2711905588

287

Recenzje

Dawne plany i rzuty poziome miast i innych miejscowości w Polsce. Katalog niemiecko-polski. Wydal Antonius Jammers, dyrektor generalny Biblioteki Państwowej w Berlinie. Opracował Egon Klemp. Harrassowitz Verlag, Wiesbaden 2000; 497 s. + XXIV s. + 6 plansz luźnych.

Dzieło to wpisuje się w obchody milenium stosunków polsko-niemieckich, zapoczątkowanych spotkaniem w 1000 r. w Gnieźnie władców Polski i Niemiec. Dzięki przyjaznej współpracy 4 bibliotek: Biblioteki Państwowej w Berlinie, Biblioteki Narodowej w Warszawie, Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie i Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu, udało się sporządzić katalog 4832 planów i rzutów poziomych 497 miast i innych ciekawszych miejscowości w Polsce. Uwzględniono tylko plany sporządzone do 1945 r. Najwięcej, bo aż 44,5% planów pochodzi z lat 1900-1945, 21,2% z XIX wieku, 25,2% z XVIII w., a 9,1% z XVI i XVII w.

O wartości i celowości katalogu najlepiej świadczy fakt, że aż 80% skatalogowanych pozycji znajduje się tylko w jednej z wymienionych bibliotek, dostępność i wiedza o nich były więc ograniczone. Zmiany granic w przeszłości, a zwłaszcza przynależność zachodniej Polski w XIX i części XX w. do państwa niemieckiego sprawiły, że szczególnie wiele dokumentów i map dotyczących tych ziem znajduje się w Niemczech, zwłaszcza w Bibliotece Państwowej w Berlinie, w dziale Dziedzictwo Kultury Pruskiej. Omawiany katalog pozwala przekonać się o tym. Wydawca podkreśla, że katalog nie obejmuje wszystkich istniejących planów sporządzonych do 1945 r.; wiele planów, szczególnie rękopiśmiennych, znajduje się także w innych bibliotekach i archiwach.

Katalog jest ułożony alfabetycznie według nazw geograficznych miejscowości - niemieckich w przypadku ośrodków, które do 1945 r. należały do Niemiec, polskich, jeśli w okresie międzywojennym były w granicach Polski. Obecna nazwa polska miejscowości na ziemiach zachodnich i północnych jest umieszczona alfabetycznie w odpowiednim miejscu z odsyłaczem do nazwy niemieckiej, brak jej natomiast przy opisie planów danej miejscowości. Opis każdego planu w języku niemieckim z zastosowaniem skrótów podaje skalę mapy, wydawcę, wymiary w cm, miejsce i rok wydania, sygnaturę w bibliotece i ew. informacje dodatkowe (np. o spisie ulic, sieci komunikacyjnej, mapce okolic).

Ozdobą katalogu są reprodukcje cenniejszych planów, częściowo kolorowe. Wybrane plany przedstawiają przeważnie większe miasta historyczne. Dobra jakość druku pozwala odczytać nawet szczegóły, np. nazwy ulic. Plany 6 największych miast historycznych (Gdańsk, Kraków, Poznań, Szczecin, Warszawa, Wrocław) umieszczono na osobnych planszach formatu około 60 x 40 cm, załączonych w kopercie poza oprawionym w sztywne okładki tomem. Dla tych miast zestawiono też największe liczby planów zinwentaryzowanych w wymienionych bibliotekach. Wrocław jest reprezentowany przez 318 planów, Warszawa przez 301, Gdańsk 261, Szczecin 233, Kraków 148, Poznań 126.

Dzięki bogatym zbiorom biblioteki berlińskiej znacznie więcej planów dotyczy miast zachodniej Polski, która pozostawała długo pod panowaniem niemieckim. Szczególnie liczne są plany miast, które były twierdzami lub miały większe znaczenie dla obronności. Część planów obejmuje tylko teren twierdzy. Katalog wymienia na przykład aż 109 planów Kołobrzegu, 80 planów Głogowa, 73 plany Nysy, 71 planów Torunia, 59 planów