Niniejsza darmowa publikacja zawiera jedynie fragment
pełnej wersji całej publikacji.
Aby przeczytać ten tytuł w pełnej wersji kliknij tutaj.
Niniejsza publikacja może być kopiowana, oraz dowolnie
rozprowadzana tylko i wyłącznie w formie dostarczonej przez
NetPress Digital Sp. z o.o., operatora sklepu na którym można
nabyć niniejszy tytuł w pełnej wersji. Zabronione są
jakiekolwiek zmiany w zawartości publikacji bez pisemnej zgody
NetPress oraz wydawcy niniejszej publikacji. Zabrania siÄ™ jej
od-sprzedaży, zgodnie z regulaminem serwisu.
Pełna wersja niniejszej publikacji jest do nabycia w sklepie
internetowym e-booksweb.pl - Audiobooki, ksiÄ…zki audio,
e-booki .
Dyrektor, redaktor naczelny
Wojciech GÅ‚uch
Redaktor naukowy
Irena Kamińska-Szmaj
Opracowanie haseł
Mirosław Jarosz, Anna Krakowiak
Korekta
Bożena Dembińska, Stanisława Trela
Projekt okładki
Renata Pacyna
Redaktor techniczny
Maciej Szłapka
A
amanie i przygotowanie do druku
Pracownia Składu Komputerowego TYPO-GRAF
Wydanie trzecie 2007
© 2004 by Wydawnictwo EUROPA
Wszystkie prawa zastrzeżone, szczególnie prawo do przedruku i tłumaczeń na inne
języki. Żadna z części tej książki nie może być publikowana bez uprzedniej pisemnej
zgody Wydawnictwa. Dotyczy to również sporządzania fotokopii, mikrofilmów oraz
przenoszenia danych do systemów komputerowych.
ISBN 978-83-7407-167-3
Wydawnictwo EUROPA Sp. z o.o.
50-011 Wrocław, ul. Kościuszki 35
tel. [phone], faks 071 346 30 15
e-mail: [e-mail]
www.wydawnictwo-europa.pl
Druk i oprawa
Drukarnia im. Adama Półtawskiego, Kielce
Wstęp
Przygotowany przez Wydawnictwo też książką niezbędną dla wszystkich tych
EUROPA Słownik wyrazów obcych za- osób, które ciągle doskonalą swoją wie-
wiera ogromny i różnorodny zbiór wyra- dzę, starają się na bieżąco śledzić osią-
zów i zwrotów wraz z wyczerpującymi gnięcia w różnych dyscyplinach nauko-
objaśnieniami ich znaczeń, podaniem wy- wych oraz zmiany zachodzące w życiu
mowy i wskazaniem z
ródeł pochodzenia. polityczno-społecznym.
W wielu hasłach zamieszczono również Język polski rozwija się dynamicznie,
dodatkowe informacje, mające często cha- dlatego też obok wyrazów o wielowiekowej
rakter encyklopedyczny i uwzględniające tradycji coraz więcej w nim zapożyczeń,
najnowsze zmiany znaczeniowe wyrazów wynikających z konieczności nazywania
lub pojawienie się nowych znaczeń. Dla nowych przedmiotów, zjawisk i pojęć,
ułatwienia posługiwania się wyrazem ob- związanych z osiągnięciami współczesnej
cojęzycznym zamieszczono wskazówki nauki oraz z gwałtownymi przemianami
o jego funkcjonowaniu w różnych odmia- w życiu politycznym, ekonomicznym i spo-
nach języka. łecznym. Pamiętając o tym, zamieszczono
Przy doborze wyrazów hasłowych kie- w Słowniku wyrazy, których znajomość jest
rowano się głównie zasadą ich przydatno- niezbędna do poznania współczesnego
ści w edukacji szkolnej, w samokształce- świata, a także wyrazy, których właściwe
niu, w poszerzaniu wiedzy z różnych dzie- zrozumienie znaczeń jest wstępnym warun-
dzin nauki. kiem do poszerzenia wiedzy, do korzystania
Słownik przeznaczony jest przede z podręczników szkolnych i ze specjali-
wszystkim dla uczniów, ale na pewno jest stycznej literatury naukowej.
Informacje szczegółowe
Układ hasłowy słownika
Każde z haseÅ‚ SÅ‚ownika skÅ‚ada siÄ™ mÄ™ obcÄ…, np. optatiwus ïÅ‚ïÅ‚optativus
z terminu podstawowego, jego etymolo- ïÅ‚ïÅ‚optatyw. W wyrazach o zapisie obcym
gii, kwalifikacji jego znaczenia (lub zna- w nawiasie kwadratowym podano wymo-
czeń rozdzielonych na kolejne punkty), wę najbardziej zbliżoną fonetycznie do
np. chem., fiz., polit., pot.; ich brak ozna- języka polskiego, np. open [ołpen]. Ak-
cza ogólne znaczenie hasła lub wynika cent w postaci pogrubienia samogłoski
z jego kontekstu) oraz z objaśnienia zna- zaznaczono jedynie w formach, które mo-
czeniowego. Po haśle podstawowym za- gą sprawić trudności.
