1950082831

W myśleniu nieustannie przeplatają się dwie podstawowe operacje umysłowe -analiza i synteza [por. Pedagogicheskaya ehnciklopediya, red. I. A. Kajrov, w: "Sovetskaya Ehnciklopediya", 1965, s. 899-910], Analiza to wyodrębnianie komponentów całości (np. szukanie wątków utworu literackiego), a synteza to łączenie komponentów w całość (np. stawianie hipotezy na bazie obserwacji empirycznych). Zdaniem S. L. Rubinsztejna [Myślenie i drogi jego poznawania, KiW, 1962, s. 37-38] analiza jest przeprowadzana za pomocą syntezy i odwrotnie [por. J. Kozielecki, s. 105-107],

Prócz operacji podstawowych wyróżniamy 3 operacje pochodne:

1.    abstrahowanie - wyodrębnianie pewnych cech obiektu z pominięciem innych;

2.    uogólnianie - łączenie cech wspólnych dla klasy obiektów;

3.    porównywanie - szukanie podobieństw i różnic pomiędzy obiektami.

Berlyne [Struktura i kierunek myślenia, PWN, 1969] wymienia 4 reguły rządzące operacjami [por. J. Kozielecki, s. 107-109]:

1.    Reguła operacji zerowych (tożsamościowych) - nie zmieniamy wyjściowego stanu myśli (np. obrócenie figury o 360 stopni).

2.    Reguła odwracalności operacji - dla każdej operacji Q1 istnieje operacja odwrotna; operacja odwrotna anuluje poprzednią transformację (np. odjąć 7 i dodać 7); zdaniem Piageta umiejętność odwracania operacji stanowi jedną z najistotniejszych cech inteligencji ludzkiej.

3.    Reguła składania operacji: operacja Q3 daje taki sam wynik, co suma operacji Q1 i Q2 (np. dodanie 35 daje ten sam wynik, co dodanie 100 i odjęcie 65); prawo to pozwala dostosować operację do konkretnego zadania.

4.    Reguła łączenia operacji - łącząc dwie operacje, otrzymujemy taki sam wynik, jak po zastosowaniu operacji równoważnej (np. 3 + 5 + 8 = 3 + 5 + 5 + 3).

REGUŁY MYŚLENIA: ALGORYTMY I HEURYSTYKI

W rozwiązywaniu problemów przydatne są dwie przeciwstawne grupy reguł myślenia [por. P. G. Zimbardo, s. 417-418]:

1.    Algorytmy (algorythms) określają zbiory operacji, które należy kolejno wykonać, chcąc zrealizować dany cel [por. Maruszewski, s. 349-354],

Wykonanie algorytmu wymaga zwykle bardzo wiele czasu, choć oczywiście zależy to od stopnia skomplikowania problemu.

2.    Heurystyki (heuristics) mają charakter intuicyjny, lecz ułatwiają radzenie sobie w sytuacji problemowej.

Maruszewski [s. 354-361] przytacza anegdotę na temat reguł heurystycznych.

Leniwy nauczyciel polecił uczniom zsumowanie liczb od jednego do stu. Uczniowie żmudnie dodawali, popełniając błędy (stosowali algorytm: do 53 dodaj 54). Gauss odkrył, że suma skrajnych liczb wynosi 101 (np. 5 + 96) i prędko podał wynik: 5050.