P1050279

112

Jelena W. Poduczę wa

[18]

punktu widzenia (por. np. bajki 62 <pol. 73>, 1SI 'poi. I56>, 45 w rozdz. 4. 1), tzn. reprezentant punktu widzenia najczęściej drugich, nie zaś siebie, czyni przedmiotem własnego wykładu. Okazuje się więc, że postać tematyczna nie zbiega się z głównym bohaterem opowiadania wtedy, gdy główny bohater jest reprezentantem punktu widzenia. Tym samym czasami główny bohater w ogóle wypada z liczby postaci, które są wymieniane w morale. Taka sytuacja jest np. w bajce Lew i żaba (141, poi. 146), gdzie postacią tematyczną okazuje się żaba, a lew nawet nie jest wspomniany w morale, mimo iż jemu poświęcona jest cała bajka.

Zależność krótkiego zreferowania treści od wyboru reprezentanta punktu widzenia sprawia, iż sformalizowanie przejścia od opowiadania do krótkiego streszczenia jest o wiele bardziej skomplikowane niż opisane wyżej przejście od krótkiego zreferowania treści do morału. Być może, iż elementarne przekształcenia pozostaną te same — będziemy otrzymywać krótkie streszczenie dzięki synonimii, generalizacji i skracaniu, natomiast strategia użycia tych przekształceń nie jest do tej pory jasna. Można wyodrębnić zaledwie jeden prosty wypadek szczególny (częsty w bajkach Ezopa), gdy opowiadanie zawiera końcową replikę jednej z postaci działających, stanowiącą przedstawienie treści opowiadania w pewnym jej rozumieniu. W takim wypadku — pod warunkiem, że punkt widzenia autora tej repliki jest przyjęty — otrzymanie krótkiego streszczenia sprowadza się do przekształcenia mowy niezależnej w zależną i usunięcia zaimków. Np. koniec bajki Rozbitek (30) brzmi: „Ktoś z rozbitków zawołał [do bogatego Ateńczyka]: Módl się do Ateny, ale równocześnie poruszaj ramieniem”. A oto krótkie zreferowanie treści: Jeden z rozbitków powiedział do bogatego Ateńczyka, że powinien on nie tylko modlić się do Ateny, ale i samemu zatroszczyć się o siebie.

5. UZYSKIWANIE OCENY

Źródłem oceny moralnej w opowiadaniu bajkowym może być:

a)    Ocena kompetentnej postaci. Np. w bajce Lis i drwal (22) negatywna ocena drwala spotęgowana jest przez fakt, iż potępia go lis; w bajce Łasica i Afrodyta (50) krytyka łasicy wynika z tego, iż rozgniewała się na nią Afrodyta; w bajce Mówca Demades (63) krytyka narodu zbiega się z tym, iż Demeter jest na niego oburzona.

b)    Rozwój fabuły bajkowej i proste aksjomaty typu: Osiągnął cel — dobrze, nie osiągnął — śle; Wziął — dobrze, oddal — śle; Wdzięczność, przyjaźń — dobrze, śmierć, niebezpieczeństwo — ile. Tak więc w bajce Dąb i trzcina (70, poi. 71) dąb nie osiągnął celu i zginął — dlatego też jest przedmiotem krytyki. W bajce Wilk i koza (157, poi. 162) koza odgadła przebiegłość wilka i uniknęła śmierci — za to jest przedmiotem pochwały.

Czasem oceny moralne mogą nie wynikać z treści bajki. Np. w bajce Koguty i kuropatwa (23) morał brzmi: [Rozsądni ludzie łatwiej znoszą przykrości od sąsiadów, gdy widzą, że ci nie oszczędzają nawet swoich najbliższych], z tekstu zaś nie wy nika, iż kuropatwa jest rozsądna.

Oto przykłady bajek, gdzie zamiast oceny moralnej przyjętej w bajce (a) dla współczesnego czytelnika byłaby równouprawniona ocena przeciwna (b):

Lew i niedźwiedź (147, poi. 152): a) Słusznie się oburzają ci, którzy widzą, te