pisano formę oboczną zaznaczoną Wewnątrz niektórych objaśnień znaj-
znakiem ïÅ‚ïÅ‚, jeÅ›li wystÄ™puje w bezpoÅ›red- dujÄ… siÄ™ strzaÅ‚kowe odsyÅ‚acze wskazujÄ…ce
nim sąsiedztwie alfabetycznym i/lub sta- szczególnie trudne wyrazy, których zna-
nowi odpowiadajÄ…cÄ… mu fonetycznie for- czenie znalez
ć można w Słowniku. Takie
Informacje szczegółowe 6
odsyłacze są także przy skrótach lub sym- Odmienne części mowy podano w na-
bolach, skierowując do haseł podstawo- stępujących formach hasłowych:
wych z ich objaśnieniami znaczeniowymi " rzeczowniki  w mianowniku rodzaju
oraz przy hasłach wyrazowych, których męskiego liczby pojedynczej lub mno-
objaśnienie znajduje się przy haśle mają- giej, jeśli występuje on najczęściej
cym to samo znaczenie, lecz częściej sto- w tej liczbie,
sowanym. Cyfra arabska, np. opcji (4), " przymiotniki  w mianowniku rodzaju
oznacza odesłanie do hasła w znaczeniu męskiego liczby pojedynczej,
czwartym. " czasowniki  w bezokoliczniku.
Hasła dwuwyrazowe są umieszczone Niektóre hasła występujące bezpośre-
w miejscu, gdzie jeden z członów jest ha- dnio po sobie i tworzące zwartą grupę
słem głównym, przy czym w tych dwu- znaczeniowo-etymologiczną zgrupowano
składnikowych terminach hasło podsta- za hasłem alfabetycznie pierwszym, które
wowe jest zapisane tylko pierwszÄ… literÄ… stanowi ich z
ródłosłów.
(wytłuszczoną) z kropką, np. Hasła oznaczające osoby opatrzono
grawitacyjny 1.... 2. pole g.  ... kwalifikatorem n.os.
krater (gr. kratér) 1.... 2. k. wulkanicz-
ny  ...
Etymologia
Objaśnienia etymologiczne podano 1. Jeśli hasło jest wyrazem zapożyczonym
w nawiasie okrągłym po haśle podstawo- w formie obcej, a jego polskie znaczenie
wym lub po jego wymowie (w razie po- pokrywa się dokładnie ze znaczeniem
trzeby jej zapisu), wskazują pochodzenie w tym języku, wtedy wygląda np. tak:
hasła od formy mu najbliższej do z
ródła graffiti (wł.)
pierwotnego lub tylko z
ródło pierwotne, grenadier (fr.)
jeśli jest ono najbliższe albo droga zapo- lub jeśli trzeba podać wymowę
życzeń jest niejasna. Podano także zna- husky [haski] (ang.).
czenie wyrazów z
ródłowych, które są po-
przedzone kwalifikatorami językowymi 2. Jeśli hasło jest wyrazem zapożyczo-
(np. łc., fr., niem.). Formy wyrazów ob- nym w formie obcej, a jego polskie zna-
cych zapisano kursywą (ich oboczności czenie nie pokrywa się dokładnie ze zna-
obok w nawiasie) w postaci następującej: czeniem w tym języku, podano oryginal-
" zapisywane alfabetem łacińskim w wer- ne znaczenie i wtedy wygląda np. tak:
sji oryginalnej, gradus (łc.  stopień )
" pochodzÄ…ce z greki  w transkrypcji, lub z wymowÄ…
bez zaznaczania dÅ‚ugoÅ›ci, a jedynie agrément [agremć] (fr.  zezwolenie ).
z ujednoliconym do postaci ukośnej
górnej kreski (´) akcentem, 3. JeÅ›li hasÅ‚o jest odmienne od formy ob-
" pozostałe w transliteracji. cej, a jego polskie znaczenie pokrywa się
Akcent jest umieszczany w miejscu tra- dokładnie ze znaczeniem w tym języku,
dycyjnie zaznaczanym w języku, z którego wtedy wygląda np. tak:
wyraz jest zapożyczony (gł. język grecki interpunkcja (łc. interpunctio)
i francuski), lub pada gdzie indziej, niż lub jeśli jest to ciąg etymologiczny, bez
przyjęto w języku polskim. Zastosowano objaśnienia pozostają tylko wyrazy z
ró-
kilka wariantów zapisu etymologicznego. dłowe o tym samym znaczeniu, np.
7
Informacje szczegółowe
kolektywizacja (ros. kollektiwizacija, bibliografia (gr. biblios  zwój, księga +
z Å‚c. collectivus  zbiorowy ). gráphein  pisać )
kryminologia (Å‚c. crimen, criminis
4. Jeśli hasło jest odmienne od formy ob-  zbrodnia + gr. lógos  nauka ).
cej, a jego polskie znaczenie nie pokrywa
się dokładnie ze znaczeniem w tym języ- 9. W złożeniach wyrazowych, w których
ku, wtedy wygląda np. tak: pierwszy człon często się powtarza, wy-
konszachty (niem. Kundschaft  klien- odrębniono go w formie osobnego hasła,
tela ). do którego trzeba sięgnąć w celu spraw-
dzenia etymologii i znaczenia, np.
