1194638993

ona do Rygi swoją własną delegację, która, nie będąc dopuszczoną do rozmow. protestowała przeciwko rozstrzyganiu o losie Galicji Wschodniej bez udziału Ukraińców galicyjskich¹. W reakcji na podpisanie traktatu ryskiego UNR. poprzez Sekretariat Generalny Ligi Narodow, przesłała Radzie Ambasadorów oświadczenie w sprawie statusu prawno-panstwowego Galicji Wschodniej. Według opinii polskiej, nota ta była podyktowana obawą przed uznaniem przez mocarstwa traktatu ryskiego i wpisaniem go do rejestrów Ligi Narodow. Petrusze-wycz w nocie z dnia 2IV1921 r. protestował przeciw artykułowi 2 tego traktatu, określającemu Zbrucz jako granicę Polski, stwierdzając, iz „Galicja Wschodnia legalnie pozostała poza granicami Rosji i Ukrainy - jak również poza granicami Polski, jako terytorium byłej monarchii austro węgierskiej. która wedługart. 91 traktatu pokojowego w St. Germain należy wyłącznie do dyspozycji mocarstw' Kntenty. które są suw^ferenem tego terytorium, a t raktat pokoju podpisany m iędzy Polską i Rosją Sowiecką nie może anulować tych praw suwerennych nad Galicją Wschodnią". Oświadczył tez dalej, ze w wyniku traktatu ryskiego. Polska uzyskuje „sparaliżowanie zarówno prawa państw Kntenty. jak i pogwałcenie woli ludności Galicji Wschodniej". Notę protestacyjną przeciwko zarejestrowaniu przez Ligę Narodow art. 2 traktatu ryskiego, jako przynoszącego ujmę praw-om Galicji Wschodniej, złozył tez w^r imieniu Komitetu Karpato-Ruskiego jego przewodniczący dr Dmytro Marków²*. W konsekwencji podpisania przez Polskę pokoju z Rosją Sowiecką i uznania sowieckiej Ukrainy (co z punktu widzenia URL było aktem zdrady wobec sojuszu polsko-ukraińskiego z 21IV1920 r.). pozbawiona jakiegokolwiek międzynarodowego poparcia Rada Republiki (URL) dnia 26 IV 1921 r. zakończyła oficjalnie swoją działalność, a jej członkowie otrzymał i bezterminowy urlop^{3 4}. Ukraińcy galicyjscy kontynuowali natomiast swoją akcję dyplomatyczną wobec rządów wielkich mocarstw, czego wyrazem było przesłanie im przez Petruszew^cza w kwietniu 1921 r. projektu zasad ustroju państwowego Galicji Wschodniej, tzn. utworzenia niepodległej republiki obejmującej wszystkie ziemie zamieszkane przez Ukraińców, a wchodzące w skład dawnych Austro-Węgier⁴¹¹.

Według rozeznania dyplomacji polskiej dokumenty i noty nadsyłane przez Ukraińców w pewnym stopniu przyczyniły się do utrwalenia w Sekretariacie Generalnym i w Radzie Ligi Narodow przekonania, ze Galicja Wschodnia w jakiejś formie dostanie się pod nadzór Ligi Narodow. mimo ze rząd polski, domagając się przyznania Rzeczypospolitej praw suwerennych nad tą prowincją, argumentował na forum międzynarodowym, ze ..Gdyby Polska wycofała swe wojska z Galicji Wschodniej, kraj ten (nie - P.Z.) stałby się samodzielnym, lecz zostałby niezwłocznie zalany przez bolszewików. Nie można wymagać od Polski, by ponosiła ciężar jego obrony po to. by go następnie komuś odstępować"⁴”.

Tymczasem Ukraińcy, usiłujący nawiązać kontakt z politykami państw członkowskich Ligi Narodow. rozwinęli swą akcję w tym kierunku nie tylko w Genewie, ale również w CSR. Austrii. Anglii. Francji. Kanadzie i USA*". Najprzychylniej do ich aktywności odnosili się Brytyjczycy sir Erie Drummond i A. J. Balfour oraz reprezentujący wówczas Afrykę Południową lord Robert Cecil^{5 6 7 8}. Stanowisko Czechosłowacji, cieszącej się poparciem Francji, uważano w Polsce za niejasne i nadal groźne⁷.

W pierwszej połowie 1921 r. Liga Narodow oficjalnie nie zajmowała się juz sprawą Galicji Wschodniej. Nie ustał natomiast napływ' skarg i memoriałów' nadsyłanych przez Ukraińców, dążących do wprowadzenia owej kw^festii na porządek dzienny jesiennej sesji Zgromadzenia Ligi Narodow. Spotkało się to z przeciwdziałaniem delegacji polskiej. Dnia 3 VI1921 r. S. Askenazy wystosował do Rady Ligi Narodow notę protestującą przeciw opublikowaniu w dokumentach Ligi Narodow' petycji i memoriałów nadsyłanych przez organizacje emigrantów’ ukraińskich w USA. Nie przyniosło to spodziewanego skutku i mimo ze 27 VI1921 r. Rada Ligi Narodow powzięła decyzję zezwalającą na publikowanie dokumentów tego typu jedynie w warunkach zapewniających respektowanie interesów państw zainteresowanych. Sekretariat Generalny Ligi Narodow. juz po tej uchwale, opublikował dalsze telegramy Ukraińców z USA⁹.

Połowa roku 1921 przyniosła Ukraińcom galicyjskim poważną porażkę. Dnia 12 VIII1921 r. Rada Ambasadorów oświadczyła oficjalnie, ze „nie uznaje rządu

125

1

   T.Dąbkowski(op.cii,s. 181) podaje, zeumowapolsko-sowiecka,ustalającagranicę w Galicji Wschodniej, została zawarta 12 X1920 r.. a Z. Zaks (Radziecka Rosjd.... s. 81) podaje, ze delegacja ZURL protestowała przeciw temu 7 X1920 r. Delegacja ta (E. Breitcr. L Myszuga. O. Nazaruk. K. Łewyckyj) protestowała tez przeciw samym obradom 21IX i 27IX1920 r. Ciekawe szczegóły dotyczące sprawy ukraińskiej w czasie rokowań ryskich, a zwłaszcza reprezentatywności delegacji Ukrainy Sowieckiej, patrz; A. Łados. Wasilewski w rokowaniach ryskich. (Wspomnienia osobiste). .Niepodległość*. 1937. t.XVI.z. ł.s. 239,248.

2

   Z Zaks. Sprawo Galicji Wschodniej.... s. 147-148; eadem. Radziecka Rosja.... s. 83.

3

   K. Lewandowski. Sprawa ukraińska..., s. 199.

4

   M. Papierzynska Turek. op. cit.. s. 37.

5

   Z. Zaks, Radziecka Rosja.... s. 88.

6

   Patrz przypis nr 394.

7

   Z. Zaks. Sprawa Galicji Wschodniej....s. 148.

8

   Ibidem, s. 148-149. Autorka wspomina o doniesieniach w raportach dyplomatów polskich, jakoby P. Berthelot w rozmowie z delegatem RP przy Lidze Narodow wspominał o prawach CSR do Galicji Wschodniej, ale nie weryfikuje tego doniesienia. Prawdopodobnie było ono nieprawdziwe, o czym świadczy dalsza polityka Francji w Lidze Narodow w tej kwestii.

9

   Ibidem, s. 149. Askenazy dnia 12IX1921 r. wysłał w tej sprawie notę do Przewodniczącego Zgromadzenia Ligi Narodow Jonkhccra H. A. van Karncbccka.