowadzony dla
paru zdań wybitych na samej górze, choć padają w środku wywiadu.
 Deportacja Niemców z Dolnego Śląska była błędem. Gdyby zostali, nauczyliby
przybyszów, do czego służy kanalizacja i maszyny rolnicze. Polscy wypędzeni z Kresów
Wschodnich szybciej odtworzyliby swoją tożsamość .
Jestem ostatnią osobą, która broniłaby postępowania władz komunistycznych po drugiej
wojnie światowej. Uważam na przykład politykę tych władz wobec autochtonów na
Śląsku Opolskim czy na Warmii i Mazurach za tragicznie błędną  nawet jeśli współgrała ona
z uprzedzeniami tych, co na te tereny napływali, a nie rozumieli, że ewangelik mający krewnych w
Wehrmachcie niekoniecznie musi być wrogim polskości Niemcem. Ale profesor Mach mówi o
Dolnym, Śląsku, gdzie problem tożsamości był stosunkowo najprostszy: miejscowi Niemcy bez
tożsamościowych komplikacji kontra napływowi Polacy.
Dziennikarz Wyborczej nie odrobił w tym momencie podstawowej lekcji. Bo powinien
zapytać swojego rozmówcę, jak sobie taką wymarzoną koegzystencję wyobraża.
Po pierwsze, czy była ona w ogóle fizycznie możliwa? Czy tych, którzy przyjeżdżali i tych,
którzy tam już byli, można było pomieścić. Czy dla jednych i drugich starczyłoby ziemi, domów?
Bez wyjaśnienia tej sprawy cała hipoteza robi wrażenie intelektualnej ekstrawagancji. A
przypomnę, to nie Polacy zza Buga i z innych regionów zgotowali sobie los przesiedleńców, a
brutalna gra mocarstw.
Po drugie, czy było to możliwe z punktu widzenia czystej psychologii? Przecież to czas
wielkiej nienawiści wobec Niemców, którzy dopiero co zgotowali nam krwawą łaz
nię.
Dziś ta nienawiść może razić, tylko że to absolutnie ahistoryczne podejście. Trzeba było żyć w
tamtych czasach i popróbować niemieckiej okupacji. Była ona trochę mniejsza wśród Wilniuków niż
wśród przybyszów z innych części Polski, ale po pierwsze nie sami Wilniucy tam przybywali, a po
drugie, ogólne poczucie krzywdy zaznanej od Niemców łączyło cały polski naród. I było wyjątkowo
trwałe. Nie cierpię Władysława Gomułki, ale akurat w tym przypadku on nie tylko straszył
rewanżystami. On się ich naprawdę bał. I miał powody.
Sam profesor Mach pisze w innym miejscu, że napływowi Polacy mieli przez wiele lat
poczucie tymczasowości. Nie inwestowali tyle ile mogli w swoje domy i gospodarstwa,
nie przywiązywali się, bo uważali, że jutro ktoś przesunie znowu granice.
Czy to poczucie byłoby mniejsze, gdyby ich sąsiadami byli Niemcy uważający się za
prawowitych gospodarzy? Powtórzę raz jeszcze: peerelowskich władz chwalić nie będę. Ale w
tej akurat sprawie, jaki miały tak naprawdę wybór? Pole manewru naprawdę niewielkie.
Cały wywód jest miejscami ciekawy, autor trafnie i sugestywnie opisuje cywilizacyjną
zapaść tamtych terenów, choć mam wrażenie, że mógłby sobie darować sformułowania
1
typu:  prymitywna polskość . Całkiem możliwe, że tamtejsi nowi ludzie w innym systemie niż
nakazowo-rozdzielczy sprawdziliby się lepiej, choć na pewno nie dorównywali wiedzą (na przykład
rolniczą), a zresztą i poziomem życia przed wojną niemieckim gospodarzom. Ale teza główna
wpisuje się znakomicie w obecną politykę historyczną Niemiec. Czy polski uczony jest
(powinien być?) jakoś związany polską racją stanu?
Stawiam to jako pytanie zachęcając do kolejnych wypowiedzi na ten temat.
Piotr Zaremba
2