5. Przy objaśnianiu wyrazów z
ródłowych homo- (gr. hómos  taki sam, równy; połą-
ujmowano znaczenie najbardziej zbliżone czony )
do znaczenia hasÅ‚owego z dodatkiem zna- homofonia (homo- + gr. phoné  dz
więk,
czenia podstawowego, jeśli ono jest dru- głos ).
gorzędne. W grupach hasłowych, w których pierw-
szy człon jest znaczeniowo i etymolo-
6. Jeśli hasło jest zapożyczone od tematu gicznie taki sam, zastąpiono go znakiem
przypadku zależnego obcego wyrazu +, np.
z
ródłowego, podano także jego dopeł- cumulus [kumulus] (łc.  stos, mnogość );
niacz, w przypadku wyrazów krótkich lub cumulonimbus (+ nimbus).
wymagających tego ze względu na istotę
zapożyczenia w postaci pełnej w skróco- 10. W złożeniach wyrazowych powsta-
nej dla wyrazów długich zapisując jedy- łych w języku polskim z wyrazów zapo-
nie końcówkę, np. życzonych z języków obcych lub wyra-
kooperant (łc. cooperans, -ntis  współ- zów mieszanych wstawiono etymologię
pracujący ) złożoną z haseł, przy których (jeśli są ob-
apatryda (gr. ápatris, apátridos  bez oj- ce) znajduje siÄ™ objaÅ›nienie co do ich po-
czyzny ). chodzenia, np.:
fizykochemia (fizyka + chemia)
7. Jeśli hasło jest zapożyczone od tematu
supinum czasownika łacińskiego, w ety- 11. W hasłach prostych, utworzonych
mologii obok formy bezokolicznika poda- w języku polskim z wyrazu lub wyrazów
wana jest także ta forma w postaci pełnej zapożyczonych z języków obcych, niekie-
lub skróconej, z zachowaniem spójki, np. dy podano pochodzenie od wyrazu pol-
konfederat (łc. confoederare, -atum  za- skiego, utworzonego przez zapożyczenie,
wierać przymierze ). przy którym jest pełna jego etymologia,
np.
8. W złożeniach wyrazowych z wyrazów dokowanie (dok).
obcych podawane jest pochodzenie po-
szczególnych elementów hasła od formy 12. Jeśli etymologia hasła osobowego
z
ródłowej rozdzielonych od siebie zna- wyróżnionego kwalifikatorem n.os. nie
kiem +, z opuszczaniem powtarzajÄ…cych jest podana, to jest ona taka sama jak ha-
się bezpośrednio kwalifikatorów języko- sła, do którego zostało ono przypisane.
wych, np.:
Wykaz skrótów i kwalifikatorów
9 s.:  skrót symbol eurazjat.  euroazjatycki
adm.  administracja, administra- farm.  farmacja, farmaceutyczny
cyjny fenic.  fenicki
afr.  afrykański film.  filmowy
afrik.  afrikaans filoz.  filozofia, filozoficzny
alb.  albański fiń.  fiński
amer.  amerykański fiz.  fizyka, fizyczny
anat.  anatomia, anatomiczny fizjol.  fizjologia, fizjologiczny
ang.  angielski fr.  francuski
ar.  arabski g.  góry
aram.  aramejski gat.  gatunek
arch.  architektura, architektoniczny gen.  generał
astr.  astronomia, astronomiczny geogr.  geografia, geograficzny
astrol.  astrologia, astrologiczny geol.  geologia, geologiczny
aust.  austriacki germ.  germański
austral.  australijski gł.  głównie, główny
Azja Mn.  Azja Mniejsza gosp.  gospodarczy
azjat.  azjatycki gr.  greka, grecki
b.  bardzo gw.  gwarowe
bałt.  bałtycki handl.  handlowy
belg.  belgijski hawaj.  hawajski
bezb.  bezbarwny hebr.  hebrajski
białorus.  białoruski hind.  hinduski
biochem.  biochemia, biochemiczny hist.  historia nowożytna
biol.  biologia, biologiczny (od 476 n.e.), historyczny
bizant.  bizantyjski hiszp.  hiszpański
bot.  botanika hol.  holenderski
braz.  brazylijski ind.  indyjski
bryt.  brytyjski indiań.  indiański
bułg.  bułgarski indoeur.  indoeuropejski
celt.  celtycki infor.  informatyka, informatyczny
chem.  chemia, chemiczny irań.  irański
chiń.  chiński irl.  irlandzki
chorw.  chorwacki iron.  ironicznie
czes.  czeski isl.  islandzki
daw.  dawny, dawniej jak.  jakucki
dosł.  dosłownie, dosłowny jap.  japoński
drawid.  drawidyjski (grupa języków językozn.  językoznawstwo
w Indiach) jid.  jidysz
duń.  duński karaib.  karaibski
egip.  egipski katol.  katolicki
ekon.  ekonomia, ekonomiczny klimat.  klimatologia
