P1050276

O związkach semantycznych między bajką a morałem

109

lisi

Oczywiście analogiczna, prosta relacja pomiędzy krótkim zreferowaniem treści a aforyzmem, mimo iż charakteryzuje nie wszystkie bajki, obejmuje ich dostatecznie dużą liczbę. Por np. bajki 17, 46, 48, 49, 50, 55, 60, 63, 140 (poi. 145), 173 (poi. 183).

4. PRZEJŚCIE OD BAJKI DO KRÓTKIEGO ZREFEROWANIA TREŚCI

4.1. Pojęcie reprezentanta punktu widzenia

Przejście od bajki do krótkiego zreferowania treści wymaga uprzedniego wyboru tej postaci bajki, która dyktuje przyjętą w morale wersję (rozumienie) opowiedzianych zdarzeń. Nazwijmy ją reprezentantem punktu widzenia (nosłtiel toczki zrienija)¹. Wybór reprezentanta punktu widzenia dokonuje się arbitralnie, tj. nie wynika z opowiadania, lecz jest sprawą woli narratora.

Niżej podajemy przykłady wariantów krótkiego zreferowania treści, zmieniające się w zależności od wyboru reprezentanta punktu widzenia (RPW). Streszczenie, na którym oparty jest morał faktycznie występujący w bajce Ezopa, zamieszczamy w drugiej kolejności:

Zeus i żółw (106, poi. 108): a) Żółw jest zbyt dumny ze swego domu (RPW — Zeus); b) Przyjemniej mieszkać skromnie we własnym domu, niż iść na bogatą ucztę do domu Zeusa (RPW — żółw).

Delfiny i kiełb (62, poi. 73): a) Delfiny wolą zginąć, niż przyjąć pomoc od kielbia (RPW — kiełb); b) Kiełb dodaje sobie znaczenia w czasie zamieszek (RPW — delfiny).

Lew i osioł (151, poi. 156): a) Lew korzystał z usług osła, a zasług jego nie uznał (RPW — osioł): b) Osioł chwalił się przed lwem, który zna jego oślą naturę, i stał się śmieszny w jego oczach (RPW — lew).

Woły i oś (45): a) Woły widzą tylko własny wysiłek, a cudzego nie zauważają (RPW — oś); b) Oś udaje, że jest zmęczona, kiedy inni pracują (RPW — woły).

Z przykładów tych wynika, iż może być tyle różnych streszczeń, ile jest różnych postaci w bajce. Może ich nawet być więcej niż osób: różnice w streszczeniu tego samego opowiadania mogą zależeć od tego, czy reprezentant punktu widzenia jest włączony w streszczenie jako autor swojej wersji zdarzeń. Tak jest np. w bajkach:

Wilk i czapla (156, poi. 161): a) Wilk uważa, że jeśli on nie odgryzł czapli głowy, to jest to już wystarczającą zapłatą za wyświadczoną przysługę', b) Jeśli wilk nie odgryzł czapli głowy, to jest to już wystarczająca zapłata za wyświadczoną mu przysługę.

Wieśniak i żmija (51): a) Żmija uważa, że po długim okresie wrogości trudno się pojednać; b) Po długim okresie wrogości trudno się pojednać.

Krótkie zreferowanie treści dokonywane z pozycji jakiejkowiek postaci jest zazwyczaj subiektywne. Tymczasem gdy reprezentant jakiegoś punktu widzenia — nawet subiektywnego — jest włączony do streszczenia jako autor własnego punktu widzenia (tj. jeśli wersja wydarzeń jest wyraźnie formułowana jako wersja danej

⁷ Pojęciu punktu widzenia i jego roli w utworze artystycznym poświęcona jest książka B. Uspienskiego /15/. Spośród różnych „planów rozpatrywania” wydzielanych w /15/ — punkt widzenia w planie oceny, w planie frazeologii, w pianie charakterystyki przestrzenno-czasowęj \ w planie psychologii — bierzemy pod uwagę tylko ostatni.