P1050273

[12]

Jelena W. Paeluczewa

106

koguta; (62, poi. 73) Kielb proponuje delfinom siebie jako rozjemcą Kielb dodaje sobie znaczenia.

d)    Zamiana imienia postaci tematycznej na wyraz człowiek (generałizacja czysto bajkowa). Przykład: (143, poi. 148) Byk wykrył podstęp -¹■ Człowiek wykrył podstęp.

e)    Zamiana nazwy konkretnej na zmienną z kwantyfikatorem egzystencjalnym. Przykłady: (82, poi. 84) Osioł, widząc poniżenie swego wroga, nabrał zbytniej pewności siebie -¹■ Niektórzy ludzie, widząc poniżenie swego wroga, nabierają zbytniej pewności siebie⁶', (159, poi. 164) Wróg owcy ustąpił wobec prawdy -¹ Czasami nawet wróg ustąpi wobec prawdy.

f)    Zamiana nazwy konkretnej na zmienną z kwantyfikatorem ogólnym. Przykłady: (3) Żuk nie jest tak bezsilny, by nie mógł pomścić zniewagi -> Nikt nie jest tak bezsilny, by nie mógł pomścić zniewagi; (36) Człowiek nie potrafił oszukać bóstwa — Bóstwa nie można oszukać (= 'nikt nie może’).

Przekształcenia 11 e, 11 f — oprócz zamiany nazwy na zmienną z kwantyfikatorem — pociągają za sobą jeszcze dodatkowy skutek semantyczny, wyrażający się zewnętrznie w zmianie czasu lub czasu i aspektu czasownika (por. relacje ustąpił — ustąpi w bajce 159 (poi. 164), nie potrafił — nie można w bajce 36). Z semantycznego punktu widzenia jest to zamiana czasu konkretnego na czas gnomiczny, tj. wydarzenie z pojedynczego przekształca się w regularne.

Rozpatrzmy jeszcze oddzielnie jedną, często spotykaną semantyczną relację między krótkim zreferowaniem treści a aforyzmem, którą można zilustrować następującymi przykładami: (139, poi. 144) Człowiek wziął się nie do swoich zajęć i potem zdarzyło się z nim nieszczęście -¹■ Z tym, kto bierze się nie do swoich zajęć, zdarza się nieszczęście; (148, poi. 153) Lew był niezadowolony ze skromnego zysku i stracił to, co miał -¹■ Ten, kto jest niezadowolony ze skromnego zysku, traci to, co ma : (191, poi. 203) Lis zamierzał wyrządzić zło koledze i sam padł ofiarą swego pomysłu — Ten, kto zamierza wyrządzić zło kolegom, często sam pada ofiarą swego pomysłu.

Relacje w tych przykładach — i w innych analogicznych do nich — można

rozłożyć na trzy przekształcenia: dwa z zamianą sensu (a i fi) i jedno czysto syno-nimiczne (y).

a. Przejście od stwierdzenia następowania po sobie poszczególnych zdarzeń do stwierdzenia zależności drugiego zdarzenia od pierwszego.

fi Przejście od stwierdzenia następstwa konkretnych zdarzeń do stwierdzenia relacji wynikania dla zdarzeń należących do danej klasy, y. Zamiana zdania warunkowego na przydawkowe.

W ten sposób przejście od pierwszego zdania do drugiego w przykładzie (139, poi. 144) dokonuje się poprzez dwa etapy pośrednie: ... —■-> Człowiek wziął się nie

do swoich zajęć i dlatego zdarzyło się z nim nieszczęście-> Jeśli człowiek bierze się

nie do swoich zajęć, zdarza się z nim nieszczęście - >...

I

1

Tutaj i niżej dla jasności zestawień z bajką przykłady przytaczamy w taki sposób, że strzałka

odpowiada nie tylko danemu przekształceniu, ale i przekształceniu II d - zamianie imienia_|

tematycznego na wyraz człowiek.