elektr.  elektryczny koreań.  koreański
elektro-  elektromagnetyczny kośc.  kościelny
magnet. kub.  kubański
esk.  eskimoski l.at.  liczba atomowa
eur.  europejski lit.  literatura, literacki
9
Wykaz skrótów i kwalifikatorów
litew.  litewski Pn.  Północny
lm.  liczba mnoga pn.  północny
log.  logika, logiczny pocz.  poczÄ…tek
lp.  liczba pojedyncza pol.  polski
łc.  łacina, łaciński poligr.  poligraficzny
Å‚ow.  Å‚owiectwo polinez.  polinezyjski
M.  Morze polit.  polityka, polityczny
m.  miasto, miejscowość poł.  połowa (wieku)
magnet.  magnetyczny port.  portugalski
mal.  malajski pot.  potocznie
mat.  matematyka, matematyczny praw.  prawniczy
mech.  mechanika, mechaniczny proc.  procentowy
med.  medycyna, medyczny prowans.  prowansalski
meks.  meksykański przeł.  przełom (wieków)
meteorol.  meteorologia, meteorologiczny przen.  przenośnie
m.in.  między innymi przyd.  przydomek
miner.  mineralogia psych.  psychiatria, psychiczny
mit.  mitologia psychol.  psychologia, psychologiczny
mong.  mongolski r.m.  rodzaj męski
mors.  morski r.n.  rodzaj nijaki
Msc.  miejscownik r.ż.  rodzaj żeński
muz.  muzyka, muzyczny reg.  regionalizm
n.ang.  nowoangielski rekl.  reklamowy
n.e.  naszej ery religiozn.  religioznawstwo
n.hebr.  nowohebrajski roln.  rolnictwo
n.łc.  nowolaciński ros.  rosyjski
n.os.  nazwa osobowa rozp.  rozpuszczalny
nauk.  naukowy (dotyczÄ…cy nauki rozr.  rozrywka
lub nauczania) RPA  Republika Południowej
naz.  nazwisko, nazwa, nazwanie Afryki
(imię) rum.  rumuński
niem.  niemiecki rz.  rzeka
nieorg.  nieorganiczny rzym.  rzymski
nierozp.  nierozpuszczalny rzym.katol. rzymskokatolicki
norw.  norweski sanskr.  sanskrypt
np.  na przykład scs.  staro-cerkiewno-słowiański
num.  numizmatyka sem.  semicki
O.  Ocean seneg.  senegalski
ob.  obecnie serb.-  serbsko-chorwacki
ok.  około -chorw.
org.  organiczny skand.  skandynawski
osm.  osmański słowac.  słowacki
p.n.e.  przed nasza erą społ.  społeczny (dotyczący spraw
paleontol.  paleontologiczny społecznych lub społeczeństw)
Pd.  Południowy sport.  sportowy
pd.  południowy spoż.  spożywcze
pers.  perski st.ang.  staroangielski
peruw.  peruwiański staroż.  starożytność (do 476 n.e.),
p.gr.  póz
nogrecki starożytny
p.łc.  póz
nołaciński stat.  statystyka
Płw.  Półwysep st.czes.  staroczeski
Wykaz skrótów i kwalifikatorów 10
st.egip.  staroegipski ukr.  ukraiński
st.fr.  starofrancuski urb.  urbanistyka
st.gr.  starogrecki USA  Stany Zjednoczone Ameryki
st.hiszp.  starohiszpański (Północnej)
st.irl.  staroirlandzki w.  wiek
st.niem.  staroniemiecki W. Bryt.  Wielka Brytania
st.pers.  staroperski wet.  weterynaria
st.prowans. staroprowansalski węg.  węgierski
st.skand.  staroskandynawski wg  według
st.wł.  starowłoski wietn.  wietnamski
syngal.  syngaleski wł.  włoski
szkoc.  szkocki właśc.  właściwie
szt.  sztuka wojsk.  wojskowość, wojskowy
szw.  szwedzki Wsch.  Wschodni
szwajc.  szwajcarski wsch.  wschodni
ś.łc.  średniowiecznołaciński wulg.  wulgarny
śr.  środkowy Zach.  zachodni
św.  święty zach.  zachodni
tamil.  tamilski zazw.  zazwyczaj
teatr.  teatralny zdrobn.  zdrobnienie
tech.  technika, techniczny zob.  zobacz
technol.  technologia, technologiczny zool.  zoologia
tur.  turecki ZSRR  ZwiÄ…zek Socjalistycznych
tur.-osm.  turecko-osmański Republik Radzieckich
turyst.  turystyka zw.  zwany
tybet.  tybetański zwł.  zwłaszcza
tysiącl.  tysiąclecie żart.  żartobliwie
tzw.  tak zwany żegl.  żeglarstwo
ub.  ubiór
położenia obserwowanego obiektu astr.
spowodowana najczęściej ruchem Ziemi
 podczas przebywania przez promień
światła odległości pomiędzy obiektem
a obserwatorem  oraz ograniczonÄ…
wartością prędkości światła.
abisal (ang., fr. abyssal ze Å›.Å‚c. abyssalis
a
z gr. ábyssos  gÅ‚Ä™bia, otchÅ‚aÅ„ ) geogr.
najgłębsza strefa wodna, zwł. oceanicz-
na, gdzie nie dochodzi światło słonecz-
ne; abysal.
