2910489581

157

Recenzje

lach wyrazowych), tj. dom i zagroda, nazwy pokrewieństwa, nazwy posiłków i potraw', nazwy strojów i ubiorów, nazwy drzew, nazwy jednostkowe czasu i zjawisk przyrody, nazwy związane z ukształtowaniem terenu, nazwy chorób i dolegliwości.

Ważną część Wstępu stanowią informacje

0    opracowaniu słownika, zasadach zapisu fonetycznego odmiennych w części wstępnej (pisowmia ściśle fonetyczna) i w słowniku (po wy razie hasłowym podano wymowę gwarową w zapisie półfone-tycznym). Znajdują się tu także informacje leksyko-graficzne typu: układ haseł słownikowych — wyraz hasłowy i jego postać w' przypadku haseł rzeczownikowych, czasownikowych, przysłówkowych, imiesłowowych; wymowa danego wy razu gwarowego; znaczenie bądź znaczenia wyrazu; przykładowe konteksty użycia wyrazów, gdy wymaga tego zrozumienie danego wyrazu; podhasła, do których należą zestawienia, związki frazeologiczne, wyrażenia pr/.yimkowe. Część wstępną zamyka Bibliografia. Po niej zamieszczono Wykaz skrótów, właściwą część słownikową, a następnie wykaz nazw gorczańskich (zagórzańskich) miejscowości, ich mieszkańców oraz przymiotniki derywowane od nazw miejscowości.

Celem opracowania prezentowanego słownika gwarowego jest poznanie zasobu leksykalnego gwary rejonu Gorców' oraz ułatwienie zrozumienia tekstów' literackich W. Orkana czy innych regionalnych pisarzy i poetów ludowych. Rejestracja zarówno starszej warstwy słownictwa gwarowego, jak i nowszej ma szczególne znaczenie w' sytuacji zmian w języku mieszkańców' wsi, opisywanych jako cofanie się gwary, „zanik gwary”, wyzbywanie się gwary, integrację gwary i języ ka ogólnopolskiego. Wiadomo, że losy gwary są ściśle związane z losami żyjących pokoleń. Dobrze się stało, że autorka pozwoliła ocalić od zapomnienia wiele ginących, „gąsnących” bezpowrotnie słów-, laka inwentary zacja pewnie za kilkanaście lat będzie znacznie utrudniona ze względu na przeobrażenia społeczno-kulturowe na wsi polskiej i taki rozwój gwary, który prowadzi do integracji kodu gwarowego i ogólnopolskiego, odbywającej się w' różnym tempie na różnych obszarach dialektalnych

1    w mowie (idiolektach) poszczególnych użytkowników języka, czyli hombies loquentes.

O języku regionalnej grupy Zagórzan pisał w 1938 roku Sebastian Flizak następująco: „Więcej niż te właściwości (tj. cechy antropologiczne — S.C.) wyróżnia Zagórzan od sąsiadów ich narzecze. Mow'ę Zagórzan znamionuje wielkie bogactwo dźwięków nosowych oraz archaiczny charakter niektórych form słownych” („Ziemia” 1938, t. 28, s. 228).

Bezsprzeczną wartością tego jednego z większych słowników regionalnych jest notacja wyrazów starszych (archaizmów), charakterystycznych dla reprezentantów nieobecnego bądź najstarszego pokolenia oraz ich nowszych odpowiedników, np.: grześć <gżyś> — grzebać (nowe); handel (nowsze)

—    hangiel (starsze); łoktuszka <loktuskn> — lniana chustka na plecy dla kobiet (dawne); srap — trąd (stare); świerk <śfiyrk> (nowsze); smrek (stare); kalesony <kalisóny> (nowsze); raczej — gacie.

W słowniku znalazły się zarówno wyrazy jedno-, jak i wieloznaczne, np.: szlęk <ślynk> — nieproszony gość na weselu; puryc — zarozumialec, młody mężczyzna wiele o sobie mniemający; szopny <sopny> — wesoły; dowcipny; mydlik — człowiek dużo i bez sensu mówiący; żywica <zyuńca> — żywica; bardzo słona potrawa; masny — tłusty, omaszczony; możny; ważny, wysoko się ceniący; złośliwy; poczta <pocta> — poczta; podarek; łapówka; wiadomość; pochychnie — nieznacznie, potajemnie, skrycie; taras — powalone drzewa; brud; śmieci; bałagan.

Zanotowane są tu przenośne użycia wyrazów; np.: piszczałka <piscołka> — fujarka z wierzby; o człowieku chudym, wysokim (pr/.en.); pijawka — pijawka; też o człowieku, który wyciąga wszystko (pieniądze) od innych (pr/.en.); wyrazy neutralne obok nacechowanych, np.: kraków <kra-kóf> — ustęp (żartobliwe); gudka — Świnia (pieszczotliwie).

Niektóre wyrazy gwarowe posiadają kontekstowe użycia, co jest ważne w przypadku trudności ze zrozumieniem ich znaczenia (znaczeń): ciapać

—    o pogodzie, gdy siąpi, pada ciągły deszcz ze śniegiem <tag dzisiok cuipte na tym polu>\ strącać ow'oce z drzewa; chlapać mokrym błotem; forsz-pan <Joszpón> — podwoda; <pojechoł na foszpón>

—    pojechał na podwody, na forszpan; paja, -e — pysk; gardło u człowieka wrzeszczącego; <zamkmj pojó> — zamknij się (ordynarnie).

Wśród sposobów objaśniania treści znaczeniowej wyrazów' tr/.eba wyróżnić następujące typy definicji: definicje realnoznaczeniowe, definicje synonimiczne, definicje zakresowe, definicje strukturalne, definicje strukturalno-znaczeniow'e, np.: końdek <kójdek> — odrobina, trochę; rynka — plaski rondelek żeliwny do topienia słoniny; króbacz <króboc> — zrzęda, człowiek wiecznie gderający, niezadowolony; budarz <budosz> — cieśla; czernica, — e <cymica>- ostrę-