P1050268

102 Jtlena W. Paduczewa    [81

ludzie lekceważą sprawy ważne, a wybierają to, co jest przyjemne'. Oni są głupi). Przejście od jednego sposobu oceny do drugiego może wymagać przekształcenia zdania w grupę nominalną (por. Ludzie głupi lekceważą sprawy ważne -> Głupi są ci, którzy lekceważą sprawy ważne) i pewnych innych przekształceń, które łatwo dadzą się sformalizować.

Powstaje pytanie, czy samo przeciwstawienie morału-aforyzmu i morału-oceny jest zawsze semantycznie znaczące. Ogólnie rzecz biorąc, morał-aforyzm nie powinien być synonimiczny względem morału-oceny, gdyż aforyzm oceny nie zawiera. W praktyce jednak aforyzm może — w większym czy mniejszym stopniu jednoznaczności — kojarzyć się z oceną, z zasady negatywną. Być może, iż jest to przejaw tego ogólnego pesymizmu charakterystycznego dla bajek Ezopa, o którym mówi Gasparow /11/. Dlatego w pewnych wypadkach, nie dających się przewidzieć na podstawie cech formalnych, morał-aforyzm może być w praktyce synonimem morału--oceny. Przykłady: Niewykonalne Huby (34) — Ta bajka uczy, że ludzie łatwo przyrzekają to, o czym wiedzą, że nie dotrzymają (<-> Bajka odnosi się do tych ludzi <= 'potępia tych ludzi’), którzy łatwo przyrzekają to, o czym wiedzą, że nie dotrzymają)'. Jeleń i lew (76, poi. 78) — Tak i niektórzy ludzie z obawy przed mniejszymi niebezpieczeństwami wpadają w większe (<-> Tak niektórzy nierozumni ludzie z obawy przed mniejszymi niebezpieczeństwami wpadają w większe)', Wdowa i jej służące (55) — [Tak dla wielu ludzi własne podstępne zamysły stają się przyczyną nieszczęść) (a zatem nie należy stosować podstępów).

Jednakże myślowe dodawanie do aforyzmu implicytnie zawartej w nim oceny nie jest absolutnie konieczne. Np. w bajce Pies i pan (91, poi. 93) morał-aforyzm nie może być jednoznacznie rozumiany ani jako zawierający krytykę, ani zachętę; jest to więc raczej konstatacja: Ta bajka mówi, że nie wszyscy do tego samego jesteśmy stworzeni.

Wygotski /I/ przytacza wypowiedź Napoleona, który uważał, iż bajka Wilk i jagnię La Fontaine’a z morałem La raison du plus fort est toujours la meilleure (.Argument silniejszego jest zawsze najlepszy) „grzeszy przeciwko zasadzie bajkowości i przeciwko moralności”, gdyż jako naukę moralną przedstawia to, co zasługuje na naganę. Oburzając się, Napoleon nie uwzględnił istnienia morałów-aforyzmów. które są prostymi konstatacjami, a czasem nawet zawierają implicytną krytykę (por. bajki Ezopa 34, 76 <pol. 78», nie zaś pochwałę istniejącego stanu rzeczy.

Do morałów-ocen będziemy zaliczać tylko morały z oceną jawnie wyrażoną (m. in. morały w bajkach 34, 55, 76 <pol. 78) będziemy uważać za aforyzmy).

2.3. Tematyczny komponent morału i tematyczna postać bajki

Kolejny ważny problem dotyczący struktury morału (zarówno morału-aforyzmu jak morału-oceny) to występowanie w bajce komponentu tematycznego (imienia tematycznego). Komponent ten charakteryzuje się następującymi właściwościami:

1) Tematyczny komponent morału to jego temat w tym znaczeniu, w jakim termin ten jest rozumiany w teorii aktualnego rozczłonkowania zdania, ą zatem jest to osoba lub zjawisko, o którym mówi się w danym zdaniu. Np. w bajce Dwie żaby (69, poi. 70), której morał brzmi: [Tak samo ludzie o złych przyzwycząjeniach