A 9 s.: 1. biochem. podstawowe oznacze- abiturient (niem. Abiturient ze Å›.Å‚c. abi-
nie witaminy akseroftolu, wit. A. turiens, -ntis  mający odejść od łc. abi-
2. amper. 3. med. jeden z typów wi- tus  oddalenie się ) ktoś, kto zdał matu-
rusowego zapalenia wątroby; także jed- rę lub został do niej dopuszczony.
na z grup krwi. 4. adenina. ablacja (Å‚c. ablatio od auferre, ablatum  za-
Š9 s.: angstrem. brać, usunąć ) 1. zdjęcie lub odjęcie cze-
a 9 s.: 1. muz. oznaczenie szóstego stopnia goś. 2. geol. powolne usuwanie zwietrze-
gamy C-dur; la 2. 9 s.: (fr. avancez  po- liny z powierzchni lÄ…du lub lodu na skutek
suwać ) metrol. na zegarkach oznacza: działania czynników atmosferycznych.
przesuń do przodu. 3. ar. 3. med. samoistne odłączenie się lub ope-
ą (fr.) metrol. przy określeniu miary lub racyjne usunięcie narządu lub tkanki.
ceny  po (np. 5 ą 5 zł = 5 po 5 zł). 4. tech. sposób chłodzenia powierzchni b.
a- ïÅ‚ïÅ‚an- (przed samogÅ‚oskÄ…) (gr.) jÄ™zy- szybkich samolotów przez odparowanie
kozn. pierwszy człon wyrazów złożo- pokrywających je materiałów.
nych oznaczajÄ…cy brak cechy lub za- ablatiwus ïÅ‚ïÅ‚ablativus (Å‚c. casus ablati-
przeczenie tego, co wyraża drugi człon, vus) językozn. łaciński przypadek w od-
np. amoralny, anoreksja. mianie deklinacyjnej odpowiadajÄ…cy
aa 9 s.: ad acta. pol. konstrukcjom z przyimkami z cze-
abakus ïÅ‚ïÅ‚abak (Å‚c. abacus z gr. ábaks, go i od czego.
ábakos) 1. staroż. rodzaj liczydÅ‚a. 2. arch. ablucja (Å‚c. ablutio  mycie; obmycie od
kwadratowa płyta na szczycie głowicy abluere, ablutum  obmywać ) 1. obmy-
kolumny. cie części lub całego ciała. 2. religiozn.
abdykacja (łc. abdicare  złożyć urząd ) w Kościele katol.  obmywanie kielicha
polit. dobrowolne lub przymusowe zrze- i palców kapłana po komunii; w islamie
czenie się władzy przez osobę panującą. obmycie ciała przed modlitwą. 3. pot. lm.
aberracja (łc. aberratio  zabłądzenie ) ablucje  mycie się, kąpiel.
1. odchylenie, odstępstwo od normy lub abnegacja (p.łc. abnegatio  odmowa od
zasady. 2. biol. a. chromosomowa  łc. abnegare  odmawiać ) filoz. postawa
spowodowana mutacją spontaniczną życiowa charakteryzująca się wyrzecze-
lub sztuczną nieprawidłowość co do niem wygód, przyjemności i zaniedba-
liczby lub budowy chromosomów, zmie- niem się; n.os. abnegat.
niająca dziedziczne cechy organizmu. abolicja (łc. abolitio  zniesienie, usunięcie
3. fiz. a. chromatyczna  otrzymywanie od abolere  usunąć, znieść ) praw. akt
różnych obrazów dla różnych barw łaski w formie zakazu prowadzenia lub
podczas przechodzenia przez element nakazu umorzenia spraw dotyczÄ…cych
załamujący światło. 4. a. sferyczna  określonych rodzajów przestępstw; czę-
powstawanie nieostrego obrazu w wy- sto razem z amnestiÄ…; abolicjonizm
niku różnego załamania promieni w za- n.os. abolicjonista.
leżności od ich odległości padania od abonament (fr. abonnement) opłata z góry
osi układu optycznego. 5. astr. zmiana za użytkowanie miejsca, sprzętu lub ter-
aborcja 12
minowe otrzymywanie jakiegoś produk- łość władzy skupia monarcha, nie odpo-
tu; prenumerata, rezerwacja, przedpłata; wiadając przed nikim; samowładztwo.
