1257951752

Ryszard Gryz za szczególnie ważny wskaźnik szczerości nowych władz uznano ich stosunek do nabrzmiałej kwestii budownictwa sakralnego. Wobec bardzo niestabilnej sytuacji społeczno-politycznej przedstawiciele władz partyjno-państwowych dostrzegali konieczność wykonania kilku pojednawczych gestów wobec Kościoła¹.

W tych okolicznościach podstawowego znaczenia nabierała odpowiedź na pytanie: czy hegemoniczna partia z nowym kierownictwem była otwarta na wprowadzenie w życie pełnej wolności religijnej? Podjęcie takiej decyzji łączyło się z podważeniem kanonu wynikającego z ideologicznych podstaw systemu opartego na ateizmie. Z oczywistych względów nie przeprowadzono debaty na ten temat. W zamian zaproponowano mglistą dość i propagandową, jak się szybko okazało, normalizację stosunków państwowo-kościelnych.

Do planowanych działań tego typu zaliczono wydanie kilkunastu zezwoleń na budowę lub odbudowę kościołów w rejonach, gdzie „problem ten wywołuje ostre konflikty z ludnością”². W KC PZPR panowało przekonanie, iż nadmierna liberalizacja mogłaby zostać odczytana przez stronę kościelną jako przejaw słabości systemu. Sekretarz KC Stanisław Kania, przemawiając we wrześniu 1971 r. na naradzie w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych, oświadczył: „nie zapłaciliśmy i nie zapłacimy tak wysokiej ceny, jaką zapłacono w 1956 r. za pozyskanie Kościoła. Była to cena wysoka: masowy powrót religii do szkół i masowe sakralne budownictwo”³.

W niniejszym szkicu przedmiotem zainteresowania są budowle o charakterze kultowym, które istniały przed 1970 r., a w omawianym okresie były rozbudowywane lub poddawane generalnym remontom, nadającym im nowy kształt i wygląd. Uwagę skoncentrowano jednak na nowych obiektach sakralnych wznoszonych w latach siedemdziesiątych, które ze względu na sposób umiejscowienia i technikę budowy można podzielić na dwie grupy. Do pierwszej należą te, które zostały zaprojektowane i zbudowane od fundamentu jako nowe, a do drugiej - powstałe w wyniku adaptacji obiektów pochodzenia sakralnego lub świeckiego. Do nowych zalicza się też obiekty przeniesione z innych parafii i zrekonstruowane na nowym miejscu⁴.

Władze partyjno-państwowe zastosowały własny, zasadniczy podział ze względu na - propagandowo używane - kryterium zgodności z prawem. Były to więc obiekty legalne i nielegalne. Także wszelkie czynności budowlane przy obiektach sakralnych kwalifikowano jako legalne lub nielegalne. Jak wiadomo, w komunistycznym systemie prawo było instrumentem polityki PZPR, której zależało na maksymalnym zawężeniu pola legalnych czynności przy wznoszeniu obiektów służących utrwaleniu religii⁵.

1

   A. Dudek, R. Gryz, Komuniści i Kościół w Polsce (1945-1989), Kraków 2003, s. 278-279.

2

Tajne dokumenty Biura Politycznego. Grudzień 1970, oprać. P. Domański, Londyn 1991, s. 211-212, 215.

3

   Cyt. za: H. Dominiczak, Organy bezpieczeństwa PRL 1944-1990. Rozwój i działalność w świetle dokumentów MSW, Warszawa 1997, s. 302.

4

   M. Rudnicka, Budownictwo sakralne misją trudnych czasów [w:] Księga jubileuszowa 25 lat pasterskiego posługiwania ks. biskupa Ignacego Tokarczuka, red. LR Adamski, M. Rudnicka, Brzozów -Stalowa Wola 1991, s. 89.

5

   H. Szareyko, Budownictwo sakralne w PRL jako forma współdziałania społecznego (na przykładzie diecezji przemyskiej), „Więź” 1993, cz. 12, s. 115-116.