2711905531

Odpowiedź A. Berowi 259

i oz występują w Puszczy Knyszyńskiej. Próbki do badań TL pobrał prof. A. Czerwiński (1988), który przekazał mi potem ich wyniki wraz z dokumentacją terenową (Banaszuk, 1995). Próbki z wierceń pobrał S. Żurek przy okazji prac terenowych na Wysoczyźnie Wysokomazowieckiej (Banaszuk, 1996). W przypadku tych obiektów i stanowisk wyniki badań TL są logiczne i konsekwentne. Na terenie Puszczy Knyszyńskiej, wyżej położonej w rzeźbie Niziny Północnopodlaskiej, określają one wiek podstawowych serii osadów budujących kemy i oz jako warciański (w dziewięciu próbkach uzyskano wskaźnik wieku w przedziale 180,7±5-184,2±5 ka BP, w jednej próbie wiek 173,2 ka BP i w dwóch 162,0 i 163±5 ka BP), a czas przekształceń utworów występujących w nadkładzie materiału bezstrukturalnego pozwalają łączyć z głównymi fazami zlodowacenia Wisły. Z kolei na terenie Wysoczyzny Wysokomazowieckiej, niżej położonym w porównaniu z terenem Puszczy, analizy TL określają wiek glin wierzchnich na około 110-111 tys. lat, wiek mułków podścielających te gliny podobnie, a wiek glin zalegających pod mułkami, na głębokości 11,2-11,4 m - na około 182 tys. łat. Badania TL wskazują więc na wyraźne zróżnicowanie wiekowe glin na Wysoczyźnie - głębiej zalegające należy wiązać ze zlodowaceniem Warty, natomiast gliny „górne” są znacznie młodsze.

Nie mam więc podstaw do dyskwalifikowania datowań TL glin zwałowych i innych osadów polodowcowych. Nie oznacza to, że nie mam żadnych zastrzeżeń do tych datowań, chociaż muszę przyznać, że w pracach wcześniejszych odnosiłem się do nich mniej krytycznie. Przede wszystkim nie pokazują one zróżnicowania wiekowego rzeźby glacjalnej na obszarze, który moim zdaniem był objęty zlodowaceniem Wisły, a zatem i wieku lądolodów vistuliańskich. Wyraziłem to we wnioskach końcowych artykułu w Przeglądzie Geograficznym: „Analizy TL generalnie poświadczają tezę pracy, ale nie rozstrzygają w pełni wieku rzeźby poszczególnych obszarów”. Chciałbym jednak wyraźnie podkreślić, że artykuł ten, podobnie jak praca z 1998 r., dotyczy głównie maksymalnego zasięgu (granicy) zlodowacenia Wisły, a nie zróżnicowania wiekowego rzeźby po wewnętrznej stronie tego zasięgu. Datowania TL, rozpatrywane w takim aspekcie zagadnienia, okazują się być pożyteczne.

Trudno wytłumaczyć, dlaczego A. Ber radzi mi odrzucić datowania glin zwałowych, skoro sam wyniki takich datowań akceptuje. W pracy z 2000 r. początkowo wprawdzie twierdzi, że nie brał pod uwagę badań TL glin, ale na s. 69 wykazuje już pełne zaufanie do datowań glin, pisząc „Linię zasięgu lądolodu stadialu leszczyńsko--pomorskiego określono na podstawie badań powierzchniowych T. Krzywickiego (1997) oraz datowań TL glin zwałowych i podścielających je osadów...”.

Dalej A. Ber pisze, że obydwaj powinniśmy częściowo zmienić swoje poglądy na maksymalny zasięg lądolodu Wisły w północno-wschodniej Polsce po zapoznaniu się z pracami T Krzywickiego. T. Krzywicki przy wyznaczaniu tego zasięgu stosował bowiem różne metody „...z bardzo istotnym ustosunkowaniem się do problemu przykrycia morenowego osadów interglacjalu eemskiego występujących na południe od pradoliny Biebrzy”. Po czym wypowiada znamienne zdanie „I ten, dość dobrze udokumentowany pogląd nie powinien być przez autora (czyli Banaszuka, dopisek