abonent (fr. abonné; niem. Abonnent) 2. filoz. poglÄ…d uznajÄ…cy takie wartoÅ›ci,
osoba opłacająca abonament. jak: prawda, dobro i piękno za absolutne,
aborcja (łc. abortus  poronienie ) 1. med. czyli niezmienne, niezależne od jakich-
sztuczne lub naturalne przerwanie ciąży, kolwiek wpływów. 3. polit. a. oświecony
poronienie. 2. wet. chorobowe poronienie  w XVIII w. forma a., w której wład-
u bydła i świń wywołane przez bakterie cy opierali się na poglądach filozofów
z gat. Brucella (tzw. pałeczki ronienia). oświecenia.
abordaż (fr. abordage) 1. mors. zderzenie absolwent (niem. Absolvent z łc. absol-
statków. 2. atak na okręt gł. przez dobi- vens, -ntis  kończący od absolvere  za-
cie do siebie statków burtami i walkę kończyć ) nauk. uczeń, który ukończył
wręcz na pokładach. szkołę lub uczelnię.
aborygen (łc. aborigines  pierwotni mie- absorbancja (łc. absorbere  pochłonąć )
szkańcy ) 1. tubylec; przedstawiciel fiz. gęstość optyczna; charakteryzuje ab-
rdzennej ludności. 2. lm. Aborygeni  sorpcję światła przez substancję; daw.
rdzenna ludność Australii. ekstynkcja.
abrazja (ś.łc. abrasio  odskrobywanie od absorbat (łc. absorbere) chem. składnik,
łc. abradere  skrobać ) geol. proces ni- który podlega usunięciu w procesie ab-
szczenia stromych brzegów przez fale sorpcji, wchłaniany z roztworów lub
i pływy; abrazyjny 1. geol. wywołany mieszanin przez absorbent.
abrazją. 2. nisza a.  wcięcie podstawy absorbent (łc. absorbens, -ntis  pochła-
klifu powstałe w wyniku działania na nie- niający od absorbere) chem. ciecz lub
go fal morskich. 3. platforma a.  płaska ciało stałe mające zdolność przyswaja-
powierzchnia przybrzeżna powstała przez nia określonej substancji.
wypłukiwanie i równanie materiału zabie- absorpcja (łc. absorptio  pochłanianie
ranego z klifu niszczonego przez pływy. od absorbere) 1. chem. proces wchła-
ABS (9 s.: ang. Anti Blocking System) tech. niania gazów z roztworu, mieszaniny
system zapobiegający blokadzie kół przez absorbent; często składnik do usu-
podczas hamowania. nięcia (absorbat) i absorbent wchodzą
absencja (fr. absence z Å‚c. absentia) nie- ze sobÄ… w reakcjÄ™ chem. 2. fiz. a. pro-
obecność. mieniowania  pochłanianie energii fal
absolut (łc. absolutus  doskonały, nieogra- (elektromagnet., promieniowania kor-
niczony od absolvere  uwolnić, zakoń- puskularnego, akustycznego) podczas
czyć ) 1. wszystko. 2. filoz. wykorzy- przechodzenia przez ośrodek materialny
stywane przez wielu filozofów (m.in. i oddziaływania z nim. 3. biol. wchła-
Platona, Arystotelesa, Kanta, Hegla) nianie gazów lub cieczy przez zewnętrz-
określenie czegoś nieograniczonego, do- ną warstwę organizmu roślinnego lub
skonałego, niematerialnego i niezmien- zwierzęcego.
nego, praprzyczyny; podstawa klasycz- abstrakcja (Å‚c. abstrahere, abstractum
nej metafizyki; często utożsamiany z Bo-  oderwać ) 1. pojęcie, pogląd lub teoria
giem; byt absolutny. całkowicie oderwane od rzeczywistego
absolutorium (łc. absolutorium  zwolnie- stanu rzeczy. 2. filoz. proces lub wytwór
nie ) 1. ekon. akt zatwierdzenia sprawo- abstrahowania; abstrakt.
zdania z działalności finansowej i uzna- abstrakcjonizm (łc. abstractio  oderwa-
nie jej poprawności. 2. nauk. ukończenie nie ) powstały na pocz. XX w. kierunek
uczelni wyższej bez egzaminu dyplomo- w sztuce (malarstwie, rzez
bie, grafice)
wego. charakteryzujÄ…cy siÄ™ odrzuceniem wier-
absolutyzm (fr. absolutisme z łc. absolutus nego kopiowania natury i rzeczywistości
 doskonały, nieograniczony ) 1. polit. na rzecz subiektywnego ich przedstawie-
forma rządów w państwie, w której ca- nia za pomocą figur, linii, kolorów lub
13
adapter
bryÅ‚; oparty na impresjonizmie, kubizmie achiropita (gr. acheiropoíetos  niezrobio-
i futuryzmie; n.os. abstrakcjonista. ny rękami ) szt. znany od VI w. typ
abstrakt abstrakcja (2). przedstawienia Chrystusa, rzekomo nad-
abstynencja (łc. abstinentia  wstrzemię- naturalnie powstały i mający cudowną
z
liwość ) powstrzymywanie się od cze- moc; typy a. mandylion i weraikon.
