120137631

70 ARTYKUŁY

kie Drukarnie w Prowincji Litt: oddawały jeden Egzemplarz wychodzący z Drukarni dzieła do Biblioteki Wileńskiej”®. W tej wersji projekt ten też został uchwalony i następnie wpisany do księgi praw.

Tekst ten jest w jednym punkcie niejasny, gdyż nie wiadomo, co oznacza obowiązek przekazywania do Biblioteki Załuskich wszystkich druków wychodzących w Rzeczypospolitej. Sugerować to może przyznanie jej prawa do egzemplarza z obszaru całego kraju, jak to zresztą odczytał K. Lewalski¹⁰. Nie jest to jednak słuszne. Pojęcie Rzeczypospolitej zostało bowiem tutaj błędnie wprowadzone, niezgodnie z intencją projektodawcy i chyba wszystkich sejmujących. Właściwy zapis znalazł się w innym zbiorze wydanych wówczas praw. Wyraźnie sformułowano tam zasadę przekazywania do Biblioteki Załuskich książek tylko z obszarów Korony, a do Biblioteki Uniwersytetu Wileńskiego z Wielkiego Księstwa Litewskiego¹¹. Dopiero w czasie obrad Sejmu Czteroletniego pojawił się nowy podział egzemplarza obowiązkowego, zgodnie z którym wszelkie druki koronne miały być oddawane do Biblioteki Jagiellońskiej, litewskie do Wileńskiej. Biblioteka Załuskich zaś miała uzyskać prawo do wszystkich książek wydawanych na terenach całej Rzeczypospolitej. Dopiero od tego momentu z każdego wydawanego nakładu dwa egzemplarze druków miały nieodpłatnie wzbogacać księgozbiory publiczne.

Prawo z 1780 r. określiło też zasady odpowiedzialności za niedopełnienie obowiązku dostarczenia bibliotece egzemplarza obowiązkowego. Wydawcy groziła konfiskata całego nakładu i zwrot pieniędzy za ewentualnie już sprzedane książki¹².

Omawiając te zagadnienia nie sposób pominąć faktu pojawienia się pewnych różnic pomiędzy przyjętym w 1780 r. prawem a wyjściowym dla niego projektem Krzuckiego. Nie przyjęto bowiem bardzo szerokiego pojęcia egzemplarza obowiązkowego, który obejmowałby prócz druków krajowych także wszelkie pozycje sprowadzane na sprzedaż do Polski. Tak więc w 1780 r. zastosowana została formuła obowiązująca właściwie do chwili obecnej. Odbiło się to na liczbie płynących tą drogą do bibliotek pozycji wydawniczych. Na marginesie tej.sprawy należy zauważyć jeszcze inną, zupełnie drugorzędną różnicę. Prawo obowiązkiem dostarczania egzemplarza obarczyło wydawców. Natomiast Krzucki musiał chyba obarczyć tym księgarzy, o ile chciał wyegzekwować dla bibliotek książki zagraniczne sprowadzane do kraju.

Najistotniejszym efektem uchwalenia prawa o egzemplarzu obowiązkowym stało się zapewnienie bibliotekom dopływu kompletu nowych tytułów. W ten sposób Warszawa i Wilno mogły pretendować do miana siedzib bibliotek narodowych — polskiej i litewskiej — przynajmniej w XVIII-wiecznym rozumieniu tego pojęcia.

• Tamże, k. 350. Projekt ten został odczytany 31.10.1780.

¹⁰    K. Lewalski: Reforma ustawy... s. 38.

¹¹    Powiększenie Biblioteki Publicznej. W: Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, Archiwum Publiczne Potockich nr 313, T. 10, s. 250.

K Tamże.