2212788436

4.1. Relacje semantyczne między frazeologizmami a stylistyka językowa

W codziennych kontaktach interpersonalnych lub rodzinnych posługujemy się swobodną odmianą polszczyzny, czyli językiem potocznym. Ze względu na spontaniczność wypowiedzi dopuszcza on odstępstwa od normy poprawnościowej w zakresie składni, koncentrując się na treści oraz na wzmocnieniu ekspresji. Język potoczny cechuje się niezwykłym bogactwem frazeologizmów, które występują w stosunku do siebie w określonych relacjach. Rodzaje relacji semantycznych występujące między frazeologizmami według A. Pajdzińskiej (1988: 91) to:

■    Synonimia - w przypadku konstrukcji niefrazeologicznych ta sama treść wyrażana jest za pomocą takich zabiegów jak syntaktyczne lub leksykalne przekształcenie, natomiast frazeologizmy występują w relacjach synonimicznych w stosunku do siebie przede wszystkim dzięki ich ekspresywności.

►jednostkami synonimicznymi dla mówić komuś nieprawdę będą frazeologizmy: wciskać komuś kit, wciskać komuś ciemnotę, wstawiać komuś lipę, wstawiać komuś bajer, brać kogoś na pic.

►jednostkami synonimicznymi dla natrętnie prosić o coś będą frazeologizmy: suszyć komuś głowę, wiercić komuś dziurę w brzuchu, zawracać komuś głowę, gitarę, brzęczeć komuś za uszami, trzeszczeć komuś nad głową.

►jednostkami synonimicznymi dla nic nie wnosząca rozmowa będą frazeologizmy puste, próżne, czcze gadanie, babskie gadanie, mowa - trawa, mowa do chińskiego ludu, gadka - szmatka, głodne kawałki, trele - morele (Pajdzińska 1988: 93-95).

■    Antonimia - między frazeologizmami relacja ta zachodzi wtedy, gdy między ich znaczeniami można stwierdzić istnienie elementu negacji jako przeciwieństwa dwóch słów. Rozróżnia się trzy rodzaje relacji antonimicznych:

1.    relacje, które swoje antonimiczne znaczenie zawdzięczają konkretnemu komponentowi, np,:

►jednostkami synonimicznymi dla zaczął mówić będą frazeologizmy otworzył gębę, usta, pysk, buzię <=> a jednostkami antonimicznymi dla nich, w znaczeniu przestał mówić będą frazeologizmy zamknął gębę, usta, pysk, buzię, zasznurował, zacisnął, zaciął usta, wargi.

2.    relacje, w których element negacji różnicuje znaczenie obu frazeologizmów: ►jednostkami synonimicznymi dla mówić komuś coś wprost będą frazeologizmy mówić bez ogródek, prosto z mostu, wykładać kawę na ławę, nazywać coś po imieniu <=> jednostką antonimiczną dla nich w znaczeniu nie mówić wprost będzie frazeologizm owijać coś w bawełnę.

3.    relacje z antonimia dwóch komponentów: wiekszy-mniejszy, głośno-cicho, szybko-wolno:

►    krzyczeć <=> mówić cicho; drzeć gębę <=> mówić pod nosem

►    mówić dużo i bez zastanowienia cs zastanawiać się nad każdym wypowiedzianym słowem; mleć językiem, gębą <=> ważyć, dobierać słowa (Pajdzińska 1988: 102-104).

17