goś, zwł. picia alkoholu; n.os. abstynent. achromat (gr. achrómatos  bezbarwny )
absurd (łc. absurdus  niedorzeczny ) twier- fiz. układ soczewek korygujących; prosty
dzenie niemożliwe lub wewnętrznie obiektyw znoszący aberrację sferyczną
sprzeczne; coÅ› bez sensu. i chromatycznÄ…; achromatyczny fiz. bez-
abulia (gr. aboulía  brak woli ) schorze- barwny; niedajÄ…cy rozszczepienia barw.
nie psych. polegajÄ…ce na braku woli activum [aktiwum] (Å‚c. activus  czynny )
podejmowania decyzji, niechęci do te- językozn. strona czynna w koniugacji.
go; wynika z obniżenia aktywności ży- A.D. 9 s.: Anno Domini.
ciowej; n.os. abulik. adadżio ïÅ‚ïÅ‚adagio (wÅ‚. adagio) muz. okre-
abwera ïÅ‚ïÅ‚Abwehra (niem. Abwehr  obro- Å›lenie wykonawcze  powoli; wolne
na ) hist. utworzony w 1925 organ wy- tempo muzyki; czasem tytuł całości lub
wiadu i kontrwywiadu niemieckiej ar- części utworu utrzymanego w tempie
mii; część Wehrmachtu; w 1944 połą- powolnym.
czony z wywiadem SS. adaptacja (Å›.Å‚c. adaptatio  dostosowa-
abysal abisal. nie od łc. adaptare  przystosować )
Ac 9 s.: aktyn. 1. zmiana zachowania, dostosowanie
a.C. 9 s.: ante Christum. się do otaczających warunków w celu
accelerando [aczelerando] (wł.) muz. okre- optymalnego funkcjonowania. 2. biol.
ślenie wykonawcze  przyśpieszając. dziedziczne przystosowywanie organi-
accusativus akuzatiwus. zmów do otaczającego je środowiska
aceton (Å‚c. acetum 'ocet') chem. najprost- (np. a. wzroku do widzenia w ciemno-
szy keton alifatyczny; bezb., łatwopalna ści), m.in. przez ewolucję i dobór natu-
ciecz; b. dobry rozpuszczalnik wielu sub- ralny. 3. med. następujące zaraz po za-
stancji org., używany do produkcji chlo- każeniu dostosowywanie się organi-
roformu i w syntezach org.; propanon. zmów infekcyjnych (bakterie, wirusy)
acetyl (łc. acetum  ocet ) chem. 9 s.: do warunków panujących w organi-
CH3 CO , grupa kwasowa pochodząca zmie. 4. lit. przeróbka utworu ze zmia-
z kwasu octowego. nÄ… jego gat. lit. 5. film. przetworzenie
acetylen (acetyl) chem. najprostszy wę- utworu lit. lub scenicznego na dzieło
glowodór nienasycony, etyn; bezb., lżej- filmowe. 6. społ. przystosowanie jed-
szy od powietrza i bezwonny gaz; waż- nostki lub grupy ludzi do warunków
ny surowiec przemysłowy, tworzy licz- społ. lub zawodowych. 7. psychol. we-
ne związki, np. benzen, kupren; służy wnętrzne zmiany w osobowości po-
do otrzymywania aldehydu octowego wstałe w wyniku zaistnienia nowych
i żywic winylowych; stosowany do warunków, np. kalectwa. 8. tech. przy-
spawania i cięcia metali (palniki acety- stosowanie budynku lub jego części
lenowe). w celu nowego, odmiennego wyko-
Achilles (gr. Achilleśs imię herosa, boha- rzystania; optymalne dostosowanie bu-
tera Iliady Homera) 1. mit. gr. pięta A. dowy i parametrów urządzenia auto-
(Achillesowa)  jedyne czułe miejsce na matycznego do warunków otoczenia.
jego ciele, w które został śmiertelnie adapter (ang. adapter) 1. tech. wtyczka
trafiony strzałą Apollona lub Parysa elektr., która pozwala umieścić kilka
podczas zdobywania Troi. 2. przen. czy- wejść w jednym gniazdku. 2. a. gramo-
jaś słaba strona. 3. anat. ścięgno A.  fonowy  element odczytujący i prze-
ścięgno mięśnia trójgłowego łydki cią- twarzający zapis z płyty gramofonowej;
gnące się do kości piętowej. składa się z igły oraz przetwornika ma-
addycja 14
gnetoelektrycznego. 3. pot. gramofon adieu [adje] (fr.) żegnaj.
elektryczny. adiunkt (łc. adiungere, adiunctum  dołą-
addycja (łc. additio  dodawanie ) chem. czać ) 1. tytuł służbowy w niektórych za-
reakcja przyłączania, charakterystyczna wodach. 2. stanowisko służbowe pra-
dla cząsteczek z wiązaniami wielokrot- cownika nauk. szkoły wyższej lub insty-
nymi; polega na wysyceniu wiązań przez tutu nauk. z tytułem doktora; pracownik
dołączenie atomu lub grupy funkcyjnej; zatrudniony na tym stanowisku.
