♦ zmiany parametrów orbity ziemskiej
♦ zmiany systemu prądów oceanicznych
♦ zmiany konfiguracji pola magnetycznego Ziemi i Słońca
♦ erupcje wulkaniczne
♦ działalność rolnicza i przemysłowa człowieka
♦ zmiany w obiegu materii
Konsekwencje
♦ zmiany bilansu energetycznego Ziemi
♦ zmiana wielkości strumienia promieniowania kosmicznego docierającego do Ziemi
♦ zmiany klimatyczne w środowisku