81802 img098 (12)

Okolice Capowic 359

przewidywalne i znaczą tylko w swojej przestrzeni urzędu czy mieszkania. Wytrącone z mechanicznego porządku odczuwają to jak „koniec świata”. Ponieważ w centrum powieści umieścił pisarz świat urzędniczy, wyodrębniony tytułami i stanowiskami, posługujący się własnym systemem pojęć i reprezentujący swoiście rozumiany biurokratyczny interes państwa, jest on w znacznym stopniu obcy otoczeniu. Obcy - przede wszystkim w kategoriach narodowościowych. Owemu społecznemu nie-zakorzenieniu podporządkowuje pisarz charakterystyki i biografie postaci. Z tym, że tworząc ich szkicowy, karykaturalny najczęściej obrys, przydaje zwykle jakąś cechę wewnętrznie sprzeczną czy zaskakującą. Utożsamiona przez Precliczka z władzą niemieckość jest w sprzeczności z jego czeskim pochodzeniem i demonstracjami polskości w rodzinie. Johann von Sarafamowycz, pochodzący z polskiej szlachty niemiecki lojalny urzędnik i koniunkturalny Rusin, jest skontrastowany z urzędnikiem niższej rangi, ale patriotą polskim Schreyerem - niewątpliwym Niemcem z pochodzenia. Symptomem „codzienności” jest zatem także ów tygiel galicyjski, mieszający ze sobą w sposób nieoczekiwany narodowość, religię, stan, idee itd. Charakteryzując urzędnicze środowisko Lam posługuje się najmocniej sarkastyczną drwiną. Porządek hierarchiczny wspierający się na zasadzie lojalności wobec władzy poddaje ośmieszającej degradacji. Przestawiając kodeks „lojalnego” i oddanego zwierzchności urzędnika, uwypukla koniunkturalizm, oportunizm, serwilizm - jako cechy podstawowe. Pisarz uwydatnia szczególnie mocno destrukcyjne funkcje pospolitych, codziennych postępków negatywnych postaci, zwłaszcza wówczas, gdy odnoszą się one do najbliższego otoczenia (np. plany matrymonialne Precliczka dotyczące jego córki).

W ironicznym przedstawieniu „buchalterii” finansowej Precliczka i Sarafamowycza (najdobitniej uwydatnionej przy opisie posagowych „transakcji”) przedstawia pro-tekcyjno-korupcyjny układ rządzący w tym środowisku. Na tych podstawach tworzy Lam tło, w którym postaci poruszają się według wyznaczonych im ról. Wyłamywanie się z nich wywołuje napięcia między postaciami, zmienia bieg wątku erotycznego, związanego z panną Emilią Precliczkówną której imię pojawiło się w pierwszej wersji tytułu. Uformowany według „klasycznych” reguł fabularnych romansu wątek łączy pisarz w sposób komiczny z urzędowymi działaniami jego uczestników (Precliczka, Sarafamowycza i Schreyera).

Postaci kobiece Wielkiego świata Capowic wyposaża autor w cechy zgodne z sentymentalną i domową edukacją nakazującą im wykonywać pewne stałe gesty i zachowania. Owe stereotypy codzienności, wpisane między kuchnię i salon, wykorzystuje Lam dla budowania komicznych scen i sytuacji. O powodzeniu lub niepowodzeniu postaci decydująnie tylko nieprzewidziane przypadki, lecz także formy obyczajowe, przyzwyczajenia i słabości charakteru. Układają się one w zabawne konflikty i perypetie. I tak domowe poskramianie pana Precliczka odbywa się na przykład sposobem kulinarnym