daje jeden produkt. adiustacja poligr. przygotowanie tekstu
addytywny (ś.łc. additivus  dający się po- do druku pod względem merytorycz-
łączyć od łc. addere, additum  dodawać, nym, ortograficznym, stylistycznym
dołączać ) nauk. wielkość a.  fiz., chem. i tech.; n.os. adiustator.
i mat. dana, której wartość jest równa su- adiutant (łc. adiutare  pomagać ) 1. wojsk.
mie poszczególnych elementów. oficer przydzielony do dyspozycji oficera
adekwatny (łc. adaequatus  zrównany ) wyższego rangą lub wykonujący obo-
1. równy wymaganiom, odpowiedni, po- wiązki sztabowe. 2. asystent.
prawny. 2. filoz. a. poznanie  zgodne administracja (Å‚c. administratio) 1. za-
z rzeczywistością. rząd. 2. polit. wykonawcza funkcja pań-
adenina (gr. adén  gruczoÅ‚ ) biochem. 9 s.: stwa lub samorzÄ…du terytorialnego. 3. sy-
A, zasada purynowa, która wchodzi stem urzędów odpowiedzialnych za za-
w skład kwasów nukleinowych. rządzanie w państwie.
adenozyna (gr. adén) biochem., fizjol. nu- admiracja (Å‚c. admiratio od admirari
kleozyd powstały z adeniny i D-rybozy,  podziwiać ) podziw, uwielbienie.
pochodna ATP; wydzielana podczas nie- admiralicja (ś.łc. admiralis  dowódca
wydolności serca, rozszerza naczynia floty ) wojsk. 1. ministerstwo marynar-
krwionośne. ki wojennej, np. w Anglii, we Francji.
adept (łc. adeptus disciplinam  ten, który 2. korpus admirałów.
posiadł wiedzę od adipisci  osiągać ) admirał (fr. amiral z ar. amir  pan, do-
1. osoba, która zdobywa pełną wiedzę wódca ) 1. wojsk. wysoki stopień w ma-
w jakiejś dziedzinie, uczeń, praktykant. rynarce, odpowiadający generałowi bro-
2. filoz. zwolennik nurtu filoz., jakiejÅ› ni w armii lÄ…dowej. 2. zool. Pyrameis
doktryny. 3. religiozn. wyznawca religii, atalanta, motyl z rodziny rusałkowa-
jej odłamu lub sekty. tych (Nymphalidae) o skrzydłach czar-
ADH 9 s.: wazopresyna. nych z czerwoną przepaską oraz białymi
adherencja (łc. adhaerere  przylgnąć ) i pomarańczowymi uzupełnieniami; ru-
popieranie, stawanie po czyjejś stronie; sałka admirał.
n.os. adherent. adnotacja (Å‚c. adnotatio (annotatio) od
adhezja (łc. adhaerere) 1. chem., fiz. łącze- annotare  zapisać, zanotować ) uwaga,
nie się powierzchni dwóch ciał lub przy- notatka, przypis.
leganie jednej powierzchni do drugiej. adonis (naz. gr. Ádonis z hebr. adon
2. przystÄ…pienie do czegoÅ›; adhezyjny  pan ) 1. mit. gr. Adonis  syn Myrry,
1. dotyczący adhezji. 2. praw. postępowa- piękny kochanek Afrodyty i Persefony,
nie a.  rodzaj postępowania cywilnego, śmiertelnie raniony przez dzika. 2. pot.
które toczy się wraz z procesem karnym. piękny młodzieniec, wielbiciel. 3. bot.
adiabata (gr. adiábatos  opuszczony ) fiz. Adonis, roÅ›lina z rodziny jaskrowatych
wykres procesu termodynamicznego (Ranunculaceae), m.in. miłek wiosenny
(przemiany adiabatycznej) w momencie, (A. vernalis).
gdy układ jest w równowadze i nie wy- adopcja (łc. adoptio  przybranie dziecka
mienia ciepła z otoczeniem; adiabatycz- za swoje ) praw. uzyskana przez orze-
ny fiz. przemiana a.  proces zachodzą- czenie sądu opiekuńczego opieka nad
cy bez wymiany ciepła z otoczeniem. niespokrewnionym dzieckiem, które za-
adiectivum (łc.) językozn. przymiotnik. mierza się wychować jak własne.
Niniejsza darmowa publikacja zawiera jedynie fragment
pełnej wersji całej publikacji.
Aby przeczytać ten tytuł w pełnej wersji kliknij tutaj.
Niniejsza publikacja może być kopiowana, oraz dowolnie
rozprowadzana tylko i wyłącznie w formie dostarczonej przez
NetPress Digital Sp. z o.o., operatora sklepu na którym można
nabyć niniejszy tytuł w pełnej wersji. Zabronione są
jakiekolwiek zmiany w zawartości publikacji bez pisemnej zgody
NetPress oraz wydawcy niniejszej publikacji. Zabrania siÄ™ jej
od-sprzedaży, zgodnie z regulaminem serwisu.
Pełna wersja niniejszej publikacji jest do nabycia w sklepie
internetowym e-booksweb.pl - Audiobooki, ksiÄ…zki audio,
e-booki .