P1050261

JELENA W. PADUCZEWA (Moskwa, ZSRR)

0    ZWIĄZKACH SEMANTYCZNYCH MIĘDZY BAJKĄ A MORAŁEM

(NA PRZYKŁADZIE BAJEK EZOPA)

1. CEL PRACY

1.1. Odpowiedniośei pomiędzy opowiadaniem a morałem W każdej analizie bajki wychodzimy z założenia, iż użytkownik języka potrafi uświadomić sobie zgodność bajki z morałem. Hipoteza o takich zdolnościach użytkownika języka tkwi zawsze u podstaw udowadniania braku odpowiedniośei między treścią bajki a morałem. Sięgnijmy np. do znanej analizy bajek Krylowa przeprowadzonej przez Wygotskiego /l/¹. Wykazał on m. in., iż treść bajki Wrona i lis nie odpowiada tezie Pochlebstwo jest niecne (= 'Pochlebca jest niecny’), że bajka Konik polny i mrówka nie przekonuje o moralnej wyższości mrówki, gdyż nasza sympatia jest całkowicie po stronie konika polnego, że w bajce Łabędź, szczupak

1    rak zupełnie nie chodzi o to, iż „u ludzi zgody brak” itd. Rzecz jasna, iż taka analiza może być skierowana tylko do człowieka, który intuicyjnie uświadamia sobie od-powiedniość między bajką a morałem.

Niezgodność między bajką a morałem może nieraz bardziej rzucać się w oczy niż w powyższych wymyślnych przykładach. Np. wyraźnie niedorzeczny (tj. nie związany z opowiadaniem) jest morał w bajce Lis i winogrona (15) w zachowanym zbiorze bajek Ezopa²: Podobnie i wśród ludzi niektórzy, nie posiadając dość sil do osiągnięcia celu, składają winę na okoliczności (raczej winno być: ...nie mogą osiągnąć celu, bo nie mają siły, a stwarzają pozory, iż przestali go pragnąć). Inaczej jest

1

W ten sposób oznaczamy pozycje bibliograficzne zamieszczone na końcu artykułu.

2

¹ Tutaj i w dalszej części pracy mamy na myśli zbiór bajek Ezopa zamieszczony w tomie: Baśni Ezopa, pieriewod M. L. Gasparowa, Moskwa 1968, Izdatielstwo Akadiemii nauk SSSR. Numerację bajek podajemy zgodnie z tym wydaniem. Tekstu bajek nie przytaczamy w toku analizy. Przyjmujemy, że czytelnik w razie potrzeby może sięgnąć do wspomnianego tomu. (Przy przekładzie posługiwaliśmy się wydaniem: BajkiEzopowe, przeł. i oprać. M. Golias, Wrocław 1961, BN II. 127. Numeracja bajek w wydaniu „Biblioteki Narodowej” w zasadzie zgodna jest z numeracją przyjętą w tomie Gasparowa. Tam, gdzie numeracja się różni, podajemy najpierw nr bajki według opracowania Gasparowa, potem zaś nr bajki z wydania BN. Czasem z konieczności podajemy w lasny przekład fragmentów bajek Ezopa. Ujmujemy je w nawiasy kwadratowe — przyp, tłum.).