img094 (12)

Okolice Capowic 355

sławnego grodu, urósłszy z czasem ambicją, uważali tę nazwę jako ubliżającąich powadze i podali do c.k. namiestnictwa pokorną prośbę o pozwolenie zmienienia jej na inną¹.

W obu wypadkach, podobnie jak i w innych swoich powieściach, autorzy wykorzystali motyw przybycia z zewnątrz, „wędrówki” w nieznany świat, do którego droga wymaga przezwyciężenia wielu przeszkód. Jest to jakby dalszy ciąg, uprawianych we wcześniejszej literaturze, „wędrówek po małych drogach” do świata „zabitego deskami”². Tym sposobem obaj autorzy rozpoczynali swoje „gry z czytelnikiem”, podnosząc codzienność świata do rangi niezwykłości czy „dziwaczności”.

Rzekomą realność miasteczek kwestionuje także pseudonimowanie przedstawianych przestrzeni. Ściślej mówiąc, wprowadzanie nazw znaczących o pomniejszającym i degradującym charakterze. Nazwy takie, jak: Capowice, Kozłowice, Pipidówka, Błotniczany {Koroniarz w Galicji), chociaż brzmiąprawdopodobnie, w utworach pełnią funkcje w sposób widoczny ośmieszające. Dzięki nim dokonuje się już na początku powieści zmiana znaków wartości. Ten chwyt, rodem jeszcze z oświeceniowych powiastek, podejmą później także pisarze pozytywizmu (klasyczny przykład: „Barania Głowa” położona koło „Osłowic” w Sienkiewiczowskich Szkicach węglem).

Już opis samych Capowic - topografia, środowisko i „czas historyczny” - tworzy stypizowany obraz prowincji galicyjskiej. Mają ją określić mieszczańskie role kulturowe wybranych postaci; na dalszym planie pojawia się także perspektywa wiejska, przede wszystkim drobnoszlachecka.

Wyraźnie nacechowanajest „gra” Lama otwartąi zamkniętą przestrzenią Capowic i capowickiej okolicy. Podstawową kategorią „terytorialną” jest powiat (nb. podtytuł kolejnej satyrycznej powieści Lama Koroniarz w Galicji brzmi „powagi powiatowe”). Powiat to miara prowincjonalnej wielkości i czynnik nobilitujący (Capowice „znaczyły” wtedy, gdy były miastem powiatowym). Ponadto Lam nieustannie (przez wybór dygresji i aluzji) wskazuje na obecność - jako układu odniesienia - zewnętrznego wobec prowincji centrum. Owo centrum znajduje się nie tylko na zewnętrz jako przestrzeń wielkich metropolii (Wiednia, Lwowa), lecz jest także humorystycznym sposobem interioryzowane w obręb capowickich stosunków „politycznych” oraz wpisywane w losy i charakterystyki postaci. Świat małomiasteczkowy karykaturalnie upodabnia się do „wielkiego świata”, co z kolei powoduje humorystyczne „powiększenie” jego terytorium. Granice przestrzenne (ale również środowiskowe) miasteczka poszerzają także odwołania do okolicznych dworów i dworków, tworzących charakterystyczną

1

   M. Bałucki, Pan burmistrz z Pipidówki. Powieść z życia autonomicznego Galicji, Kraków 1887, s. 3.

2

   Por. np.: K. Bujnicki, Wędrówka po małych drogach (1841); J.I. Kraszewski, Wędrówki fantastyczne, literackie i historyczne (1838-1840); W. Syrokomla, Wycieczki po Litwie w promieniach od Wilna (1857-1860).