P1050266

100

Jelena W. Paduczcwa

[«]

jęcia: Morał (morał) i Lebensklug (mądrość życiowa). Wydaje się, iż Lebensklug można utożsamić z pojęciem aforyzmu, a MoraI z morałem-oceną.

Morał-ocena to pod względem semantycznym połączenie aforyzmu z oceną. Ocena jest zazwyczaj nałożona na jakiś aforyzm, ponieważ musi być powiedziane, co miahowicie (zwykle — jakie zachowanie) stanowi przedmiot dezaprobaty bądź pochwały. (Por. rzadki wypadek w bajce Kryłowa Gęsi, gdzie morał jest faktycznie oceną w czystej postaci: Bajkę lę można rozwinąć wyraźniej, / Lecz się obawiam, że gęsi rozdrażnię. Rzecz jasna, iż przedmiotem krytyki są gęsi, tj. ludzie podobni do gęsi, lecz w samym morale nie mówi się, za co się ich krytykuje.)

Przykłady morałów-aforyzmów: Rybacy (21) — Tak często, czego spryt nie dokona, to przypadek nadarzy; Lis i lew (10) — Bajka ta uczy, że przyzwyczajenie oswaja nas nawet z rzeczami groźnymi; Wdowa i jej służące (55) — W ten sposób własne zamysły stają się dla wielu powodem ich nieszczęść; Starzec i śmierć (60) — Bajka ta wykazuje, że każdy człowiek mimo nieszczęść przywiązany jest do życia; Podróżni i niedźwiedź (66) — Ta bajka uczy, że prawdziwych przyjaciół poznaje się w niebezpieczeństwie.

Przykłady morałów-ocen: Mówca Demades (63) — Tak i wśród ludzi głupi są ci. którzy lekceważą sprawy ważne, a wybierają to, co jest przyjemne; Rozbitek (30) — Więc i my, prócz modłów do bogów, sami powinniśmy działać z myślą o sobie; Wilk i czapla (156, poi. 161) — Bajka ta uczy, że największym dobrodziejstwem wyświadczonym przez złych jest niedoznawanie od nich krzywdy.

Rozpatrzmy oddzielnie morały-oceny, by wyjaśnić, jakimi środkami ocena może być wyrażona. Istnieją tu następujące możliwości:

1)    Ocena wyrażona jest wyrazem predykatywnym w funkcji orzeczenia. Przykłady: Ślimaki (54) — [Bajka pokazuje, jak nieprzyzwoite jest wszystko, co dzieje się nie w porę] ; Żmija i pilnik (93, poi. 95) — Nierozsądni są ci, którzy mają nadzieję coś otrzymać od skąpców¹.

2)    Ocena wyrażona za pomocą wyrażeń modalnych. Przykłady: Rozbitek (30) -Więc i my, prócz modłów do bogów, sami powinniśmy działać z myślą o sobie; Chełpliwy zapaśnik (33) — [Jeśli coś można udowodnić faktami, to nie ma po co (nieza-czem) tracić słów]. Taką samą strukturę mają morały bajek (w przekładzie rosyjskim — przyp. tłum.) 3,6, 13, 35, 38, 52, 61, 85,92 (poi. 94). Inne przykłady wyrażeń modalnych w morałach to rosyjskie: niedarom (nie darmo), nieczego (nie ma co), nie dolżno (nie należy, nie powinno się), my dolżny (powinniśmy), nielzia (nie wolno), nado (trzeba).

3)    Ocena wyrażona słowami: bajka uczy, bajka krytykuje, bajka demaskuje, bajka skierowana jest przeciwko, bajkę można odnieść przeciwko. Tutaj też można zaliczyć morały bez orzeczenia, takie jak morał bajki Zeus i ludzie (108, poi. 110) -[Przeciw człowiekowi potężnemu ciałem, ale słabemu duchem] (= ^fBajka skierowana jest przeciwko człowiekowi potężnemu ciałem, ale słabemu duchem’). Przykłady: Żaby (43) — Ta bajka uczy, że nie należy bez zastanowienia zabierać się do dzida;

1

Morały często zaczynają się schematycznym zwrotem Bajka pokazuje... Tutaj, u czasem w dalszych przykładach zwrot ten dla skrótu opuszczamy.