P1050271

104

Jelena W. Paduczewa

[10]

Ani rozmieszczenie postaci działających w opowiadaniu, ani ich ocena nie wpływają na wybór postaci tematycznej: a) postać tematyczna może być zarówno głównym bohaterem opowiadania (np. dłużnik — bohater tytułowy bajki 5, czy Ateńczyk w bajce Rozbitek, 30), jak i inną postacią biorącą udział w akcji (np. oś w bajce Woły i oś (45), żuk w bajce Mrówka i żuk <112, poi. 114) lub żaba w bajce Lew i żaba <141, poi. I46»; b) postać tematyczna może być zarówno przedmiotem krytyki (np. żaba w bajce Lew i żaba), jak i przedmiotem pochwały (np. ptaki w bajce Kot i ptaki <7>; ros. Koszka i kury).

Obecnie, gdy morał-ocenę rozdzieliliśmy na aforyzm i ocenę, możemy oddzielnie zająć się problemem, jak z opowiadania bajkowego wydobyć aforyzm (zob. 3.,4.) i ak wydobyć ocenę (zob. 5.). O połączeniu aforyzmu z oceną mowa była już w 2.2.

3. PRZEJŚCIE OD KRÓTKIEGO ZREFEROWANIA TREŚCI DO AFORYZMU

3.1. Podstawowe etapy przechodzenia od bajki do aforyzmu Przejście od bajki (opowiadania bajkowego) do aforyzmu można rozdzielić na dwa etapy: A. Przejście od opowiadania do krótkiego zreferowania treści bajki; B. Przejście od krótkiego zreferowania do aforyzmu.

Np. dla bajki Lew, osioł i lis (149, poi. 154) krótkie zreferowanie treści może wyglądać następująco: śmierć osia, który dzieląc zdobycz ze lwem, rozdzielił ją na równe części, nauczyła lisa, jak należy dzielić lup z lwem, by pozostać żywym. Na przejście od krótkiego zreferowania treści do aforyzmu składa się szereg elementarnych przekształceń; np.:

1)    śmierć -*■ nieszczęście;

2)    osioł, który dzieląc zdobycz ze lwem, rozdzielił ją na równe części —- osioł;

3)    osioł -*■ bliźni;

4)    nieszczęście bliźniego nauczyło lisa dzielić zdobycz ze lwem -> nieszczęście bliźniego posłużyło lisowi jako nauka w sprawie, jak dzielić lup ze lwem ;

5)    jako nauka >r sprawie, jak dzielić lup ze lwem, by pozostać żywym -> jako nauka;

6)    lis —»■ człowiek;

7)    nieszczęście bliźniego (konkretne) posłużyło <w konkretnym momencie) człowiekowi jako nauka —*■ nieszczęście bliźniego służy (zawsze) człowiekowi jako nauka;

8)    nieszczęście -*■ nieszczęścia; bliźni (sing.) -*■ bliźni (plur.); człowiek -> ludzie. W wyniku tych przekształceń otrzymujemy morał-aforyzm bajki Ezopa 149

(poi. 154): Nieszczęścia bliźnich służą ludziom jako nauka.

3.2. Przekształcenia

Rozważmy na początku etap B, tzn. wymieńmy przekształcenia biorące w nim udział. Przekształcenia te można podzielić na trzy typy — przekształcenia syno-nimiczne, generalizujące i skrótowe.

1. Przekształcenia synonimiczne:

a) Określanie innych niż tematyczna postaci poprzez ich relację do postaci tematycznej. Przykład: (151, poi. 156) lew —> ten, kto dobrze zna osła.